काठमाडौं । ठूलो कोठाको एकपट्टिको सेतो भित्तामा सफ्ट तर विभिन्‍न रगंको प्रयोग गरी कोरिएका महिलाहरु र चराचुरुङ्गीहरुले भरिएका क्यानभासहरु छन् । त्यसकै छेउको अर्को सेतो भित्तामा पहिलेभन्दा पनि गाढा विविध रंगको प्रयोग गरी क्यानभासमा उतारिएका किराँत जातिको पहिचान झल्कने चित्रहरु । 

त्यो ठूलो कोठाको हरेक भित्तामा यस्तै विविध रंगले किरात जातीको पहिचान बोकेका विभिन्न मौलिक सामग्रीहरु (चिन्डो, गरगहना, विनायो इत्यादी) क्यानभासमा उतारेर सजाइएको छ । यो सुन्दर दृश्य बबरमहलस्थित नेपाल कलापरिषद्को भुइँतलाको दाँयापट्टिको कोठाको हो । 

किरात ललितकला समाजको अगुवाइमा साउन १८ देखि २४ गतेसम्म चल्ने ‘कमेमोरेटिभ पेन्टिङ एक्जिविसन २०१९’ सुरू भएको हो । किरात ललितकला समाजकै पूर्व अध्यक्ष स्व. सन्तकुमार राई र सचिव स्व. अर्जुन खालिङको सम्झनामा यो प्रदर्शनीको आयोजना गरिएको जनाइएको छ ।

किरात जातिको इतिहाससँग सम्बन्धित विषयमा केन्द्रित भएर चित्रकलाको पुरानो माध्यम वाटर कलरदेखि एक्रिलिक र मल्टिमिडियासम्मको प्रयोग गरी किरात जातीको पहिचान दर्शाउने र आम महिलाको पारम्पारिक भूमिका, रंग र ब्रसको प्रयोगमार्फत देखाउन खोजिएको छ ।

संस्थापक सदस्यमध्येकै एक रतन कुमार राईका अनुसार किरात जातीको पहिचानको इतिहास लिखित नभएकोले यसको लिखित 'अर्काइभ' को लागि पनि यो प्रदर्शनी गरेको बताउछन् । किरात जातीको पहिचान बोलीमा मात्रै नभई अन्य माध्यममा पनि छ भन्‍ने विषय उजागर गर्न प्रदर्शनी गरिएको हो ।

“हामी धेरै पुरानो जाती तर हामीसँग धेरै प्रमाणहरु रहेनन् । हाम्रो संस्कृति भनेको मुन्धुम र शास्त्र जुन बोलीमा मात्रै एकबाट अर्को पिँढिमा हस्तान्तरण गरेर शतप्रतिशत रुपमा त्यसलाई ग्रहण गर्न नसकेकोले संस्कृति हराउँदै गएको छ । यसैकारण हामीले अब चित्रमार्फत नयाँ पिँढीमा आफनो संस्कृति रहनसहन हस्तान्तरण गर्ने उद्देश्यले पनि यो प्रदर्शनीको थालनी गरेका हौं,”उनले भने ।

प्रदर्शनीमा स्व. सन्तकुमार राईका १० वटा र स्व. अर्जुन खालिङको पाँचवटा तथा अन्य किरात जातीका चित्रकलाका विद्यार्थीहरुको २७ वटा गरी जम्मा ४२ वटा पेन्टिङहरु प्रदर्शनीमा राखिएको छ । सन्त कुमार राईको चित्रहरु महिला केन्द्रित छन् । जसमा महिला र चराचुरुङ्गीलाई समेटेर महिलालाई यो समाजले दिने पुरात्तविक भूमिकालाई देखाउन खोजिएको छ । महिलाहरुको विभिन्न भूमिका छोरी, आमा, बुहारी दिदी-बहिनी सबै भूमिकामा पनि कसरी महिलाको जीवनको चित्रण गरिएको छ । 

उनले बनाएको उक्त चित्रमा साधारण सफ्ट कलरको प्रयोग गरी महिलाको कोमलता र नाजुकतालाई चित्रण गरिएको छ । यसैगरी स्व. अर्जुन खालिङले बनाएका चित्रहरुमा भने किराती जातिको संस्कृति झल्कने सामाग्रीहरू र परिवेश देख्न सकिन्छ । 

किरातको आध्यात्मिक डाक्टर अर्थात आम भाषामा धाँमिर किराती भाषामा मुन्धुमीलाई क्यानभासमा उतारेका छन् सन्तोष राईले । राईले एक मुन्धुमीलाई राम्रो सजिएको कुर्सीमा राखेका छन् । र एक वच्चा उसको छेउमा बामे सरिरहेको देखाउन खोजिएको छ भने पछाडी एक आमा आफना सन्तालाई काखमा च्यापेर बसेकी छिन् । 

कसरी गाउँघरतिर हरेक महिलाहरु आफनो वच्चाको स्वास्थ्य अवस्थामा खराबी आयो भने मुन्धुमिकोमा गएर अध्यात्मिक र आर्युवेदिक उपचार गराउछन् भनेर देखाउन खोजिएको छ । राईका अनुसार पहिला मुन्धुमीहरु नितान्त समाजसेवाको रुपमा आफनो जन्मजात कलालाई आफनो समाजका व्यक्तिहरुको स्वास्थ लाभको लागि काम गर्थे । तर नयाँ पुस्ताहरुले यसको आर्थिक पक्ष बलियो नदेखेपछि यसलाई ग्रहण नगरेकोले मुन्धुमीहरु हराउँदै गएको आयोजकले बताएको छ । 

“यसैकारण जसरी डाक्टररुको एउटा लेबल हुन्छ र आर्थिक सामाजिक हरेक रुपमा सुरुक्षित महसुस गरिन्छ । ठिक त्यसैगरि मुन्धुमीले गर्दा पनि यी सबै कुराको सुरक्षा भएमा आगामी पिँढीले पनि विना हिचकिचाहट यो पेशालाई पनि अपनाउन सकोस भनेर मैले कुर्सीमा राखेर पहिलो पहिचान र कामको कदर गर्न खोजेको छु” सन्तोषले भने ।

एक महिलाको जिउमात्रै देखाई अनुहार र टाउकोमा सुन्दर फूलहरु कोरेर उसको सकारात्मक मानसिकता चित्रमार्फत प्रस्तुत गरेका छन्, चित्रकार विजया लावतीले । विजयाले राति अबेर सम्म ब्युँझेर बस्दा दिमागमा आउने विभिन्न सकारात्मक र नकारात्मक विचारमध्ये सकारत्मक विचार मात्रै ब्रह्मकमल फूल र सुन्दर रातकी रानीको फूललाई क्यानभासमा उतारेकी छन् । किराती भनेको प्रकृतिको नजिक भएर पनि फुलको प्रयोग गरेको उनी बताउछिन् ।

चित्रकलाकै किराती विद्यार्थीहरुद्वारा आफनो जाती, संस्कृति झल्कने पोशाक र गरगहनाहरुले सजिएका महिलालाई पनि क्यानभासमा उतारिएको छ । किरातीहरु महिलालाई भगवान मान्ने र प्रकृति पुजा गर्ने अर्थात भुगोलसँग नजिक भएको देखाउन ठूलो डालोमा माटो राखिएको छ ।