विगतलाई नहेर्नु, आगत हेर्नु । धेरैले भन्छन्, यसै । रपनि, अतीतमा विचरणले मनमा सन्तुष्टि दिन्छ । नेपथ्यमा रुमल्लिँदा कहिलेकाहीँ ऊर्जा पनि मिल्छ । विगतका कतिपय सन्दर्भ प्रसंगले उत्प्रेरणा पनि दिन्छ । यो निश्चित हो । पङ्तिकारको अनुभूति हो यो ।  

वरिष्ठ व्यक्तित्वका पुराना कुरा सुन्नमा आनन्द आउँछ । त्यसैले पनि एकदिन पुगेको थिएँ, वरिष्ठ राजनीतिज्ञ विश्ववन्धु थापाकहाँ । केही बेर कुशलक्षेममा बितेपछि उनीसँग लामो कुराकानी भयो । उनी पनि आफ्नो अतीत बताउँदै मुस्कुराइरहे । 

यसरी पुराना दिन सम्झँदै कुराकानी गर्ने क्रम बढ्दै गयो । फिचर लेखिँदै गयो । यसै क्रममा पुराना नेता नवराज सुवेदी र वरिष्ठ पत्रकार मदनमणि दीक्षितसँग पनि कुराकानी गरियो । शीर्षक जे भएपनि, स्तम्भको नाम जुनै राखिए पनि, कुरा भने पुराना नै हुन्थे । 

कुराकानीका क्रममा राजनीतिज्ञ नवराज सुवेदीले पनि आफ्नो राजनीतिक यात्राको थालनीको रोचक प्रसंग उप्काएका थिए भने मदनमणि दीक्षितले पनि आफूलाई वैदिक साहित्यले तान्ने कारण खोलेका थिए । उनको संस्कृत भाषाप्रति विशेष मोह रह्यो । यही मोहले उनलाई वैदिक साहित्य तर्फ डो¥यायो । आज नब्बे कटिसकेको यो उमेरमा पनि उनको लेखपढ गर्ने बानीमा कुनै कमी आएको छैन । 

यो क्रम अगाडि बढ्दै गयो । एकपटक साहित्यकार तथा चलचित्रकर्मी चेतन कार्कीसँग उनको साहित्यिक यात्रालाई लिएर लामो कुराकानी भयो । तर उनीसँग चलचित्र सम्बन्धी कुरा हुँदैभएनन् । यद्यपि उनी एक कुशल चलचित्रशिल्पी पनि हुन् भन्ने सबैलाई थाहा छ । 

नेपाली, अंग्रेजी, हिन्दी, संस्कृत र उर्दु भाषाका ज्ञाता चेतन कार्कीलाई ठूलो पर्दाको भाषा सिकाउने व्यक्ति हुन् नेपाली फिल्म आमाका निर्देशक हिरासिंह खत्री । हिरा सिंहकै सुरुआती सिनेमाहरुमा उनले स्कृप्ट लेखनमा सहयोग गरे । गीत लेखे । पछि आफैले फिल्मको स्कृप्ट लेखेर निर्देशनसमेत गरे । र, उनको अहिलेको गतिविधि साहित्यतर्फ विशेषरुपमा समर्पित छ । 

कुराकानीमा वीपी कोइरालाका निजी सचिव रेखबहादुर भट्टराई र वरिष्ठ शल्यचिकित्सक प्राडा दिनेशनाथ गोंगलसँग कुरा गर्दा पनि पुराना कुरामा नै विशेष जोड दिइयो ।  

त्यस उप्रान्त सुरु भयो एउटा स्तम्भ, ‘पुराना कुरा’ । यसरी थालिएको पुराना कुरामा पहिलो पटक राजनीतिज्ञ पशुपति शमशेर जबराका कुरा प्रस्तुत गरिएको थियो भने अहिलेसम्म समाजका विभिन्न क्षेत्रमा क्रियाशील १७ जना विशिष्ट व्यक्तित्वका पुराना कुरा यो स्तम्भमा समेटिइसकिएका छन् ।

