दसैँभन्दा पहिले नै हो एउटा कोठे भेटघाटमा पुगेको थिएँ । जाँदा थाहा थिएन पुगेपछि थाहा भयो नेपाली कांग्रेस निकट व्यक्तिहरूको जमघट रहेछ । त्यहाँ उपस्थितमध्ये कतिपय अहिले वा पहिले सत्तामा रहेकाहरू थिए । त्यस्ता व्यक्तिहरूको जमघटमा आत्मश्लाघा भरिएको ज्ञानगुन र अर्तीबुद्धि धेरै त सुनिने नै भयो । एकजनाले बाढीले बगाउने ढुंगाबालुवा विदेश निर्यात गरेर खर्बौं रूपियाँ आर्जन हुने कुरा गर्दा पनि कसैले वास्ता नगरेको गुनासो गरे । त्यतिबेला पदमै बहाल रहेका अर्का व्यक्तिले पनि ढुंगाबालुवा निकासीका पक्षमा विचार प्रकट गरे । बाँकी कसैले त्यस विषयमा केही बोलेनन् ।

यसको केही दिनपछि अर्थमन्त्री जनार्दन शर्माले ‘ढुंगाबालुवा’ बेच्नसमेत नपाएकोमा रोष प्रकट गरेको समाचार सार्वजनिक भयो । यिनकाे कुरा कसरी मिल्योजस्तो लाग्यो । त्यसपछि नेकपा (एमाले)का नेता विष्णु पौडेलले अर्थमन्त्रीका रूपमा  र शङ्कर पोखरेलले लुम्बिनीकाे मुख्यमन्त्रीका हैसियतमा ढुंगाबालुवा विदेश निकासी गर्न गरेको जोडबलको सम्झना भयो । त्यतिबेला डाँडै खनेर ढुंगा निकासी गर्ने योजना अदालतले रोक लगाएकाले कार्यान्वयन नभएको हो क्यारे । 

स्थलमार्गबाट ढुंगाबालुवा निकासी गर्दा नजिकको बजार त भारतका उत्तरप्रदेश र बिहार नै हुन् । भारतमा निर्माण तीव्र गतिमा हुन थालेको छ भने निर्माण सामग्री अपर्याप्त छ । नेपालकाे ढुंगाबालुवा खुलारूपमा लैजान पाए सजिलो पनि हुन्छ । अनि प्रयास किन नहोस् त ? एमाले, माओवादी र कांग्रेसका नेताहरूको पनि कुरा त मिल्दोरहेछ कहिले कहीँ ! 

भारतमा कोरोनाको कहरकै बीचमा २०२०/२१ मा ठूलो किसान आन्दोलन भयो । किसानहरूले कृषिमा आधुनिकीकरणका नाममा सरकारले प्रस्ताव गरेको कानुनविरुद्ध आन्दोलन गरेका थिए । सरकारले आन्दोलन दबाउन धेरै शक्ति लगायो । तर, सफल भएन र अन्ततः कानुन फिर्ता लियो । भारत सरकारले किन यति धेरै जिद्दी गरेको होला जस्तो लागेको थियो ।

नेटफ्लिक्समा एउटा जासुसी सिरिज ‘द ब्ल्याक लिस्ट’ हेर्दा पो रहस्य थाहा भयो अमेरिकी कम्पनीहरूका लागि ‘इकोनोमिक हिटम्यान’हरूले भारत सरकारका अधिकारीलाई र भारतीय जनता पार्टीका नेतालाई फकाएका रहेछन् र पो किसानहरू पेलिएका रहेछन् । 

अपराध जगत्मा चलेको एउटा अंग्रेजी शब्द छ - ‘हिटम्यान’ । भाडाका हत्यारालाई ‘हिटम्यान’ भनिदो रहेछ । तर, चुनावमा होमिएका उमेदवार र तिनका सहयोगी सबैलाई ‘भाडाका हत्यारा’ भन्नु भने अन्यायै हुन्छ । उनीहरूलाई कठपुतली बनाएर नचाउनेहरूले पनि कसैलाई नमारेको हुनसक्छ । एकाध गुन्डा नाइकेलाई फाप्यो भन्दैमा सबै गुन्डा राजनीतिमा आउने र सफल हुने त होइन । राजनीतिमा प्रभावशाली हुने यसैले सामान्य अर्थका ‘हिटम्यान’ होइनन् भन्ने स्पष्ट हुन्छ । को हुन् त तिनीहरू ?  

