लुम्बिनी प्रदेशको दाङ जिल्लाको तुलसीपुर उपमहानगरपालिकाका नगरप्रमुख टीकाराम खड्का र नगरपालिकाद्वारा स्थापित मेट्रो कलेजका प्रमुख वसन्त आचार्यले हामीलाई कानुनका विद्यार्थीहरूसँग कानुनका सवाल र स्थानीय नगर क्षेत्रभित्रका वडाध्यक्ष, महिला सदस्य र स्थानीय भद्र भलाद्मी, एवं र नगरपालिकाका कर्मचारीबीच नीति निर्माण कसरी गर्ने ? भन्ने विषयमा अन्तर्क्रिया गर्ने अवसर दियो ।

नेतृत्वको विकास तथा स्थानीय निकायका बारेमा जानकारी गराउने हेतुबाट एक दिवसीय छलफल कार्यक्रम राखिएको थियो । पंक्तिकारका साथै वरिष्ठ पत्रकार हरिबहादुर थापा, अर्का पत्रकार विमल आचार्य जो उक्त क्षेत्रसँग परिचित र नाता सम्बन्ध रहेभएको हुनुहुन्छ तीन जना हामी उक्त उपमहानगरपालिकाको निम्तोमा पुस १ गते दाङ पुगेका थियौँ । 

हवाई जहाजबाट बिहानीपख नेपालगन्ज र त्यसपछि हामी तुलसीपुरअन्तर्गतको मेट्रो कलेजमा दिउँसो करिब एक बजे पुगेका थियौँ ।

करिब २ बजेदेखि कानुन संकायका विद्यार्थीहरुसँग हाम्रो छलफल सुरुभएको थियो । मैले सुरुमा मेरो बाल्यकालदेखिका अनुभव सुनाए । ‘म कसरी वकिल भएँ ?’ एकतीस वर्षसम्म कानुन व्यवसायी हुँदै वकालत गर्दाका अनुभव सुनाए । त्यसपछि न्यायाधीश हुँदाको केही अनुभव पनि सुनाएकी थिएँ । हरिबहादुरजीले कानुन निर्माणमा संसद्को भूमिका, शक्ति सन्तुलनमा राज्यका अंगले खेल्नुपर्ने दायित्वबारे धारणा राख्नुभएको थियो ।

लामो छलफल चलिरहँदा विद्यार्थीहरूले हामीलाई थुप्रै प्रश्न राखेका थिए । हामीले तिनको उत्तर दियौँ । विद्यार्थीका प्रश्न लरतरा थिएनन्, रोचक र परिपक्व थिए । उनीहरूका प्रश्न सुन्दा तिनीहरु कानुनका प्रथम, दोस्रो, तेस्रो वर्षका विध्यार्थी हुन् भन्ने लाग्दैन थियो । छात्र र छात्राहरू प्रश्न राख्ने क्रममा उत्तिकै संख्यामा बराबर सहभागी भएका थिए ।

दाङको त्यो मेट्रो कलेजमा कानुन, कृषि, विज्ञानजस्ता सायद सबै संकाय स्थापित गर्ने प्रयास गरिएको रहेछ । पढ्न आउने छात्र/छात्रा विशेषतः वरिपरिका पहाडी क्षेत्र प्युठान, रोल्पा, सल्यानका वा स्थानीय र नजिक जोडिएको तराई क्षेत्रका यादव, थारु परिवारका समेत रहेको पाइयो ।

त्यसको कारण कलेजले कम शुल्क लिएको हुँदा थोरै खर्चमा पढ्न सकिने भएकाले रहेछ । यसका अतिरिक्त अर्को सुविधा के रहेछ भने विद्यार्थीहरूले चाहेमा आसपासका बासिन्दासँग कमसेकम छ हजार रुपैयाँसम्म तिरेमा खान र बस्न पाउँदा पनि रहेछन् ।

यो कलेजमा निम्न वर्ग र मध्यम वर्गका छात्रछात्रा अधिक संख्यामा पढिरहेको देखियो । ती विद्यार्थीमध्ये केहीमा दुबिधा पनि देखियो । कानुनको स्नातकसम्मको अध्यायन पूरा गर्ने कि नगर्ने ? किनभने यस विषयको अध्ययनपछि पेसामा स्थपित हुन पनि धेरै समय लाग्छ । 