केही साता अगाडि वरिष्ठ फिजिसियन डा. सुन्दरमणि दीक्षितसँग निक्कै लामो कुराकानी भएको थियो । ती सबै दुई हजार–पच्चीस सय शब्दमा समेटिन सक्ने अवस्था पनि थिएन । सोही कुराकानीका क्रममा डा. दीक्षितले एक जना डाक्टरको अवस्थालाई चित्रण गरेका थिए । ति डाक्टरसँग उनको परिचय त थिएन, तर तिनका बारेमा उनलाई धेरैले केही कुरा सुनाएका थिए । वीर अस्पतालको ढोका अगाडि ती डाक्टर विक्षिप्तरुपमा नानाभाँती बोलीरहन्थे अरे । पछि डा. दीक्षितले कसैबाट थाहा पाए ति एकजना कुशल डाक्टर थिए । ती डाक्टरले आफू पहाड नजाने भन्दाभन्दै पनि तिनलाई पहाडी अस्पतालमा काम गर्न पठाइयो । पश्चिमी पहाडको अस्पतालमा पठाइ दिएपछि तिनको जीवन रक्सीकै नसामा घोलिएर गयो । डा. दीक्षितको भनाइ थियो, ‘एउटा राम्रो डाक्टरलाई सरोकारवालाहरुले यतिसम्मको पीडा दिएका थिए ।’  

पूर्वमन्त्री भद्रकुमारी घलेसँगको कुराकानी पनि रोचक रह्यो । कुराकानीकै क्रममा उनले आफ्नो मावलका हजुरबुबाको कथा सुनाएकी थिइन् । उनका मामाघरका हजुरबुबा त्यसबेला राणाजीहरुलाई घोडा बेच्थे । राणाहरुसँग संगत भएका कारण उनको कुरो चल्थ्यो पनि । तर एक पटक केही ठालुहरुसँगै उनको मुद्दा पर्यो । मुद्दामा उनी हराइए । त्यसपछि उनका बाजेले सिंहदरबारको ढोका अगाडि बसेर राँको नै बालेर आन्दोलन गरेछन् । बिहान भएपछि चन्द्र शमशेरले उनका हजुरबुवालाई सिंहदरबार भित्र बोलाएछन् । 

चन्द्र शमशेरले ‘ए बीरे, यो बौलाहा तालको काम किन गरेको भनेपछि उनले पनि यथार्थ बताए । अनि भनेछन्, ‘गोर्खा राज्यमा न्याय हरायो । म यो राँको बालेर त्यही न्याय खोजी रहेछु ।’

पछि चन्द्र शमशेरले उनको कानमा गोकुल लगाईदिएर तीन हजार दाम बक्सिस दिएर अब उप्रान्त बीरे गुरुङ्गका नाममा कसैले नालिस दिन नपाउने र वीरेले पनि कसैमाथि नालिस दिन नपाउने सुनाएछन् । 

आफ्ना हजुरबुबाका विषयमा भनिरहँदा भद्रकुमारी घलेको अनुहार खुलेको थियो ।

वरिष्ठ गीतकार तथा कवि रत्नशमशेर थापा सिद्धहस्त गीतकार हुन् । उनी गीत लेख्दा धुनमा लेख्न मनपराउँछन् । उनी धुनमा गीत लेख्न खप्पीस पनि छन् । जबकी धुनमा गीत लेख्ने कार्य कठिन मानिन्छ । जो कोहीले शब्द र भाव दुबैको संयोजन धुनमा लेखिएको गीतमा गर्न सक्दैनन् । तर थापालाई यसमा महारथ प्राप्त छ भन्दा अतिशयोक्ति नहोला । उनले गीत मात्रै नभएर कविता, मुक्तक र हाइकु पनि लेखेका छन् । र केही लामा निवन्धहरु पनि प्रकाशित छन् ।

कवि लेखकहरुसित मात्रै होइन, उनका टोले साथीहरुसितै पनि कैयन पटक उनी रातरात भर तिनको खानपानको साक्षी बनेका छन् । तर उनले कहिल्यै रक्सी र बियरलाई हात लगाएनन् । नपिए पनि उनी साथीहरुलाई पुरापुर साथ दिन्थे । उनका साथीहरुको जमात देखेर थापालाई पिउँदैन भनेर कसैले भन्दैनन् । उनीमाथि शंका त गरेकै हुन्थे । 

थापाका अनुसार एक पटक एक जनाले उनलाई सोधेछन् पनि, ‘दाइ अचेल पिउन छोडनु भयो ?’ उनले भनेछन् ‘मैले कहिले पिएको छु र ? तिमीले कहिले देख्यौं मैले पिएको ?’ यो सुनेर ती टोलेले भनेछन्, ‘हैन सधै पिउने साथीहरु सितै रहनु हुन्छ त्यसैले सोधेको हुँ’ । 

