site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
ब्लग
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
SkywellSkywell
अर्को विवेकानन्दको खोजी

काठमाडौं । जनकपुरको सांस्कृतिकताको चर्चा हुँदा आज पनि वैदेही सीता, राम र राजा जनकको नामसँगै उच्चारित भएर आउँछ । जनकपुर क्षेत्रमा बसोबास गर्ने जुनसुकै समुदायका मानिस हुन्, तिनले गर्वकासाथ आफू जनकपुरबासी भएको बताउँदै आएका हुन् । 

तिनै आदिशक्ति सीता माताको भूमि हो जनकपुर । जसलाई सीता माताको क्रिडाभूमि पनि भनिन्छ । साक्षात आदिशक्तिको क्रिडाभूमि मात्रै नभएर तिनको प्रादूर्भाव भूमि पनि भएकोले जनकपुर आज पनि सीता माताकै स्थलकारूपमा सर्वत्र परिचित छ । यो धार्मिक र सांस्कृतिक परिचय आजदेखिको होइन्, हजारौँ वर्षदेखि नै भएको संस्कृतिका ज्ञाताहरूको भनाइ छ । 

एक समय जनकपुरमा सीता र रामको मात्रै भव्य पुजन हुने प्रचलन थियो । त्यसैले जनकपुरमा अन्य कुनै देवी देवताको पुजन परम्परा कमै मात्रै रहेको मानिन्छ । 

KFC Island Ad
NIC Asia

जनकपुरबासी प्रशिद्ध साहित्यकार डा. राजेन्द्र विमलका अनुसार कुनै समय जनकपुरमा साक्षात आदिशक्ति सीता माताको पुजन बाहेक अरुको पुजन परम्परालाई जनस्तरबाट मान्यता मिलेको थिएन । राजा जनकको कूलदेवीकारुपमा राम मन्दिरमा अवस्थित राजदेवीको पुजन बाहेक अन्य देवी वा देवताको पुजा प्रचलित थिएन ।

तर अहिले जनकपुरमा नवरात्रका बेला विभिन्न देवी मन्दिरहरूमा पण्डाल लगाएर नौ दिनसम्म पुजा अर्चना गर्ने प्रचलन बिगत दुई दशकदेखि बढ्दै गएको छ । जसलाई प्रायः जनकपुरबासी आफ्नो कूल परम्परा अनुरुप नभएको मान्छन् ।

Royal Enfield Island Ad

जनकपुरमा करिब चार दशकदेखि क्रियाशील वरिष्ठ अधिवक्ता विनोदकुमार शर्माका अनुसार २०४७ साल भन्दा अघि यस किसिमको नवरात्रमा देवी पुजा गर्ने चलन थिएन । नवरात्रमा देवी मन्दिरहरूमा सामान्य पुजाआजा भए पनि पण्डाल खडा गरेर पुजालाई व्यावसायीकरण गरिएको थिएन ।  

यसरी हेर्दा जनकपुरमा नवरात्रका बखत राजदेवीमा विशेष पुजाआजा हुने गरे पनि अन्यत्र खासै भव्यता नहुने बुझ्न सकिन्छ । 

चर्चित साहित्यकार तथा संस्कृतिकर्मी डा. राजेन्द्र विमल भन्छन्, “परापूर्वकालमा राजा जनकले कूलदेवीकारूपमा राजदेवीको पूजा गर्न थाले पछि देवी पूजनको परम्परालाई आम मानिसले स्वीकृति दिएको मान्यता छ । तथापि, अन्य देवी पुजनमा त्यो स्वीकृति थिएन । यो एतिहासिक तथ्य मानिन्छ ।”

अहिले आएर देवी पूजाका नाममा विकृति फैलिएको उनको भनाई छ । खासगरी पण्डालको व्यावसायीकरण, देवी भजनका नाममा अनेक गीत, अश्लील भोजपुरी गीतहरूको वर्चस्व र लाखौँको चन्दा प्रचलनले जनकपुरको सांस्कृतिक रौनक व्यवसायमा विलुप्त गएको छ ।

डा. विमलका अनुसार अहिले देवी पूजालाई पनि ग्ल्यामरस र व्यावसायिक बनाउँदै लगिएको छ । जनकपुरमा अस्तित्वमा नरहेका देवीहरूको प्रादूर्भाव निक्कै पछि गएर भएको मानिन्छ । यस्तैमा देवी चोकको देवी मन्दिर, क्याम्पस नजिकको पिडरियाथान, अरगज्जा पोखरी नजिकको सानो मन्दिर र गोपाल धर्मशाला नजिकको मन्दिरहरू धेरै पछि मात्रै विभिन्न कारणले अस्तित्वमा आएका हुन् । 

