२०४६ को जनआन्दोलनको उत्कर्ष हुँदै गर्दा राजा वीरेन्द्रबाट प्रधानमन्त्री नियुक्त भए, लोकेन्द्रबहादुर चन्द ।  उनी २०४६ चैत २४ को बिहानीमा प्रधानमन्त्री नियुक्त भएका थिए ।  त्यसको दुई दिनपछि मुलुकमा ३० वर्षे निरंकुश निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य हुँदै दलमाथिको प्रतिबन्ध फुकुवाको घोषणा भएको थियो । 

आन्दोलनकारीसँग वार्ता गर्ने जिम्मेवारीसहित चन्द प्रधानमन्त्री नियुक्त भएका थिए । उनी त्यतिखेर जम्माजम्मी १३ दिनका लागि मात्र प्रधानमन्त्री भए । सँगै उनलाई १३ दिने प्रधानमन्त्रीको उपाधि मिलेको थियो । 

उनै चन्दसँग २०४६ चैत २६ प्रजातन्त्रको घोषणा र संक्रमणकालीन अवस्थाबारे केही समयअघि बाह्रखरीका हरिबहादुर थापा र बलराम पाण्डेले गरेको कुराकानीमा आधारित आलेख ।
...
म २०४६ को जनआन्दोलन पनि उत्कर्षमा पुगेका बेला छोटो समयका लागि प्रधानमन्त्री भएँ । आन्दोलन चलिरहँदा मरीचमानसिंह श्रेष्ठ प्रधानमन्त्री हुनुहुन्थ्यो ।  आन्दोलनले चरम रुप लिएपछि दरबारमा राजा वीरेन्द्रबाट भूतपूर्व प्रधानमन्त्रीहरु र राष्ट्रिय पञ्चायतका वर्तमान तथा पूर्व अध्यक्षहरुलाई बोलावट भयो, त्यो २०४६ चैत २३ गते थियो ।

त्यसको चारदिन अघिमात्रै मरिचमानसिंहजीकै मन्त्रिपरिषद्मा हेरफेर गरिएको थियो । झन् आन्दोलन चर्किदै गएपछि राजाले परामर्श गर्न हामीलाई बोलाइबक्सेको थियो ।  दरबारमा मसहित पूर्वप्रधानमन्त्री सूर्यबहादुर थापा, कीर्तिनिधि विष्ट, नागेन्द्रप्रसाद रिजाल, राष्ट्रिय पञ्चायतका अध्यक्ष नवराज सुवेदी, पूर्वअध्यक्ष राजेश्वर देवकोटा र रामहरि शर्मा थिए ।

दरबारमा मरिचमानसिंहले सम्हाल्न नसक्ने निष्कर्षसहित कसलाई प्रधानमन्त्री बनाउने भन्ने कुराकानी चल्यो । पूर्वअध्यक्ष रामहरि शर्माले आफू आँखा राम्रोसँग देख्न नसक्ने आफू सरकारमा बस्न नसक्ने आशय व्यक्त गरे ।

त्यसपछि सूर्यबहादुर थापालाई सोधियो । उहाँले लामो समयका लागि भए त हुन्थ्यो २–३ महिनाका लागि म बस्दिनँ भन्नुभयो । अनि आमा बिरामी भएको हुँदा बाहिर रहेर सहयोग गर्ने धारणा राख्नुभयो ।

तत्कालै नवराज सुवेदीतिर इशारा गर्दै राजा वीरेन्द्रबाट हुकुम भयो, “सूर्यबहादुर थापा र रामहरि शर्मालाई गाडी चढाएर पठाऊ । हामी छलफल गर्छाैँ ।”

त्यसपछि राजाले मतिर हेरेर हुकुमभयो, “तिमी पनि नबस्ने लोकेन्द्र ?”

राजाको त्यस्तो बोली मलाई राम्रो लागेन । हिजोसम्म हामीबाट सबै प्रधानमन्त्री पाउँ भनी लाइन लाग्ने काम हुन्थ्यो । तर आज राजाले छोटो समयका लागि प्रधानमन्त्री बनाउँछु भन्दा सबैले नमान्ने अवस्था देखियो ।

मैले पहिला के भनेको थिएँ भने, “सरकार, अरुलाई बक्सियोस् म पूरा सहयोग गर्छु ।” अरू राजेश्वर देवकोटाजी र नागेन्द्रप्रसाद रिजालजीको पनि नाम त आएको थियो । तर राजाले उहाँहरूलाई नदिनेजस्तो गर्नुभयो ।

मलाई फेरि भन्नुभयो– “तिमी के गर्छौ त ?”

