पहिलोपल्ट रजस्वला (छाउ) हुँदा ७ दिन बुवा, दाजुभाइको मुख हेर्न हुँदैन भनेर दिदीबहिनीहरूले छाउगोठमा लगेर राख्छन् ! त्यसपछि क्रमश: कम्तीमा ५ दिन र बढीमा ७ दिन त्यसरी नै बस्नुपर्छ । यो पुर्खाले छाउ भएकी नारीलाई ५–७ दिन आरामको लागि दिएको समय हो कि ! किनभने त्यस अवधिमा रगत बग्ने र तल्लो पेट दुख्ने र गरुङ्गो वस्तु उचाल्न नमिल्ने हुन्छ ।

दुर्भाग्य, त्यस्तो पीडा भोक्दै गरेको नारीलाई अछुत बनाइयो गाई, फलफुललगायत केही वस्तु छुन नमिल्ने भनियो । चुलोचौका, पानीपधेरो र मन्दिर जाने त परको कुरा । हाम्रो गाउँमा छाउपडी नुहाउने धारो नै बेग्लै छ–तल्लो धारो । 

त्यसपछि छाउगोठ नै घर बन्छ । सर्प वा कुनै नरपिचासको नजर जब पर्छ अनि कतिपय नारीका लागि त्यही छाउगोठ अन्तिम घर बन्छ । त्यो ५ –७ दिनपछि छाउगोठबाट फर्किनु एक प्रकारको मृत्यु लाई जित्नु हो । मेरो समाज र सरकारले भने छाउगोठमा बलात्कृत र सर्पले डसेर मृत्यु भएकी नारीको समाचार न पढ्छ न त सुन्छ नै ! 

मैले जब यस विषयमा थोरै मात्रामा बुझ्न थालेँ अनि मैले एउटा प्रतिज्ञा गरेको थिएँ –मेरी दिदीलाई त छाउगोठमा बस्न मैले रोक्न सकिन तर मेरो वा दाजुकी छोरीलाई रोक्नुपर्छ । अहिले मेरो दाजुकी छोरी रजस्वला हुँदा सधैँ सुत्ने ओछ्यानमा नै सुत्छिन् ।

रजस्वला हुनु आमा बन्न सक्ने भएको सङ्केत हो । यो नारीलाई प्रकृतिले दिएको वरदान हो । के आमा बन्न सक्षम हुनु पाप हो ? यसलाई त हामीले उत्सवका रूपमा लिनुपर्ने हो । आखिर कहिलेसम्म नारी छाउगोठमा बलात्कार हुने ? कहिलेसम्म एक्लो घरमा सुत्दा सर्पको डसाइबाट मर्नुपर्ने ?

विश्वविद्यालय वा क्याम्पसमा पढ्दै गएको युवा घरमा जाँदा यस विषयमा के र कति बोल्छ ? उसमा आफ्ना दिदीबहिनीलाई रजस्वलाको समयमा एउटा सेनेटरी प्याड किनेर दिने सोचको विकास भयो कि भएन ? विडम्बना, त्यस्ता अधिकांश युवा बाहिर त हो तर घरमा यो मान्नुपर्छ भन्ने मानसिकता पो पाइन्छ । 

किन हामी यस विषयमा घरका अरू सदस्यसँग खुलेर बोल्न र समन्वय गर्न सकिरहेका छैनौ ? यो हामीले नगरे कसले गर्ने ? 

कहिलेकाहीँ लाग्छ, हाम्रो शिक्षा प्रणाली यति किन कमजोर भएको होला ? किन अहिलेसम्म महिनावारीबारे बुझाउन सकेको छैन, हाम्रो शिक्षाले ।

म वर्षमा कम्तीमा एकपटक गाउँ जान्छु । तर, अवस्था फरक देख्दिनँ । चेलीहरूलाई छाउगोठमै भेटाउँछु । र, उनीहरूलाई प्रश्न गर्छु– तिमीहरू अझै छाउगोठमा बस्छौ ?

उनीहरूको जवाफ हुन्छ– घरमा बस्दा देउता रिसाउँछन् । देउता रिसाएपछि घरभित्र सर्प आउँछ । मबाट सन्तान जन्मिदैनन्, माइती देउताले श्राप दिन्छन् ।

अनि सोच्छु, दुनियाँ कहाँ पुगिसक्यो, किन हामी यस्तै कुरामा अल्झिरहेका छौँ । हामीले कहिले बुझाउने ? कहिले बोल्ने ?

विश्वविद्यालयले त हामीलाई यस्ता कुप्रथा र विसङ्गतिप्रति जागरूक बनाउनुपर्ने हो । तैपनि, किन यो विषय हाम्रो चासो र प्राथमिकतामा पर्दैन ! यो समस्या महिलाको मात्र नभएर कहिले पुरुषको चासोको मामिला पनि बन्छ ? यो विषय हाम्रो साझा सवाल बन्न नसक्दासम्म समाजमा डरलाग्दो खाडलको रूपमा छाउपडी प्रथा रहिरहनेछ । यही ठानेर मैले सयौं वर्षदेखि हाम्रो समाजमा जरा गाडी बसेको छाउपडी नामको कुप्रथा मैले मेरो घरबाट सफाइ गरेको छु । अब तपाई आफ्नो घरबाट सफाइ गर्ने कि नगर्ने ? 

एउटै चाहना हो अब कुनै रजस्वला भएकौ नारी छाउगोठमा सर्पको टोकाइबाट मरेकी र बलात्कृत भएकी घटना/समाचार पढ्न र सुन्नु नपरोस् !