यस दृष्टिकोणबाट हेर्दा जनकपुरमा परापूर्वकालदेखि अस्तित्वमा रहेको देवी मन्दिर भनेको राम मन्दिर परिसरमा रहेको राजदेवी मन्दिर मात्रै हो । र यसैलाई युगौँदेखि पूजा गर्दै आएको जनकपुरका स्थानीयहरूको भनाई छ ।

वरिष्ठ अधिवक्ता शर्मा भन्छन्, “जनकपुरको राजदेवीलगायतका पीठहरूमा पुजाआजा गरेर दर्शन गर्ने तथा बली दिने पुरानै चलन हो । आजजस्तो पण्डाल व्यवसायीकरण त्यतिबेला थिएन । अहिले त पण्डाल व्यवसायका नाममा सांस्कृतिक विचलन मौलाएको छ, जनकपुरमा ! यसलाई विकृति फैलिएको भन्नसकिन्छ ।”

डा. विमलका अनुसार केही वर्ष अगाडिसम्म पनि दूर्गा पूजा जुनसुकै समूदायको व्यक्ति भए पनि आस्था एवम् निष्ठाकासाथ गर्दथे । जनकपुरको आफ्नै धार्मिक र सांस्कृतिक परम्परा, मूल्य मान्यता थियो । सांस्कृतिकरुपमा जनकपुरको उचाई सगरमाथाभन्दा कम थिएन । तर आज त्यो अनुभूत नहुने उनको भनाई छ । 

डा. राजेन्द्र विमल भन्छन्, “आज माइगे्रटेट पपुलेशनको बृद्धिले जनकपुरको सांस्कृतिक परम्परा, मूल्य मान्यता हराउँदै गएको छ । जस्तो, ‘गणपति बप्पा मोरया’ जनकपुरको चलन होइन । यो त भारतमा पनि महाराष्ट्रको चलन हो । तर जनकपुरमा यस्तो परम्परा सुरु गरेर सबैलाई सोच्न बाध्य बनाइदिएको छ !”

लगभग यस्तै अभिव्यक्ति वरिष्ठ अधिवक्ता विनोदकुमार शर्माको पनि रहेको छ । उनी पनि जनकपुरको पुरानो सांस्कृतिक परम्परा र अस्तित्व हराउँदै गएको बताउँछन् । उनका अनुसार पुरानो जनकपुर अहिले जनकपुरमा देखिँदैन । पुरानो जनकपुर त खोजेरै पनि पाइँदैन । 

यो विकृतिले जनकपुरको सांस्कृतिक मूल्य मान्यताको रक्षा गर्ने देखिँदैन । आज जनकपुरमा जुन संस्कृति देखिँदै आएको छ, त्यो आयातित संस्कृति भएको वरिष्ठ अधिवक्ता शर्माको तर्क छ । 

डा. राजेन्द्र विमल भन्छन्, “आज समाजमा अर्को विवेकानन्दको खाँचो छ । जसले धर्म, परम्परा, जीवन मूल्यको रक्षार्थ काम गर्नेछ । त्यो सोचले मात्रै जनकपुरको धर्म, परम्परा र संस्कृतिलाई पुनस्र्थापित गर्न सकिने छ ।”  

सामान्यतया हेर्ने हो भने मधेशमा दुर्गाको मूर्ति बनाएर पुजा गर्ने र पूजा सकिए पछि मूर्ति नदीमा लगेर सेलाउने प्रचलन रहँदै आएको हो । तर अहिले सानासाना मन्दिरमा पनि पण्डाल लगाएर मूर्तिको पूजा गर्ने प्रचलनले पैसाकै चलखेल हुने गरेको स्थानीयहरू बताउँछन् । 

विनोद शर्माका अनुसार भगवतीको मूर्ति पुजन गरिने चलन पहिले थिएन् । भगवतीको पिण्ड वा ढिस्कोको पुजा गर्ने चलन विद्यमान थियो । यस अर्थमा भगवतीको पुजन भनेको प्रकृत्तिको पुजन नै मानिन्छ । 
वरिष्ठ अभिवक्ता विनोद शर्मा भन्छन, “मैले देखेको जनकपुर आज छैन । वास्तवमा त्यसबेला थियो, सांस्कृतिक जनकपुर । माता सीताको जनकपुर । आज त्यो जनकपुर हराउँदै गएको छ । यो सबैले बुझ्नु पर्ने विषय भएको छ । 

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज २०, २०७६  १४:१९
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Nepatop (PlastNepal)Nepatop (PlastNepal)
national life insurance newnational life insurance new
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
सम्पादकीय
कोप-२९ ले दिएको अवसर खेर नफाल 
कोप-२९ ले दिएको अवसर खेर नफाल 
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro