पोखरा । पोखरा लाहुरेको सहरका रूपमा परिचत छ । रिटायर्ड मात्र होइन, भर्ती भएर लाहुरे बन्नेहरूको लर्को पोखरामा देखिन्छ ।

लाहुरेको सहर पोखरामा यति बेला ११औँ संस्करणको सूर्य नेपाल गाथा नेपाल लिटरेचर फेस्टिभलको सरगर्मी छ । आइतबार फेस्टिबलमा लाहुेरनीको कथाव्यथा सुनाइयो ।

पहिलो होस् या दोस्रो विश्वयुद्धमा गोरखा लाहुरेले आँट देखाए, वीरताको इतिहास लेखाए ।

इतिहासका पानामा गोरखा लाहुरेका कथा धेरै लेखिएको छ । कतै बहादुरीको कथा त कतै इमानदारिताको । तर, लाहुरेनीको कथा नेपथ्यमै हराइरह्यो ।

गोली, बारुद र खुकुरीको धारमा होमिने लाहुरेका आत्मविश्वास बनेका लाहुरेनी जहिल्यै छायामा परेको ‘लाहुरेनीका कथा’ सेसनमा सहभागी वक्ताले एकै स्वरमा बताए ।

मीना गुरुङलाई त लाहुरेनीप्रति हेर्ने दृष्टिकोणले चित्त दुखाएको छ । विलीन लाहुरेनीको कथा कसैले कोट्ट्याउन नखोजेको उनले बताइन् ।

“यो कथाव्यथा, लाहुरेनीको योगदानलाई, उसले निभाएको अहं भूमिकालाई कसैले पनि चासो दिएनन् । समाजका यति धेरै प्रभुत्व व्यक्ति, इतिहासविद्हरू, राजनीतिकर्मीहरूले, साहित्यकारहरूले ध्यान दिएनन्,” गण्डकी प्रदेशसभाको पूर्वसदस्य समेत रहेकी गुरुङले गुनासो गरिन् ।

पुस्तकमा पनि लाहुरेनीको कथा कतै नलेखिएको उनको भनाइ छ । गोरखा महिलाले वेदनापूर्ण जीवन बिताएको उनले स्मरण गरिन् । आफ्नो सपना निमोठेर बाँच्नुपरेको मीना स्वयंको भोगाइ छ ।

लाहुरेनीका सुखदुःखबारे चित्र कोर्दै आइरहेकी चित्रकार सुजना थापा श्रीष २०७ वर्षपछि बल्ल गोरखा महिलाबारे थोरै भए पनि चर्चा हुन थालेको बताउँछिन् । लामो इतिहासमा लाहुरेनी हराएको उनले बताइन् ।

“कथाहरू लाहुरेकै आयो बहादुरीको, विजयको । तर, हामीले भावनात्मक, आर्थिक, अलिकति सामाजिक कुरालाई छाड्यौँ,” अनुसन्धानकर्मी समेत रहेकी सुजनाले भनिन् । गोरखा इतिहासलाई पाठ्यक्रममै समेट्न नसक्दा लाहुरेनी गुमनाम भएको उनको ठम्याइ छ ।

शब्द र कथाले बुनेको गोरखा इतिहासमाथि गहिरो अनुसन्धानको आवश्यकता सुजनाले औँल्याइन् । “मुख्य समस्या बौद्धिक फोरममा आएर गोरखा महिलाबारे बुझाउन सकेका छैनौँ,” उनले भनिन् ।

गोरखा भूतपूर्व सैनिक संघ (गेसो)का संस्थापक महासचिव डा. चन्द्रबहादुर गुरुङले गोरखा महिलाले लडाइँमा श्रीमान् गुमाएर पनि पेन्सन नपाएको सुनाए । गाउँमा एकथरी नाम, पल्टनमा अर्कोथरी नाम हुँदा आर्थिक रूपमा चेपुवामा परेको उनले बताए ।

“प्रेमी फर्केर आउँछ भन्दा भन्दै जीवन बित्यो । पेन्सन पनि पाएनन्, समाजले पनि नानाथरी लाञ्छना लगायो,” उनले भने ।

गोरखाका महिलाको पीडा सुनाइसाध्य नरहेको चन्द्रबहादुर बताउँछन् । “बाध्यताको देशमा हामी छौ,” उनले भने ।