काठमाडौं । थिएटर मलको प्रवेशद्वार बाहिर सेतो बोर्डमा रातो मसीले ठूलो अक्षरमा लेखिएको छ– (मान्छे कसरी कंकाल भयो ?) त्यसकै छेउमा मान्छेको कंकाल पनि भुण्डाइएको छ ।

यो प्रश्नको उत्तर दिन्छ नाटकघरभित्र मञ्चन भइरहेको नाटक ‘जामुनको रूख’ ले ।

नाटकघरभित्र एक निर्दोष व्यक्ति जामुनको ठूलो रूख मुनि थिचिएको छ । सरकारी कार्यालय भित्रको ४० वर्ष पुरानो त्यो रूख ढलेपछि ती निर्दोष व्यक्ति रूखले किचिन्छन् ।

ती निर्दोष व्यक्ति आफ्नो ज्यान जोगाउन हारगुहार गरिराखेको सुनेर त्यहीं बगैंचामा काम गर्ने माली र कुचिकार उसको सहयोगमा अघि सर्छन् । 

उनीहरू ती निर्दोष व्यक्तिको ज्यान बचाउन आग्रह गर्दै कार्यालयका सुब्बासँग बिन्ती बिसाउन पुग्छन् । 

त्यसपछि सुरु हुन्छ, सरकारी कार्यालय र त्यहाँका कर्मचारीमा देखिने ढिलासुस्ती, झन्झट, किचलो, गैरजिम्मेवारी र राजनीतिक विसंगति । 

माली र कुचिकार त्यो जामुनको रूख काटेर उसको ज्यान बचाउन सम्बन्धित सबै निकायमा पुग्छन् । तर, विडम्बना सरकारी कर्मचारी मानवीय संवेदना देखाउनुको सट्टा दायित्वबाट पन्छिँदै जिम्मेवारीबाट टाढा भाग्न खोजिरहन्छन् ।

पीडित व्यक्तिको फाइल सचिवालयबाट वाणिज्य विभाग, फलफूल विभाग हुँदै ‘अर्जेन्ट’को तोकसहित एक कार्यालयबाट अर्को कार्यालयमा सरिरहन्छ । फाइल एक विभागबाट अर्को विभागमा सरिरहँदा पीडित युवाको बाँच्ने झिनो आशा कहीँ कतै जीवन्त छ ।

तर, फलफूल विभागले एक निर्दोष नागरिकको ज्यानलाई पूरै बेवास्ता गर्दै ‘फलदार जामुनको रूख’ नकाट्ने घोषणा गरिदिन्छ । 

ती निर्दोष व्यक्तिको अवस्थालाई बुझनु त कहाँ हो कहाँ उल्टै जामुनको फल ‘चोर’ को संज्ञा दिन्छ ।

के यो फलदार जामुनको रूखभन्दा एक आम नागरिकको जीवन त्यति सस्तो हुन्छ ? के ती युवा यी सरकारी कर्मचारीको इगो र गैरजिम्मेवारीको सिकार हुनुपर्ने हो ? यो पत्ता लगाउन कीर्तिपुरस्थित थिएटर मल जानुनै पर्ने हुन्छ ।

०००

नाटक जामुनको रूखले जनतालाई न्याय दिन बसेको सुरक्षा विभागदेखि लिएर हरेक सरकारी कार्यालय र कर्मचारीलाई व्यंग्य गरेको छ ।

पीडित बाँच्न पाउने आशामा छटपटाइरहेका छन् । तर, प्रहरीले पीडित स्वयम नआएसम्म फाइल नहुने भन्दै काममा ढिलासुस्ति गरिदिन्छ । 

सरकारी कार्यालयलाई मात्रै नभई नाटकले पछिल्लो समय भाइरल हुने भोकमा मानवीयता र पीडितको मर्म नबुझी समाचार सम्प्रेषण गर्न पछि लागेका मिडियालाई पनि व्यंग्यात्मक प्रहार गरेको छ । 

फलफूल विभागको निर्णयसँगै धेरै दिनदेखि सकसमा भए पनि बलिरहेको बाँच्ने झिनो आशाको दियो पनि निभ्छ र अन्ततः उसले यसरी दिनरातको सकसमा बस्नुभन्दा मृत्युको माग गर्छ । 

हो सब ठिक हुनेछ 
आगो खरानी हुनेछ
खरानी धुँवा हुनेछ
सास रहुन्जेल मोज हुनेछ 
सास उडेपछि भोज हुनेछ.......... अन्तिम शब्दहरूसँगै पीडितले आफ्नो पीडालाई कवितामार्फत विस्फोट गर्छन् । 

०००

उर्दु भाषाका साहित्यकार कृष्ण चन्दरको ‘जामुनके रूख’ कथालाई निर्देशक केदार श्रेष्ठले नाटकमा ढालेका हुन् । चन्दरको लोकप्रिय हाँस्यव्यङ्ग्य कथालाई निर्देशक श्रेष्ठले आफ्नो परिकल्पनामा जीवन्त उतार्न सफल भएका छन् । नाटकमा थिएटर मलको अभिनय कार्यशाला ‘थिएटर ग्यारेज’ को तेस्रो ब्याचका विद्यार्थीको अभिनय रहेको छ । 

निर्देशकीय परिपक्वता, कलाकारको अभिनय, लाइट र नेपथ्यमा बज्ने धुनले नाटकलाई अझै जीवन्त बनाउन मद्दत गरिरहेको हुन्छ ।

निर्देशक श्रेष्ठका अनुसार नाटक हाम्रो खोक्रिँदै गएको सरकारी प्रणाली, राजनीतिक व्यवहार र कर्मचारी संयन्त्रको व्यङ्ग्य हो । 

भारतीय परिवेशमा लेखिएको भए पनि यो नाटकले नेपाली परिवेशलाई प्रतिनिधित्व गर्छ । चार दशकअघि लेखिएको नाटक समसामयिक देखिन्छ ।