चितवन । कोरोना महामारीमा अहिले सबैको प्राथमिकता यसबाट जोगिनु हो । सरकारले पनि लकडाउन र निषेधाज्ञामार्फत कोभिड १९ नियन्त्रण गर्ने प्रयास गरेको छ ।

तर चितवनका किसानलाई अहिले कोरोनाभन्दा मल अभावले धानखेती बिग्रिएला कि भन्‍ने चिन्ताले सताएको छ । यहाँका किसान अहिले निषेधाज्ञा तोड्दै मल डिपोअघि लाइनमा उभिएका छन् । त्यहाँ न भौतिक दूरी पालना गरिएको छ न अन्य सावधानी अपनाइएको छ ।

चितवनमा पनि भदौ १९ गतेसम्म निषेधाज्ञा जारी छ । यहाँका किसानमा कोरोनाको त्रासभन्दा पनि आफ्नो मिहिनेत र लगानी खेर जान्छ कि भन्‍ने बढी चिन्तामा छन् । असारबाटै युरिया मल आउने प्रतीक्षामा रहेका किसान आइतबारदेखि नै मल पाउने आशमा थिए । भरतपुर महानगरपालिका ८ मा रहेको प्रगतिशील कृषि सहकारी संस्थामा आइतबार फरक दृश्य देखियो । पाँच सय मिटरभन्दा लामो लाममा चितवनका कृषकहरू हात-हातमा बोरा लिएर उभिरहेका थिए । तर कतिले पाए । कति त रितै फर्किए । उसो त किसानको यो दैनिकी बुधबारसम्मै चलेको छ ।

स्थानीय कमला पौडेल आफू बिहान ५ बजे आएर लाइनमा बसे पनि मुस्किलले साढे १० बजे ५ केजी मात्र मल पाएको बताइन् । ‘‘के गर्नु भिड भनेर कोरोनाको डर मानेर बस्दा धान नै मलको अभावमा खतम हुने भयो । त्यसैले यो जोखिम लिएँ,’’ उनले भनिन् । आफ्नो बारीलाई २० केजी मल चाहिने भए पनि सहकारीले ५ केजी मात्र दिएको उनको भनाइ छ । 

उनीजस्ता सयौं किसान मल पाउने व्यग्र प्रतीक्षामा थिए । लाममा अगाडि बस्‍नेहरुले मल पाउनेमा आशवादी देखिए पनि पछाडि लाममा बस्‍नेहरुलाई भने मल पाउने या नपाउनेमै अनिश्‍चित रहेको देखिन्थे । सोही वडाका अर्का किसान भागीरथ तिमिल्सिनाले आफू ४ घण्टा लाइन बसेपछि मल सकिएको खबर पाएको बताए । ‘‘मल पाइएला भनेर चाँडै उठेर गएको,’’ उनले भने, ‘‘म जाँदा नै लामो लाइन भइसकेको रहेछ । मल नपाई रित्तो फर्किंएँ ।’’

यति बेला जिल्लाभरका कृषि सहकारीले न्यून मात्रामा मल वितरण गरिरहेका छन् । लाममा रहेका रहेका किसानको एउटै आशा हो मल पाउने । लामो लाइनमा बसेका किसानहरू मलको परिमाण सकिँदै गएपछि लाइनमा धकेला-धकेल गर्न बाध्य भए । भिड अनियन्त्रित भयो । आखिरमा प्रहरीले लाठी चार्ज गर्नुपरेको थियो । भरतपुर १४, शिवनगरका अर्का किसान ज्ञानुशाही ठकुरी भिडबाट उम्केर भाग्‍न सफल भए । ‘मल पाउँछ भनेर बिहानै लाइन बसेको मल पाउनु त कता हो कता झन्डै प्रहरीको लाठी भेटिएन,’’ उनले सुनाए । विवाद र झडपको जस्तै अवस्था सिर्जना भएपछि मल वितरण नै स्थगित गरिएको उनले बताए ।

