नेपालले सन् २०२३ मा ६ वर्षयता सबैभन्दा धेरै चिकित्सक उत्पादन गर्‍यो भने । गएकै साल चार वर्षयता सबैभन्दा धेरै चिकित्सक देशबाट बाहिरिएका छन् । नेपाल मेडिकल काउन्सिलले सार्वजनिक गरेको वार्षिक प्रतिवेदनमा यो तथ्यांक प्रस्तुत छ ।

नेपालको चिकित्सा क्षेत्रका लागि बढी डाक्टर उत्पादन हुनु सकारात्मक समाचार होला, तर उत्तिकै मात्रामा चिकित्सक बाहिरिनुले फाइदा शून्यमा झर्छ । चिकित्सा शिक्षासम्बद्ध मेडिकल कलेजका निम्ति भने धेरै उत्पादन हुनु र सबैले जहाँ भए पनि जागिर पाउनु सकारात्मक समाचार होला, तर देशको बृहत्तर हितलाई ध्यान दिँदा यसरी उच्चशिक्षा हासिल गरेका अतिदक्ष मानवस्रोत बाहिरिनु नोक्सानी हो । यसले नेपालको ठूलो स्रोत बाहिरिन्छ । नेपालले लगानी गरेको प्रतिफल विदेशीले सित्तैमा पाउँछन् र नेपालको स्वास्थ्य अवस्था जर्जर नै रहन्छ । यो प्रक्रियालाई रोक्न नसके पनि निरुत्साहित बनाउनुपर्दछ, अन्यथा हाम्रो चिकित्सा क्षेत्र अहिलेकै अवस्थामा रुमल्लिरहनेछ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनले कुनै पनि देशमा न्यूनतम स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्न प्रतिएक हजार जनसंख्यामा एक डाक्टर, दुई नर्स र एक स्वास्थ्यकर्मी चाहिन्छ भनेको छ । विश्व बैंकको एक तथ्यांकानुसार, नेपालमा प्रतिएक हजार जनसंख्यामा ०.९ चिकित्सक छन् । यो संख्या विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्डको नजिक त छ, तर यसले सही तस्बिर प्रस्तुत गर्दैन । 

हाम्रा ठूला केही सहरबाहेक अन्य स्थान जहाँ डाक्टरको सेवा चाहिएको छ, त्यहाँ डाक्टर छैनन् । जहाँ डाक्टर छन्, त्यहाँ पनि सेवा अत्यन्त महँगो र कतिपय अवस्थामा विश्वसनीय छैन । नेपालका दुर्गम स्थानका बिरामी औषधि उपचार नपाएरै मृत्युवरण गर्न बाध्य छन् भने सहरी क्षेत्रमा उपचार खर्च धान्न नसकेर कतिपय बेघरबार भएका छन् । तर, धनीमानी भारत, थाइल्यान्ड, सिंगापुर, जापान वा अमेरिकामा नै उपचार गराउन रुचाउँछन्, किनभने यहाँको सेवामा तिनलाई विश्वास छैन ।

यस्तो अवस्थामा चिकित्सा क्षेत्रमा सुधार ल्याउन र देशको साधनस्रोत खर्च गरेर डाक्टर बनेका युवायुवतीलाई कसरी देशमै राख्ने भन्ने विषयमा सरकारको ध्यान जानुपर्दछ । आफू संसारको कुनै पनि देशमा बिक्न सक्ने मानवस्रोत हुँदाहुँदै किन कोही नेपालमा नै बस्छ ? अहिलेसम्म त्यस्ता सक्षम व्यक्ति नेपालमा बसेको कारण आफ्नो माटोको माया वा अन्य व्यक्तिगत वा घरेलु कारण होलान्, तर हाम्रो नीतिले रोक्न सकिएको छैन ।

कुन ैपनि उच्च क्षमताका दक्ष व्यक्ति नेपालमा रहनका निम्ति पैसाभन्दा महत्त्वपूर्ण प्रोत्साहन सामाजिक प्रतिष्ठा हो । नेपालमा कुनै बिरामीको अचानक मृत्यु भए डाक्टरले पिटाइ खानुपर्छ, यस्तो अवस्था भएको देशमा के सामाजिक प्रतिष्ठा ? बरु, अहिले सेवा गरिरहेकालाई धन्य भन्नुपर्छ ।

डाक्टरलाई आफ्नै देशमा बस्न प्रोत्साहनको अर्को कारक व्यावसायिकता हुनसक्छ । आफूले धेरैभन्दा धेरै बिरामीलाई निको पार्ने मात्र होइन, न्यूनतम दबाई र सकभर अन्य खर्च कम गराउन पाए चिकित्सक र बिरामी दुवै सन्तुष्ट हुन्छन् । तर, यहाँका डाक्टरलाई त्यो सुविधा छैन । कुन डाक्टरले कति धेरै टेस्टहरू गराएर निजी अस्पताललाई कति नाफा गराए, त्यहीअनुसार उनीहरूको तलब र सुविधा बढ्छ । यस्तो कार्य निरुत्साहित पार्न सरकारी अस्पताल सशक्त र सुविधाजनक हुनुपर्दछ, जुन नेपालमा छैन ।

चिकित्सा क्षेत्रमा सरकारले गर्ने नियुक्ति केवल राजनीतिक भागबन्डा र भ्रष्टाचारका आधारमा हुनाले पनि सर्वसाधारण जनताले यथोचित चिकित्सा सुविधा पाइरहेका छैनन् ।

चिकित्सा सेवा बलियो बनाउने हो भने सरकारले यस क्षेत्रमा गर्ने खर्च बढाउनुपर्छ र भ्रष्टाचार नियन्त्रण पनि गर्नुपर्दछ । अहिले हाम्रो सानो अर्थतन्त्रमा कुल गार्हस्थ उत्पादनको करिब ६ प्रतिशत मात्र स्वास्थ्य क्षेत्रमा खर्च भएको छ, जुन अत्यन्त न्यून छ । यी सबै कारण र निराकरणका उपायमा ध्यान दिऔँ, चिकित्सकलाई विदेशिनबाट रोकौँ ।