यो प्रसंगको चर्चा गरिरहँदा गीतकार थापा हाँसी रहेका थिए । एक पटक त एकजनाले उनलाई भनेछन्, ‘नपिएर पनि यस्तो गीत लेख्न सकिन्छ र ?’
वरिष्ठ समालोचक प्राध्यापक मोहनराज शर्माको बाल्यकालदेखि युवा उमेरसम्मका अधिकांश समय बनारसमा नै बित्यो । उनको अधिकांश समय लेखपढमै बित्यो । यसकार अतिरिक्त उनी चङ्गा उडाउने काममा विशेष पोख्त थिए । समय मिल्यो कि उनको हात लटाईमा पुग्थ्यो । यसरी लामो समयसम्म चंगा उडाउँदा उडाउँदा उनको आखाँ नै माथिमाथि उक्लिसकेको उनी बताउँदै थिए । आफ्नो बाल्यकाल सम्झिएर उनी मुस्कुराउँदै थिए ।

शर्माको बनारस बसाइ थियो । राजनीतिज्ञहरुसितको सम्पर्क नहुने त कुरै भएन । तर उनलाई राजनीतिले कहिल्यै तानेन । तानेको भए उनी सायद राजनीतिमा स्थापित हुने थिए । तर त्यो बेला सायद नेपाली साहित्यले एउटा फरक धारका लेखक र कुशल समालोचक पाउने थिएन होला । 

पौभा चित्रकलामा उत्कृष्टता हासिल गरेका वरिष्ठ कलाकार प्रेममान चित्रकारले मन्दिरका टुँडालहरुमा देखिने नग्न चित्रकारिताका विषयमा बताएका थिए । उनका अनुसार त्यो हरेक मानिसको जीवन दर्शन हो । उनको भनाइअनुसार नग्नतामा सुन्दरता त छँदैछ, त्यसमाथि मन्दिरका टुँडालहरुमा राखिएको चौरासी आसनको कलात्मक प्रस्तुतिले प्राकृत्तिक विपद्हरुबाट त्यसलाई जोगाउँछ भन्ने मान्यता रहिआएको छ । उनी भन्दै थिए, ‘हामीले पनि सुनेकै कुरा हो, पानी, अग्नी वा अरु प्रकोपहरुबाट यस्ता चित्रकलाले बचाउँछ भन्ने मान्यता छ । यस्को प्रभावले छुँदैन अरे । तर भैचालोमा काष्ठमण्डप पनि ध्वस्त भयो । अब यसलाई कसरी सत्य मान्ने ?!’ उनले आश्चर्यमिश्रित प्रश्न उठाए ।

वरिष्ठ शल्यचिकित्सक डा. सुदीपकुमार भट्टाचार्यका सहपाठी थिए, योगेन्द्रमान सिंह प्रधान । पढाई सक्याएर आएपछि दुबैलाई पहाडी अस्पतालमा पठाइने कुरा उठ्यो । तर योगेन्द्रमानले आफू पहाडमा हिँड्न नसक्ने कुरो बताए । त्यसपछि उनलाई पोखरा पठाईएको थियो । त्यसबेला पोखरामा भरखरै हवाईजहाज जान सुरु भएको थियो । र डा. भट्टाचार्यलाई भोजपुर खटाइयो । उनका अनुसार भोजपुरमा उनी दुई वर्र्र्ष बसे । त्यही समयमा २०१७ साल पुस १ गतेको घटना घट्यो । उनले त्यो बेला काँग्रेसी भएको आरोप पनि खेप्नु परेको थियो ।  

डाक्टर भट्टाचार्यका अनुसार उनी एफआरसीएस गर्न तीन वर्षका लागि बेलायत गएका थिए । तर दुई वर्ष नबित्दै उनको एफआरसीएसको तालिम सकियो । उनले बताएका थिए, ‘त्यसबेला मैले अञ्जनीकुमार डाक्टर साहबलाई मात्रै फोन गरेँ र भनेँ मेरो पढाइ सकियो । तर म यहाँ अझै केही काम सिक्न चाहन्छु । कसैलाई नभनिदिनु होला । यसरी बाँकी अवधि पनि मैले बेलायतमै बसेर काम सिकेँ ।’ 

वरिष्ठ समाजसेवी श्रीजंग शाहको दानवीर प्रवृत्तिको चर्चा नगर्ने मानिस कमै भेटिन्छन् । उनले काठमाडौं कान्तिपथको अरबौं मूल्य पर्ने आफ्नो घर जग्गा अस्पताललाई दान दिए । र यस्तो उदारता कमैमात्रले देखाउन सक्छन् । 