विशेषगरी युरिया मल यो समयमा धानखेतीमा राख्‍ने अन्तिमपटक हो । असारको तेस्रो सातादेखि नै मल पाउने आशामा बसेका किसान भदौको तेस्रो सातासम्म आउँदा पनि नपाएपछि आक्रोश र असन्तुष्टि हुने नै भयो । 

बुधबार बिहान पनि भरतपुर ६ को दृश्य पनि उस्तै थियो । मल पाउने भेउ अघिल्लो दिननै पाएका स्थानीय देउकुमार थापामगर बिहानै ४ बजेर उठेर लाइनमा बस्‍न साथीसँगै गए । तर उनी पुग्दा झन्डै डेढ सय जनाभन्दा पछि पो परे । ‘‘पहिल्यै पाउँछु भनेर गएको झन् मभन्दा पहिल्यै ठूलो भीड भइसकेको थियो ।’’ ४ बजे लाइनमा बसेका उनले १० बजे १० केजी मल लिएर फर्कनुपर्‍यो । ‘‘जग्गा त थुप्रै छ नि अब १० केजी मलले कहाँ हाल्नु कति हाल्नु ?’ उनी गुनासो गर्छन् । आफूले १० केजी मल पाउँदा पनि अलिअलि राहत भएको उनी बताउँछन् ।

सोही वडाका अर्का किसान मोहन अधिकारी मल पाउने प्रतीक्षामा आफूलाई कोरोना महामारी छ भन्‍ने नै बिर्सेको बताउँछन् । ‘‘जतिनजिक पालो आउन लाग्यो उति ठेलमठेल हुन्छ, कोरोनाको डरभन्दा पनि मल पाइँदैन कि भन्‍ने डर थियो मलाई ।’’ उनले बाध्यता बताए । जिल्लाका सबैजसो सहकारीमा सयौं किसान सामाजिक दूरीको अवज्ञा गर्दै भिड गरेर बस्दा पनि स्थानीय प्रहरी प्रशासनले समन्वय गर्न नसकेको किसानहरुको आरोप छ ।

लकडाउनका कारण पर्याप्त मल भित्रिन नसक्दा मल समयमा वितरण गर्न नसकिएको वितरण केन्द्रको भनाइ छ । अनुदानका रुपमा आउने यो मल देशभरका कृषि सामग्री कम्पनीले ७० प्रतिशत र साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसनले ३० प्रतिशत मात्र बिक्री-वितरण गर्दै आएको छ । 

कृषि सामग्री कम्पनीमा आउनुपर्ने मल अझै नआइपुगेको र आउने निश्चित नहुँदा हरेक कृषि सहकारी संस्थामा किसानको भिड बढेको हो । कृषि सामग्री कम्पनी चितवन शाखा प्रमुख रवीन्द्र गौतम अझै पनि मल नआएको र आउने समय पनि अनिश्चित भएकाले सहकारीमा किसानको भिड बढेको बताउँछन् । ‘‘कृषि सामग्रीमा अझै पनि मल आएको छैन । अहिले धानखेती किसानको पिकआवर पनि हो,’’ गौतमले भने ।

साल्ट ट्रेडिङ कर्पोरेसन चितवनका प्रमुख बुद्धिविनोद दाहाल पनि किसानको माग अत्यधिक र आपूर्ति न्यून भएका कारण सहकारीमा भिड बढेको बताउँछन् । ‘‘धानखेती सिजनमा मात्रै यहाँ १० हजार टन मलको माग छ,’’ उनले भने, ‘‘आइतबारदेखि कार्यालयमा दुई सय टन मात्र मल आएको छ ।’’ उनका अनुसार कार्यालयलाई क्षेत्रीय कार्यालयले यसपटक २५६ टन मल छुट्याएको र अब ५६ टन मात्र आउन बाँकी छ । जिल्लामा मात्रै सूचीकृत सहकारी सयभन्दा बढी छन् । कार्यालयले चितवनलगायत नवलपरासी, गोरखालगायत जिल्लामा समेत मल बिक्री-वितरण गर्दै आएको छ ।