दाङ । घोराहीका छविलाल गन्धर्व र उनको परिवारको जीवन सारंगीको धुनमै अडिएको छ । सारंगी बजाएर आएको पैसाले दैनिकी चलाउने गन्धर्व परिवार यति बेला कोरोना महामारीका कारण जारी निषेधाज्ञाले समस्यामा छ ।

गन्धर्व परिवारलाई रोगसँगै भोकको चिन्ताले सताउन थालेको छ । “बाहिर निस्किए रोगले मार्ला भन्ने चिन्ता, घरमै बसौँ पेटले खान खोज्छ,” उनले भने । कोरोना महामारीका कारण लामो समयसम्म घरभित्रै थुनिँदा अब परिवारलाई कसरी पाल्ने भन्ने चिन्ता उनमा थपिएको छ ।

उमेरले चार दशक पार गरिसकेका छविलाल भन्छन्, “कोरोना महामारी भएपछि दैनिकी चलाउनै गाह्रो भएको छ । के गर्नु अहिले त रोगको भन्दा पनि भोकको पिर पो भयो । लामो लकडाउनमा हामीले केही गर्न पाएनौँ, न सरकारले राहत दियो । हामी दुःखी गरिबलाई कसले सहयोग गर्छ र ?”

आफूसहित परिवारका ६ सदस्य सारंगीकै धुनमा निर्भर रहेको उनले सुनाए । “सानैदेखि यही सारंगी बजाउन थालियो, अहिले यो पेसा छोड्न मन लाग्दैन । हामी ६ जनाको सहारा यही सारंगी छ । तर, यसको धुन सुनाउन नपाउँदा दैनिक एक छाक कसरी चलाउने भन्ने चिन्ता थपिएको छ,” उनले भने, “अहिले त कोरोनाको महामारीले झन् संकटमा परियो, धेरै टाढा पनि जान सकिँदैन । नजिकमा जान पनि कोरोना लिएर आया छौँ कि भनेर मानिसले सोध्ने गर्छन् ।”

किसन गन्धर्व पनि निषेधाज्ञाका कारण घरबाहिर गाउँघरमा निस्कन सकेका छैनन् । घोराही उपमहानगरपालिका–११ का किसनलाई पनि रोगले भन्दा भोकले मरिन्छ कि भन्ने चिन्ता छ ।

उमेरले ४३ वर्ष भएका किसनले सारंगीकै धुनमा जीवन बिताइरहेका छन् । तर, निषेधाज्ञाले दैनिकी चलाउन असहज भएको छ । सारंगी रेटेर चारजनाको परिवार धानेका किसनलाई पछिल्लो समय समस्या परेको हो ।

“कोरोना रोगले मरिन्छ कि भन्ने चिन्ता त छँदै छ,” उनले भने, ‘अब त रोगभन्दा पनि कसरी खाना जुटाउने भन्ने पिरले सताउने गरेको छ ।”

आठ वर्षको उमेरमै सारंगी बजाउन सुरू गरेका किसनलाई सारंगी नै जिउने आधार बनेको छ । ‘कमाइ हुने बेलामा त कहिले एक हजार बढी पनि हुन्छ । कति मानिसले हाँसीखुसी धेरै पैसा दिनुहुन्छ, कतिपयले १० रुपैयाँ दिएर पनि टार्ने गर्छन् । आजभोलि त्यै पनि छैन,” उनले भने ।

तुलसीपुर उपमहानगरपालिका–४ का जीतबहादुर वादीको परिवारलाई पनि निषेधाज्ञा लम्बिँदै जाँदा अब के खाने भन्ने पिर छ ? मादल बनाउने र माछा मारेर दैनिक छाक टार्दै आएका उनीहरूलाई निषेधाज्ञाले ठूलै समस्या परेको छ ।

“मादल बनाउने पेसा त पहिलेदेखि नै संकटमा छ, माछा बेचेर गुजारा चलाउने गरेको थिएँ । तर, लकडाउनले माछा बिक्री हुनै छाड्यो । अब त के खाएर दिन काट्ने हो भन्ने पिर छ,” जीतबहादुरले भने, “बजार सबै बन्द भएपछि कहाँ लगेर माछा बिक्री गर्ने हो र अनि छाक टार्न पाइएला ?”

छिमेकीको सहारामा दैनिक साँझ–बिहानको छाक टारिरहेको उनले बताए । “छिमेकी, आफन्तको सहारामा बाँचिरहेका छौँ । खै, हाम्रा लागि सरकार कहाँ छ ?,” उनले प्रश्न गरे ।

वादी समुदायको पेसा पछिल्लो समय संकटमा पर्दै गएको अवस्थामा निषेधाज्ञाले झनै ठूलो समस्यामा पारेको दलित अधिकारकर्मी निर्मल नेपालीले बताए ।

लामो समयको निषेधाज्ञाका कारण कुसुन्डा समुदायका व्यक्तिहरू पनि समस्यामा परेको नेपाल कुसुन्डा विकास समाजका अध्यक्ष धनबहादुर कुसुन्डाले बताए । “कुसुन्डा समुदायका अधिकांश व्यक्ति दैनिक ज्याला मजदुरी गरेर खाने वर्गमा छ,” उनले भने, ‘जागिरे कोही पनि छैन, दैनिक काम नगर्दा रोगभन्दा भोकको समस्या बढिरहेको छ ।”

नेपालमा अहिले १७३ जना कुसुन्डा समुदायका व्यक्ति रहेको उनले जानकारी दिए । “सानो संख्यामा रहेको समुदाय भएका कारण पनि हाम्रा गुनासा पनि खासै सुनिँदैन,” उनले भने, ‘अहिले यस्तो परिस्थितिमा सरकारले अभिभावकत्व भूमिका देखाउनुपर्छ ।”