मैले भनेँ, “सरकार म बस्छु ।”

त्यो बेलाको संविधानमा सरकारसम्बन्धी एउटा धारा थियो । राजाले समस्या परेका बेला जो सुकैलाई पनि प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त गर्न सक्ने व्यवस्था थियो । कुनै कामका जिम्मा दिँदा त्यो सकिएपछि वा काम भएन भने त्यो सरकारले राजीनामा गर्नुपर्नेछ ।

२०४६ सालको आन्दोलनलाई केहीले यो आन्दोलन राजाविरुद्ध हो भनेका थिए । राजाकै खिलाफमा भएकाले यसलाई दबाउनुपर्छ भनेका थिए ।

मैले भनेँ, “यो राजसंस्थाविरुद्धको आन्दोलन होइन । यो प्रजातन्त्रको माग हो, सरकार । यसको दोष सरकारलाई पनि जान्छ । मेरो गाउँका मान्छेले पनि रोमानियामा के भइरहेको छ भनेर जान्न पाउने अवस्था आइसकेको छ । अब समयअनुसारको व्यवस्था हुनुपर्छ ।”

सायद, त्यही कारणले पनि हो कि मलाई प्रधानमन्त्री पद बक्सियो, मरिचमान सिंह श्रेष्ठको मन्त्रिपरिषद् विघटन भयो । 

२०४६ चैत २४ का दिन शाही घोषणासँगै मलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गरियो । मलाई प्रधानमन्त्री नियुक्त गर्दाको शाही घोषणामा ‘विभिन्न राजनीतिक विचारधारा राख्ने व्यक्तिहरूसँग वार्ता गर्नेछ’ भन्ने उल्लेख गरिएको थियो ।

उक्त शाही घोषणा भनिएको थियो, “लोक सम्मतिको परम्परालाई बुझी देशमा शान्ति सुरक्षा र अमनचैन कायम राख्नुपर्नेमा सो कुरा वर्तमान मन्त्रिपरिषद्ले गर्न नसकी जनधनको क्षति भएकाले नेपालको संविधान बमोजिम वर्तमान मन्त्रिपरिषद् विघटन गरिबक्सेका छौं । यही घोषणाद्वारा लोकेन्द्रबहादुर चन्दलाई मन्त्रिपरिषद् गठन गर्न अह्राइबक्सेका छौं ।”

मन्त्रिपरिषद्मा नैनबहादुर स्वाँर, पशुपति शमशेर, अच्युतराज रेग्मी थिए । त्यतिखेर सहरमा आन्दोलनमा चर्किरहेकै थियो । अझ मन्त्रिपरिषद् घोषित भएकै दिन त ठूलै जुलुस निस्किएको थियो ।

मेरो नियुक्ति भएको पर्सीपल्ट बिहानै राजाको दर्शन भयो । अनि त्यहीँ साँझ दलमाथिको प्रतिबन्ध फुकुवा प्रक्रिया र वार्ता कुरा सुरु भयो ।

त्यतिखेर गणेशमानजी वीर अस्पतालमा हुनुहुन्थ्यो । म त्यहाँ गएँ । अनि मैले भनेँ– “सबै कुरा ठीक भइसकेको छ एकपल्ट राजाकहाँ जानुहोस् ।”

उहाँले भन्नुभयो– “म बिरामी छु, जान्न ।”

मैले भनेँ– “अब केही भएछ भने त्यसको जिम्मेवारी मैले लिन्छु ।”

त्यसपछि गणेशमानजीले भन्नुभयो– “म जान्न र जान पनि हुँदैन । म गएर राजालाई भेटेँ भने गणेशमान एक्लै राजालाई भेटेर के–के फाइदा लियो भन्ने पर्छ । त्यसैले म त्यो गर्न चाहन्न ।”

बरु किसुनजीलाई राजाकहाँ लैजानुहोस् भन्नुभयो । त्यसपछि म किसुनजीकहाँ गएँ । उहाँलाई लिएर प्रधानमन्त्री क्वाटर बालुवाटारमा बस्यौँ । 

कुराकानी हुँदा कम्युनिष्टका मान्छे पनि लैजानुपर्‍यो भन्ने भयो । किसुनजीले भन्नुभयो, “किन चाहियो कम्युनिष्ट ? हामी भए पुगिहाल्छ ।”

उनीहरूसँग सम्पर्क गरेर साहना प्रधान र आरके मैनाली, गिरिजाप्रसाद कोइरालालगायत हुनुहुन्थ्यो ।