कानुनको अध्ययनपछि रोजगारी पाउने क्षेत्र भनेको वकालत, न्याय क्षेत्रमा कानुन अधिकृत, वित्तीय संस्था, स्थानीय निकाय वा अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्थानमा पनि कानुनी सल्लाहकारको रूपमा भविष्यमा काम गर्न सकिन्छ । कानुन व्यवसायी भएर आत्मनिर्भर हुन करिब पाँचदस वर्ष त खर्चिनै पर्ने हुन्छ ।

दाङ तुलसीपुरको उक्त मेट्रो कलेजमा पढ्न आउने छात्र/छात्रा निम्न आयका परिवारका नै हुन् । किनभने आर्थिकरूपमा सक्षम परिवारले छोरा/छोरीलाई काठमाडौंमा स्थापित र नाम चलेको कलेजमा राखेर पढाउँछन् । कारण, काठमाडौंमा धेरै कुराको पहुँच र सुविधा पाउन सम्भावना रहन्छ । 

विध्यार्थीहरूले छलफलको क्रममा कुरा खोले विद्यार्थीका मातापिता जो ग्रामीण तथा पहाडी क्षेत्रमा बसोबास गरेका छन् तिनको परिवारले त्यहाँ महिनामा हुने पाँच/दस हजार रुपैयाँ खर्चको पनि जोगाड गर्न सकिरहेका छैनन् । 

तसर्थ, अबका दिनहरूमा स्वयम् आमाबाबु नै आफ्ना कलिलै उमेरका सन्तानलाई खाडीका मुलुक, मलेरिया, कोरिया वा युरोपका कुनै पनि देशमा गएर सन्तानले कमाउन् भन्ने अवधारणा राख्न थालेका छन् । गाउँघरमा आमाबाबुको त रोजगारी छैन । 

अन्नपात फलफूल मरीमरी फलायो, बजारमा बिक्दैन । बिके पनि कौडीको भाउमा बेच्नुपर्छ । त्यसबाट लागेको लागत पनि उठ्दैन । बरु भारतबाट आयातित समान बजारमा छ्यासछ्यास्ती बिक्रीमा छन् ।

ती आयातित सामानको बिक्री हुन्छ तर नेपाली उपज तिनै वस्तु फालिन्छन् । सडेर जान्छ तर बिक्री हुँदैन । 

हाम्रो मुलुकभित्र एउटा बलियो षड्यन्त्रकारी सञ्जालको सञ्चालन छ जसले नेपालीलाई गरिब बनाएर विदेशीको कमारो बनाउने योजनाको सञ्चालनमा लागिपरेको छ । नेपालीले शिक्षा र रोजगारीको नाममा बरु भिसा र पासपोर्ट सरलसँगै पाउँछन् । 

परराष्ट्र मन्त्रालय, प्रमुख जिल्ला अधिकारीका कार्यालय, श्रम कार्यालय, त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा मुलुकबाट बाहिरिनेको भिड, लाम लागेको हेर्दा यस्तो प्रतीत हुन्छ । मानौँ सारा नेपाली अधबैँसे उमेरको, जवान, युवायुवती मुलुक छाड्ने होडबाजीमा छन् । यस्तो लाग्छ, मुलुकमा कुनै महामारी नै चलेको छ ।

त्यसैले बुद्धिजीवीहरुले भन्न थालेका छन् - नेपालमा गणतन्त्रको सिद्धान्त र मर्मलाई मुठ्ठीभरका नेताले आफ्नो परिवार र आफ्ना निम्ति राम्रैसँग भजाउन सफल भएका छन् । नरहे बाँस नबजे बाँसुरी भनेजस्तै । भए भरका ताता उम्लिने रगतलाई भोको पेट राखेपछि युक्रेन, रुस, मलेसिया अरबको तातो बालुवामा आफू अकालमा देह त्याग गरेरै भए पनि जहान बालबच्चा बूढा आमाबाबुको पेट पाल्नै पर्छ  । 

अनि त्यसो हुँदा मुलुकका अग्रज नेतालाई कति हाईसञ्चो, मुलुकभित्र न विवाद, न विरोध । न त सडकको फलामे बार भाँच्नेहरूको संख्या मुलुकमा रहेबचेको छ । आन्दोलन गर्नेहरूको मुलुकमा अकाल भएपछि सदाबहार नेतृत्व पंक्तिमा अटल भएर कायम रहन पाइयो । 

