काठमाडौं । संघीय अस्पतालहरूमा बिग्रिएका स्वास्थ्य उपकरण मर्मतको जिम्मा राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले पाएको छ । बुधबार स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालय र केन्द्रबीच यसबारे सम्झौता भएसँगै जनस्तरबाट प्रश्न उठेको छ– के आविष्कार केन्द्रले अस्पतालका सबै उपकरण मर्मत गर्न सक्छ ?

उपकरण मर्मतमा कोरोनाकालदेखि नै काम गर्दै आएको केन्द्रले यो जिम्मेवारी निभाउने प्रतिबद्धता जनाएको छ । मन्त्रालयले समेत केन्द्रलाई यसअघिका अनुभव र परिणामका आधारमा विश्वास गरिएको जनाएको छ ।

केन्द्रले के गर्ने छ ?

बुधबार भएको सम्झौताअनुसार संघअन्तर्गतका १७ अस्पतालमा थन्किएका उपकरणको विवरण केन्द्रले तयार पार्ने छ । तिनको मर्मत गर्न सकिने/नसकिने वा लिलामी गर्नुपर्नेलगायतका सबै पक्षको विश्लेषण केन्द्रले नै गर्छ ।

खरिद मूल्य, मर्मतका निम्ति लागत र मर्मत गर्न आवश्यक पाटपुर्जाको विवरण तयार पारेर अस्पताल र मन्त्रालय दुवैतर्फ बुझाउने छ । नेपालमा मर्मत हुन नसक्ने भए विदेश पठाउने सुझाव पनि केन्द्रले नै दिने छ ।

मर्मत हुन सक्ने, वारेन्टी भएका र मर्मत हुनै नसक्ने सामग्री छुट्याएर अस्पताललाई सोहीअुनसार सुझाव दिने जिम्मेवारी केन्द्रको छ । 

“विशेष गरी डाटाबेस तयार पार्ने र आफैँले मर्मत गर्न सक्ने उपकरण मर्मतको काम केन्द्रले गर्छ । कामै नलाग्ने कबाडीमा पठाउन सक्ने उपकरणको पनि लिस्ट बनाएर उहाँहरूलाई दिन्छौँ,” केन्द्रका संस्थापक डा. महावीर पुनले भने । 

मन्त्रालयले भने यसमा सहजीकरणको काम गर्ने सम्झौतामा उल्लेख छ । “केन्द्रकै टिम गएर अस्पतालबाट विवरण संकलन र थप मर्मतको प्रक्रिया अघि बढाउने हो, यसमा अस्पतालले नै मर्मत खर्च बेहोर्छ,” मन्त्रालयका गुणस्तर मापन तथा नियमन महाशाखा प्रमुख डा. मदनकुमार उपाध्यायले भने ।

कति छन् थन्किएका उपकरण ?

संघीय अस्पतालहरूले खरिद गरेका र स्वास्थ्य सेवा विभागबाट उपलब्ध गराइएका के कति उपकरण मर्मत गर्नुपर्ने अवस्थामा छन् भन्ने विवरण विभागसँग छैन ।

विभागले सन् २०२३ अक्टोबरदेखि २०२४ मार्चसम्म गरेको सर्वेक्षणले कोरोनाकालमा ल्याइएका ७१ प्रतिशत सामग्री मात्रै सञ्चालनमा रहेको विवरण सार्वजनिक गरेको थियो । 

विभागले कोसी, मधेस, वाग्मती, गण्डकी र सुदूरपश्चिम प्रदेशका आधारभूत, प्रादेशिक र संघीय गरी ८० अस्पतालमा गरेको सर्वेक्षणमा दातृ निकायबाट प्रदान गरिएका उपकरण ठूलो संख्यामा थन्किएको पाइएको थियो । 

उपयोगविहीन ७५ प्रतिशत सामग्री मर्मत गरेर सञ्चालन गर्न सकिने अवस्थामा भए पनि मर्मत नगरेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । 

पछिल्लो समय प्रदेशस्तरमा केही बायोमेडिकल वर्कसपहरूमार्फत नै उपकरणहरू मर्मत सम्भार भइरहेको स्वास्थ्य सेवा विभाग आपूर्ति शाखा प्रमुख डा. सुरेन्द्र चौरासिया बताउँछन् ।

तर, संघीय अस्पतालका उपकरण मर्मतका निम्ति मन्त्रालयले अहिले गरेको सम्झौताले ठूलो सहयोग पुग्ने उनको भनाइ छ ।

आविष्कार केन्द्रसँग प्राविधक जनशक्ति छ ?

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले कोरोनाकालदेखि नै प्रदेश र जिल्लास्तरका अस्पतालहरूसँग उपकरण मर्मतका काम गर्दै आएको छ । अहिलेको सम्झौता केन्द्रले यसअघि न्यानो नानी नामको बेबी वार्मर, अक्सिजन मिनी प्लान्ट निर्माण गरी विभिन्न अस्पतालमा हस्तान्तरण गरेको थियो ।

“हामीसँग बायोमेडिकल इन्जिनियरसहित स्वास्थ्य उपकरणमा काम गर्ने १० जनाको टिम छ, यो जिम्मेवारी पाएपछि अरू केही जनशक्ति थप्ने तयारी गरेका छौँ,” केन्द्रका पुनले बाह्रखरीसित भने । कोरोनाकालपछि त्रिवि शिक्षण अस्पताल, वीर, केही प्रदेश र जिल्लास्तरका अस्पतालहरूमा पनि मर्मतको काम गरिसकेको उनले बताए ।