२०४६ चैत २६ मा प्रजातन्त्र पुनःस्थापना भयो । हामीलाई राजनीतिक दलहरुसँग वार्ता गर्ने जिम्मेवारी दिइएको थियो । राजनीतिक दलहरुसँग वार्ता गर्न बेग्लै टिम थियो । अच्युत रेग्मीको पनि बिन्तीपत्र थियो । उनको बिन्तीपत्र म पनि हुनु पाउनुपर्छ भन्ने । 

कमलादीको प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा २०४७ वैशाख २ गते वार्ता भइरहेको थियो । रेग्मीले मलाई फोन गरे– “एकैछिन आउनुहोस्, गणेशमानजी, किसुनजी पनि आउने कुरा छ एकैछिन भेटेर जानुहोला ।”

मलाई त्यो एक किसिमको षडयन्त्र हो कि जस्तो लाग्यो । किनभने उनी पूर्वकांग्रेस नै थिए । म त्यहाँ गएँ, त्यहाँ घेराबन्दी रहेछ । हामीहरुबीच धेरै कुरा सुल्टिइसकेको थियो । प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा मान्छे चाहिँ भीड जम्मा रहेछ । मेरो गाडी छेकियो । तारानाथ रानाभाट हुनुहुन्थ्यो । मैले उहाँलाई माइक खोजिदिनुस् त मैले जनतालाई स्पष्ट कुरा भन्छु भनेर भनेँ ।

कहाँ के पाइन्थ्यो र ? त्यसपछि म यो वार्ता टोलीलाई माथिल्लो तलामा सार्दै गएँ । त्यहाँ खाना केही थिएन । राति सेनाले हामीलाई उद्धार गर्नु परेको थियो । अनि बालुवाटारमा गएँ । खाना पशुपति शमशेरकहाँ बनाइएको रहेछ । खाना पठाइदिए खाएँ ।

अर्को दिन गणेशमानजी राजाको दर्शनभेटमा जाँदा हिजोको घटनाप्रति म निकै दुःखी छु भन्नुभएछ । उहाँले भन्नुभएछ, “म आउन खोजेको थिएँ, तर कार्यकर्ताले आउन दिएनन् । जिपमा चढिसकेपछि कार्यकर्ता बाटोमै सुतिदिए । आउन सकिनँ ।”

त्यतिखेर पार्टीहरुका एउटा ऐतिहासिक क्षणलाई राम्रोसँग नलिएर खोसेरै लिएका हौँ जस्तो गरे । राजाले ‘एक्सन’ लिएको भए त्यसो हुँदैनथ्यो ।

एकजना विदेशीले मलाई सोधे– “अन्तरिम सरकार कहिले बन्छ ?”

उनको भनाइ रहेछ– “बहुदल र पञ्चायतको संयुक्त सरकार ।”

मलाई बीबीसीका पत्रकार मार्क टलीले सोधेका हुन् । उनलाई मैले जवाफ थिए कि ‘अन्तरिम सरकार त यही त हो नि ।’

त्यसको अर्थ भने म आफैं बस्न खोजेको जस्तो लाग्यो ।

दलहरूसँग वार्ता सकिएपछि २०४७ वैशाख ६ मैले राजीनामा दिएँ । मैले राजीनामा दिनुअघि राजासँग भनेँ, “अब यिनीहरू आइसकेका छन् । सरकारले पनि यत्रो त्याग गरिबक्स्यो । फेरि हामी नै बस्यौँ भने राम्रो हुँदैन । तर सरकारबाट जे हुकुम हुन्छ, मैले त्यही गर्छु ।”

मलाई सरकारमा बस्न मन थिएन । त्यो बेला संक्रमणकालमा शान्ति स्थापना गर्न सक्ने गणेशमानजी हुनुहुन्छ भन्ने कुरा भयो ।

मैले भनेँ, “सरकार ! गणेशमानजीलाई प्रधानमन्त्री बक्सियोस् ।”

राजाले भन्नुभयो, “उनी बस्दैनन् होला ।”

राजासँग त्यसबारे सूचना रहेछ । गणेशमानजीलाई त्यसबेला ४–५ घण्टा बाथरुममै लाग्थ्यो । अनि २०४७ वैशाख ६ गते मेरो राजीनामा स्वीकृत भयो भने आमनिर्वाचन गर्ने जिम्मेवारीसहित कृष्णप्रसाद भट्टराई प्रधानमन्त्री नियुक्त हुनुभयो ।