तिनलाई भन्दारहेछन् - ‘इकोनोमिक हिटम्यान’ ।

‘हिटम्यान’मा अगाडि ‘इकोनोमिक’ थपेपछि बन्ने ‘इकोनोमिक हिटम्यान’ सजिलोसँग बुझाउने शब्द सायद नेपालीमा प्रचलनमा छैन । कम्तीमा मैलै यी पङ्क्तिहरू लेख्दै गर्दा भेटिन । नेपालीमा प्रयोग हुने गरेकाे सत्ताका दलाल वा बिचौलिया शब्दले ‘इकोनोमिक हिटम्यान’को अर्थ बुझाउँदैनन् । परन्तु, शासन सत्ता भने यिनै इकोनोमिक हिटमेनका इसारामा चलेको भान हुन्छ । राज्यका सबै अङ्गमा यिनै ‘इकोनोमिक हिटम्यान’का कठपुतलीहरूको नाच देखिन्छ ।   

नेपालीमा कम प्रचलित भए पनि यो इकोनोमिक हिटम्यान भन्ने शब्द अ‌ंग्रेजीमा भने ‘हिट’ नै रहेछ । यी पङ्क्तिहरू लेख्ने क्रममा गुगल गर्दा .६० सेकेन्डमा २० लाख प्रविष्टि रहेको देखायो । जोन पर्किन्सले त यस विषयमा अनुभवमा आधारित पुस्तक नै लेखेका रहेछन् । 

नेपालकाे ढुंगाबालुवामा पनि ‘इकोनोमिक हिटम्यान’को आँखा लागेको त होइन ?

चुनावपछि देशको अवस्था बदल्ने वाचा अब दिक्कैलाग्दो गरी सुनिन्छ । चुनाव हुने सबै पदमा उमेदवारी दिन नसक्नेहरूसमेतले स्थिरता र सुशासन दिने फुइँ लगाइरहेका छन् र त्यसलाई पत्याउनेहरू पनि छन् । पाठकहरूलाई यत्ति भन्नु छ - कसैका कुरा पत्याउनुभन्दा पहिले एकपटक गहिरिएर विचार गर्नुस् !

पक्कै पनि सबै उमेदवार खराब भने छैनन् । बहुसङ्ख्यक फटाहा छन् । आफैँलाई पत्यार नलाग्ने कुरासमेत धकै नमानी जनतालाई भन्छन् । तै पनि तिनैमध्ये धेरै जनाको मत पाउने फटाहा शासन गर्ने हैसियतमा पुग्छन् ।  लोकतन्त्र जनताको पनि संस्कार नबन्दासम्म हुने यही र यस्तै हो । 

दलका घोषणापत्रमा जनतालाई मूर्ख बनाउन कथिएका कथा हुन् । पाँच वर्षका लागि जनादेश माग्ने दलले पचास वर्ष शासन गर्ने कल्पना गरेर घोषणापत्र बनाउँछन् र कदाचित सत्तामा पुगे भने सरकार बनाएको दिनदेखि अर्को चुनाव नहुँदासम्म फर्केर पनि हेर्दैनन् । चुनावी गठबन्धनले दलहरूको सैद्धान्तिक भेद मासिएजस्तै घोषणापत्रको ‘खयाली पुलाउ’ पनि कहिल्यै पाक्दैन । तै पनि हेर्नुपर्छ - ‘इकोनोमिक हिटम्यान’काे प्रभाव दलका घोषणापत्रमा कति देखिएको छ ?

जनतामात्र होइन चुनावमा उमेदवारी दिनेहरूमध्ये पनि धेरैमा निर्वाचित प्रतिनिधिले देशको राज चलाउँछन् भन्ने भ्रम छ । कर्मचारीले राजकाज चलाउँछन् भन्ने भ्रममा बाँच्नेको सङ्ख्या पनि ठूलै छ । देशकाे शासन विदेशीले चलाउँछन् भन्ने भ्रममा एकथरीले जीवन गुजारेका छन् । आआफ्नो विश्वासमा बाँच्न पाइन्छ । तर, यथार्थ भने त्यति सरल छैन । देशकाे शासनमा सबैभन्दा बढी प्रभाव त ‘हिटम्यान’हरूको हुन्छ । तिनै ‘हिटम्यान’का कठपुलती अहिले चुनावकाे मैदानमा होमिका छन् । यद्यपि, तीमध्ये धेरैलाई आफू ‘हिटम्यानका कठपुतली’ भएको भने थाहै नहुनसक्छ ।   

हिटम्यानहरूको प्रभावमा परेर देशै खोक्रो हुने गरी स्रोतसाधन दोहन गर्नु गराउनु पक्कै राष्ट्रघात हो । यहाँ त डाँडाखोला बेच्न तम्सनेहरू र बुहारी एवं नातिनातिनालाई नागरिकताको प्रमाणपत्र दिँदा राष्ट्रघात हुन्छ भन्नेहरू नै आफूलाई देशभक्त भन्छन् । ती यहीँ जन्मेका वा बिहा गरेर आएपछि स्थायी बसोवास गर्नेहरू नागरिक त त्यसै पनि भइसके । तिनलाई भेदभाव गर्नेहरू वा दोस्रो दर्जाका बनाउन खोज्नेहरू पो राष्ट्रघाती हुन् ।