नेपालमा आज त्यही भइरहेको छ । नेपालीले स्नातकोत्तर डिग्री पाए पनि विदेशमा जहाँ गए पनि प्रारम्भमा जुठोचुलो र भान्सा पुच्छने कामसम्म गर्ने नै हो ।

हिजो बेलायती सेनामा राणाहरूले रोयल्टीको पोको बुझेर १५ वर्षसम्मका नाबालकलाई पनि विदेशी रणभूमिमा युद्धमा होमेकै थिए । त्यो रोयल्टी बुझ्ने कार्य भनिन्छ । पंचायतकालसम्ममा पनि जारी थियो ।

आज पनि हिजोजस्तै जुँगाको रेखीसम्म नबस्दै बालकहरू त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा लाम लागेका छन् । हिजो रोयल्टी बुझ्ने एक परिवार थियो तर आज गणतन्त्रमा धेरै घराना छन् ।

नेपालीले रोजगारी पाउने ठाउँ भनेको हाललाई युक्रेन र रुसको युद्ध मैदान खुला छन् । त्यहाँ जाने र युद्धमा घाइते हुने कसैकसैले त भनेका पनि छन् - ‘मरेरै भए पनि जन्म दिने आमाको गर्जो टारेर आमालाई खुसी पार्न सक्छु कि भनेर जानीजानी होमिन आएको हुँ ।’

वैदेशिक रोजगारीको पीडाबाट अत्यन्त प्रभावित रहेछ दाङ । सालना ११ देखि १५ जना स्थानीय युवा अकालमा मरेका छन्, वैदेशिक रोजगारीका निम्ति जाने दाङवासी । यस वर्ष २०८० सालमा मात्र पनि हालसम्म ज्यान जानेको संख्या ५ जना पुगिसकेको छ । 

पुस १ गतेको साँझमा तुलसीपुर उपमहानगरपालिकाका मेयरले तिनै वैदेशिक रोजगारमा गई मर्ने मृत आत्माको नाममा दीप प्रज्वलन गर्दा हामी पनि सरिक भएका थियौँ । 

दाङबाट चोर बाटो भएर अमेरिका पुग्नेहरुको संख्या पनि प्रशस्त रहेछ । तिनले अफ्रिका र ल्याटिन अमेरिकी मुलुकहरू पार गर्दै दलालमार्फत कुबाटो भएर जाँदा लाखौँ लाख रुपैयाँ र बाटामा जाँदा जाँदै ज्यान गुमाएको उदाहरण पनि प्रशस्त छन् । 

तापनि तिनको त्यहाँ जाने सपना निरन्तर छ । बरु दाजु त्यसरी अकालमा मरे, भाइ जान तत्पर छ । पत्रकार विमल आचार्यले भनेअनुसार यस भेगका कतिपय गाउँघरमा बिमारी अस्पताल पुर् याउने युवाको अभाव छ । त्यस्तै मरेकाको सदगत गर्ने मलामी गाउँमा छैनन् । 

जम्मै गाउँ वृद्ध नै वृद्धमय बनेको छ । त्यसमाथि तुलसीपुरको आसपास ग्रामीण क्षेत्रमा खाली चौरबीच एकसेएक सुन्दर तिन तले पक्की घरहरू निर्माण गर्ने होडबाजी नै चलेको देखियो । सयौँ त्यस्ता घर छन् न त व्यवसायमा लगाएर आम्दानी गर्न सकिने न त वृद्ध मातापिताले स्याहार्न सक्ने । त्यसको कुनै लाभ नै छैन । ती सबै अमेरिका पुगेर कष्ट गर्नेहरूका घर हुन् जो विदेशिएर कमाएको ठाटबाट देखाउन चाहन्छन् ।

जे होस् दाङको तुलसीपुर उपनगरपालिकाले एउटा प्रशंसनीय काम गरेको रहेछ । आसपासका विपन्न परिवारका सन्तानलाई कलेज खोलेर शिक्षा दिने जमर्को गरेको रहेछ । यसरी कलेज खोल्ने सोच जसजसले बनाए सञचालन गरे, ती धन्यवादका पात्र हुन् ।

अब त्यहाँ एउटा साधारण मेट्रो होटलको पनि आवश्यकता छ जहाँ निम्न वर्गले काम परेर आउन पर्दा आफ्नो औकात अनुसार बास पाउन् । प्रत्येक नगरपालिकाले निम्न र मध्यम वर्गको सेवाको निम्ति यी कार्यको अनुकरण गर्न आवश्यक छ ।
(पूर्व प्रधानन्यायाधीश)