एकपटक उनी पशुपति विकास कोषको उच्चस्तरीय समितिमा पनि बसे । उनले त्यहाँ रहँदा पशुपति विकास कोषका लागि धेरै व्यापारीहरु सित सहयोग मागे । शाहका अनुसार उनी र उनका सहयोगीहरुले त्यसबेलाको करिब साढे चार करोड रुपैयाँ उठाएका थिए । यो कार्यमा सबैको सहयोग जुटेको थियो । 
उनी सृुनाउँदै थिए सहयोग रकम उठाउँदाको प्रसंग । उनी भन्दै थिए, ‘कतिपय ठाउँमा बैंक थिएन । त्यस्तो ठाउँमा पैसा उठ्दा सहयोग वापत प्राप्त रकम हामीले मालपोत कार्यालयमा लगेर जम्मा गर्दथ्यौं । मालमा पैसा बुझाएर रसिद लिन्थ्यौं । अनि काठमाडौं आएर त्यो रकम निकाल्थ्यौं ।’

भाषासेवी वसन्तकुमार शम्र्मा नेपालसँग कुराकानी हुँदा उनी भन्दै थिए, मेरो आँखा र कान दुबै कमजोर छन् । के कुरा गर्नुहुन्छ । तर उनीसँग कुरा गर्न बस्दा दुई घण्टा बितेको पत्तो भएन । 

पद्मोदय स्कूलमा अध्यापन कार्यमा समेत सक्रिय रहेका ९६ वर्षिय नेपाल सुनाउँदै थिए एउटा प्रसंग, ‘मैले एसएलसीमा एउटा प्रश्न दिएँ, शुद्ध गर भनेर । प्रश्न थियो ‘घोराको घुुराको हार ।’ यसलाई लेखिनु पर्दथ्यो ‘घोडाको घुुँडाको हाड’ । तर यो प्रश्नलाई लिएर मलाई धेरैले गर्नु गाली गरे । त्यसबेला मैले भनेँ, ‘मैले कसैलाई होच्याउन यो प्रश्न दिएको होइन । यो शुद्ध बनाउन दिएको हुँ । मैले हरेक विद्यार्थीले शुद्ध लेख्नुपर्छ शुद्ध बोल्नु पर्छ भनेरै यो प्रश्न दिएको हुँ । कसैलाई होच्याउन होइन । वास्तवमा त्यसबेला मैले सबैलाई चेतना दिने काम गरेको थिएँ । शुद्ध लेख्ने कोशिस गर भनेर सिकाएको थिएँ ।’

मोफसलमा बसेर निरन्तर पत्रकारिता गर्दै आएका व्यक्ति हुन् राजेश्वर नेपाली । उनको कर्मक्षेत्र जनकपुर र काठमाडौं बन्यो । उनले जनकपुरबाट काठमाडौंसम्मका विभिन्न पत्रपत्रिकालाई समाचार पठाए । राससमा पनि सहयोग गरे । पत्रकारितामा संलग्न भएकाका कारण उनको स्थानीय नेताहरुसित सम्पर्क बढ्नु स्वाभाविक थियो । तर पनि उनले यो सम्पर्कलाई सम्वन्धलाई कुनै कार्यमा प्रयोग गरेनन् । 

काठमाडौं आएका बखत पुराना कुराका लागि वार्तारत रहँदा उनी भन्दै थिए, ‘म खासै कहिँ पनि गइन । एक पटक तत्कालिन मन्त्री भोजराज घिमिरेजी कहाँ गएको थिएँ । फर्कने बेलामा उहाँले मलाई रोक्नु भयो र आफ्नै गाडीमा म बसेको लज मारवाडीबासा न्युरोडसम्म पु¥याउनु भयो । त्यतिबेला उहाँले म सक्दो सहयोग गर्छु भन्ने वचन पनि दिनु भएको थियो । उहाँले मलाई सम्मान नै गर्नुभएको थियो । एउटा साथीको नाताले उहाँले दिनुभएको सम्मान म आज पर्यन्त अनुभूत गरिरहेको छु । यति त आजका मन्त्रीहरुले गर्नै सक्दैनन् । रुद्रप्रसाद गिरीको स्वभाव बेग्लै थियो । डा. तुलसी गिरीसंग त हाय हलो मात्रै थियो ।’
पुराना कुराले पुराना दिन मात्रै सम्झाउँदैन, ति दिनको सम्झनाले उर्जा पनि मिल्छ । र, कतिपय अवस्थामा हरेक व्यक्तिलाई उत्प्रेरणा पनि दिन्छ । यतिभन्दा सायद अतिरञ्जना नहोला ।