पोखरा । पोखराको अमरसिंह माविमा कक्षा–११ मा अध्ययनरत ऋद्धि पोखरेललाई पुस्तक पढ्न खुब रुचि लाग्छ । पाठ्यक्रमका पुस्तक पढेर निस्किएको फुर्सदमा उनी बाहिरी विषयका किताब पढ्न समय छुट्ट्याउँछिन् ।

बाहिरी पुस्तकमा उनको ध्यान घरमा अभिभावकको पढिरहने बानीले तानेको हो । “घरमा ड्याडी–ममीले पुस्तक पढ्न एकदमै रुचि दिनुहुन्छ । र, उहाँहरूले पुस्तक घरमा ल्याउनुहुन्छ । त्यो देखेर यो पुस्तकमा के रहेछ ? कस्तो रहेछ ? पढ्ने जिज्ञासा जागृति हुन्छ,” उनले भनिन् ।

विद्यालयमा भएको पुस्तकालयले मात्र बालबालिकामा पठन संस्कृतिको विकास नहुने तर्क उनको छ । “विद्यालयमा केवल लाइब्रेरी मात्रै भएर विद्यार्थीहरू पुस्तक पढ्न अभिप्रेरित हुँदैनन् । पुस्तक पढ्नुको फाइदाबारे बुझाउन सक्नुपर्छ,” उनले भनिन् । पुस्तकबारे छलफल र अन्तरक्रिया गर्नलाई विद्यालयले वातावरण मिलाइदिनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

ग्लोबल कलेजियट स्कुलको कक्षा–८ मा अध्ययनरत आर्या हमालमा पनि पुस्तक पढ्ने बानी अभिभावककै कारणले बसेको हो । उनका बुवाले त छोरीका निम्ति भनेर हप्तैपिच्छे एउटा नयाँ पुस्तक ल्याइदिन्छन् रे !

आर्या भन्छिन्, “यति धेरै पुस्तक छन् कि तीनवटा कोठामा एउटा त पुस्तकले नै भरिएको छ । केही विज्ञानसँग सम्बन्धित छन् त केही सहित्यसँग ।”

पुस्तक पढ्ने माध्यम केवल पुस्तकालय मात्र नभएको उनको भनाइ थियो । साहित्यिक कार्यक्रमले पनि पठन संस्कृति बसाल्ने उनले बताइन् । 

“साहित्यिक कार्यक्रम वर्षमा एकपटक मात्रै नभइ हरेक महिना, अझ भएसम्म त हरेक हप्ता हुनुपर्छ,” उनको सुझाव छ ।

विद्युतीय सञ्चारमाध्यमको प्रयोगले पनि पुस्तक पढ्न सकिने हमालले बताइन् । “पुस्तक पढ्न कुनै पनि शुल्क लगाउनु हुँदैन । रुचिअनुसारको पढ्न प्रेरित गरेमा उनीहरूले आफ्नो मनबाट पढ्ने जिज्ञासा राख्दछन् । बल्ल साँचो सिकाइ प्राप्त गर्छन्,” उनले भनिन् ।

सैनिक आवासीय महाविद्यालयमा कक्षा–१२ मा अध्ययनरत संसार क्षेत्रीले पाठ्यक्रमभन्दा बाहेक पहिलोपटक नाम सुनेको पुस्तक हो, ‘मुना मदन’ । उनका शिक्षकले ‘मुना मदन’को चर्चा गरिरहन्थे । पुस्तक पढ्ने रहर जागे पनि पर्वतको गाउँमा पुस्तकालय थिएन ।

जब गाउँमा कक्षा–५ सम्मको पढाइ सकेर पोखरा झरे, बल्ल पढ्ने मेसो मिल्यो । विद्यालयको पुस्तकालयले उनको ‘मुना मदन’ पढ्ने रहर पूरा गरिदियो । विद्यालयमा व्यवस्थित पुस्तकालय हुँदा पढ्ने बानीको विकास भएको संसारले सुनाए ।

“पुस्तक लाइब्रेरीबाट मात्रै लैजानुभन्दा पनि पैसा खर्च गरेर आफैँले किनौँ किनौँ लाग्छ । अरूमा पैसा खर्च गर्नुभन्दा बरू पुस्तकमै खर्च गरौँ न भन्ने धारणा बनेको छ,” उनले सुनाए ।

विद्यालयको पाठ्यक्रमसँगै अरू पुस्तक पढ्न विद्यार्थीले कसरी समय मिलाउने त ? एसोएस हर्मन माइनर विद्यालयमा कक्षा–१२ मा अध्ययनरत विद्यार्थी सहनशीला पौडेलको जवाफ छ, “महिनामा एउटा पुस्तक पढ्नुपर्छ भन्ने हिसाबले समय मिलाउने । म विज्ञानको विद्यार्थी, समय एकदमै कम हुन्छ । सुत्नुअघि पुस्तकको एउटा च्याप्टर त सक्छु सक्छु भनेर मन बनाउँछु र पढ्छु ।”

बिदाको बेलामा पढ्ने हुँदा विद्यालयको पठनपाठनमा कुनै असर नगर्ने सहनशीलाले बताइन् । ‘पढेको पुस्तक र प्रभाव’ विषयको सेसनमा विद्यार्थीहरू आर्या हमाल, श्रेया लामिछाने, सुजल केसी, सहनशीला पौडेल, ऋद्धि पोखरेल, समन गुरुङ र संसार क्षेत्रीसँग साहित्यकार दीपक पराजुलीले वार्तालाप गरेका हुन् ।

पोखरामा जारी सूर्य नेपाल गाथा नेपाल लिटरेचर फेस्टिभलको अलिमियाँ कक्षमा भएको वार्तालापमा सहभागी विद्यार्थीले पुस्तकालयमा सबैको रुचिअनुसारको पुस्तक नपाइनेमा भने दुःखेसो पोखे । पुस्तकले संसार हेर्ने दृष्टिकोण बदल्ने विचार सहभागी विद्यार्थी पाठकको थियो ।