जनकपुर । यसअघि स्वास्थ्य संस्थाहरूको स्तरोन्नतिमा खासै ध्यान नदिएको नेपालमा यतिबेला कोरोना भाइरस (कोभिड १९) लाई लक्षित गरी तीनवटै तहका सरकारहरूले व्यापक लगानी गरिरहेको देखिन्छ ।

यद्यपि सरकारको लगानीले परिणाममुखी सुधार ल्याउन सक्नेमा आशंका गर्ने ठाउँ प्रशस्त भेटिन्छ । यसको एउटा उदाहरण हो, धनुषाको सबैला नगरपालिकामा रहेको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रको बेथिति । कोरोना भाइरसको संक्रमण रोकथाम कार्यलाई प्राथमिकतामा राखेको भन्दै संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारले भएभरको बजेटले स्वास्थ्य क्षेत्रको पूर्वाधार बलियो बनाउन लागेको दाबी गर्दै छ ।

प्रदेश २ सरकारले त बन्दाबन्दी घोषणा भएदेखि स्वास्थ्य संस्थाहरूलाई सबल बनाउने नाममा बजेट वितरणलाई प्राथमिकतामा राखेको छ । तर, धनुषामाको सबैला प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र र यस्ता अन्य स्वास्थ्य संस्थाहरूको व्यवस्थापनमा सरोकारवालाको ध्यान पुग्‍न सकेको छैन ।

सबैला नगरपालिका गठन हुनुअघि त्यहाँ करिब चार करोड लगानीमा भवन निर्माण भएको थियो । प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रको परिसरमा निर्मित उक्त भवन कागजमै निर्माण सम्पन्‍न भएको छ । सम्बन्धित निकायले निर्माण कम्पनीलाई उसले दाबी गरेबमोजिमको भुक्तानी पनि गरिसकेको छ । बाहिरबाट हेर्दा नयाँ रङरोगनले दुरुस्तै देखिए पनि भित्र भने भवन जीर्ण भइसकेको छ । अर्को कुरा यो भवन अझै प्रयोगमा आउन सकेको छैन ।

“करोडौंको लागतमा ठडिएको भवन वर्षौं बितिसक्दा पनि किन प्रयोगमा आएको छैन त ?” बाह्रखरीको जिज्ञासामा केन्द्रका इन्चार्ज (जनस्वास्थ्य अधिकृत) रामदेव यादव भन्छन्, “भवन त नयाँजस्तो देखिन्छ तर भित्र पसेर हेर्नुस्, जीर्ण भइसक्यो । यस्तो जीर्ण भवनमा कसरी काम गर्नु ?”

दशकौं पुरानो भवनमा केन्द्रका इन्चार्जदेखि बिरामीलाई उपचार गर्ने डाक्टरसमेत दु:खसुख अटाइरहेका छन् । भारी वर्षा हुँदा पुरानो भवनभित्र भेल पस्छ । झ्याल, ढोका फुटेका छन् । इन्चार्ज बस्ने कोठा हेर्दा वडास्तरको उपस्वास्थ्य चौकीभन्दा पनि साँघुरो र अव्यवस्थित छ ।

नयाँ भवनको भुइँतल्लामा ल्याब सञ्चालन गरिएको छ । आधाभन्दा बढी भाग नगरपालिकाको स्टोरका रुपमा आंशिक प्रयोग भइरहेको छ । पहिलो तला पूरै जीर्ण छ । बाहिरबाट हेर्दा दुरुस्तै देखिए पनि भित्रका सबै कोठा र कौसीमा पानी जमेको छ । लामो समयदेखि जमेको पानीले ढुसी लागिसकेको छ ।

नगरपालिकाका स्वास्थ्य संयोजक रामदुलार यादव भन्छन्, “म यहाँ सरुवा भएर आएको दुई वर्ष मात्रै भयो । म आउनुअगावै यो भवन नगरपालिकामा हस्तान्तरण भइसकेको सुनें । तत्काल प्रयोगमा ल्याउन खोज्दा बिग्रे-भत्केको देखेपछि सोही बेलादेखि मर्मत सम्भारका लागि ताकेदा गर्दै आएको छु, कसैले सुनेको छैन ।”

उनी थप भन्छन्, “अरु त अरु, दुई वर्षअगावै नगरपालिकालाई हस्तान्तरण गरिसकेको भनिएको यो भवनको साँचो पनि हामीले पाउन सकेका छैनौं । इन्टरलक भएको महँगो ढोका छ । सामान्य भएको भए फुटाएर बाहिरबाट ताला लगाउन मिल्ने ढोका पनि लगाउँदा हुन्थ्यो । तर के गर्नु महँगो हेर्नलाई मात्रै भयो, प्रयोग गर्न सकिन्‍न ।” 

नयाँ अवस्थामै प्रयोग गर्न नसकिने गरी जीर्ण भएको भवन कुन ठेकेदारले कति लागतमा बनाएको भन्‍ने जानकारी पनि स्वास्थ्य संयोजकलाई छैन । उनी भन्छन्, “दुई वर्षदेखि खोजिरहेको छु आजसम्म ठेकेदारलाई पनि भेट्न सकेको छैन ।” 

नगरपालिकाका प्राविधिक शाखा प्रमुख इन्जिनियर रञ्‍जित यादव भने प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रको भवन जीर्ण भएको जानकारी आफूलाई नभएको बताउँछन् । सहरी विकास डिभिजन कार्यालयले बनाइदिएको उक्त भवन प्रयोगमा किन आउन नसकेको भन्‍नेबारे अनभिज्ञता देखाउने उनले प्रयोगमा नआउँदै जीर्ण भएको सुन्दा आश्चर्यचकित भए ।

इन्जिनियर यादव भन्छन्, “सडकबाट हेर्दा त भवन दुरुस्त छ । भित्र कसरी जीर्ण भयो मलाई थाहा भएन ।” आर्थिक वर्ष ०७५/७६ मा नगरपालिकालाई हस्तान्तरण गरिएको भवन उहिले प्रयोगमा आइसक्नुपर्ने भए पनि अहिलेसम्म खाली रहनु नपर्ने उनले जिकिर गरे । चार करोडभन्दा बढी लागतमा निर्माण भएको उक्त भवनमा कुनै समस्या नहुनुपर्ने दोहोर्‍याउँदै उनले थपे, “तपाईंले भनेपछि अब हेर्छु के भएको रहेछ !”

क्याप्सन :
धनुषाको सबैलामा रहेको प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रको पुरानो  (माथि) र नयाँ (तल) भवन । तस्बिर : बाह्रखरी