काठमाडौं । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को तथ्यांकले नेपालमा ६६ लाख ६० हजार ८४१ परिवार रहेको देखाएको छ । जसमध्ये आधाभन्दा बढी अर्थात् ३३ लाख ९८ हजार ३१६ (५१.०१ प्रतिशत) परिवारले खाना पकाउन काठ तथा दाउरा प्रयोग गर्छन् ।

दोस्रो नम्बरमा २९ लाख ४९ हजार ९९५ (४४.२८ प्रतिशत) परिवारले खाना पकाउन ग्यास प्रयोग गर्छन् । २.८ प्रतिशत अर्थात् एक लाख ९१ हजार ५३१ परिवारले खाना पकाउन गाईको गोबर प्रयोग गर्ने गरेका छन् । ७८ हजार ४०६ (१.१७) प्रतिशत परिवारले बायो ग्यास प्रयोग गर्छन् । 

बिजुलीको प्रयोग गरेर खाना पकाउने परिवारको संख्या ३२ हजार ५७४ मात्रै रहेको छ । जुन ०.४८ प्रतिशत मात्रै हो ।

मट्टीतेलबाट खाना पकाउने परिवारको संख्या तीनहजार २९७ र अन्य इन्धनको प्रयोग गरी खाना पकाउने परिवारको संख्या ६ हजार ७२२ छ ।

कति आयात हुन्छ विद्युतीय चुलो ?

आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा एकलाख १६ हजार ८१० वटा खाना पकाउने विद्युतीय चुलो (इन्डक्सन स्टोभ) आयात भएको थियो । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा एक लाख ३० हजार ७४५ वटा इन्डक्सन स्टोभको आयात भएको छ । एक वर्षमा करिब १४ हजारको संख्यामा मात्रै इन्डक्सन चुलोको आयात बढेको देखिन्छ ।

यस्तै, २०७८/०७९ सालमा ४१ हजार ४५४ वटा इन्फ्रारेड स्टोभ आयात भएको छ । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा भने करिब ३० हजार बढी अर्थात् ७३ हजार ६४८ वटा इन्फ्रारेड स्टोभ आयात भएको छ ।

यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा चार लाख तीनहजार ८९० वटा राइस कुकर आयात भएको छ । २०७९/०८० मा दुई लाख ८३ हजार १८ राइस कुकर आयात भएको छ ।

भन्सार विभागको तथ्यांक हेर्दा राइसको कुकरको आयात झन्डै दुई लाखले घटेको देखिन्छ । अन्य विद्युतीय चुलोको आयात पनि ठुलो संख्यामा बढेको देखिँदैन ।

यसले पनि विद्युतलाई खाना पकाउने इन्धनका रूपमा प्रयोग गर्ने परिवारको संख्यामा खासै वृद्धि नभएको संकेत गर्छ ।

विद्युत्मा विश्वास नहुनुमा के भन्छ प्राधिकरण ?

नेपालमा खाना पकाउन बिजुलीको प्रयोग न्यून रहेको नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका उपप्रबन्ध निर्देशक मनोज सिलवाल स्वीकार्छन् । प्राधिकरणले खाना पकाउन विद्युतीय चुलोको प्रयोग बढाउन कुनै प्रकारको विशेष अभियान नचलाएको उनको भनाइ छ । 

“ग्यासको प्रयोग घटाउनुपर्छ र बिजुलीको प्रयोग बढाउन कुनै विशेष अभियान हामीले गरेका छैनौँ । सुरुमा प्राविधिकरूपमा हामी आफैँ बलियो हुनुपर्‍यो भन्ने छ,” सिलवालले भने ।

तर, विद्युत्को आपूर्ति पहिलाभन्दा प्रभावकारी भएको र काठमाडौं उपत्यकालगायत देशका प्रमुख सहरमा विद्युतीय चुलोको प्रयोग बढेको उनको भनाइ छ ।

“पहिलेको तुलनामा अहिले विद्युत् आपूर्तिमा सुधार छ । पहिले पानी पर्दा वा सामान्य अवस्थामा पनि बत्ती जाने निकै धेरै समस्या थियो । अहिले काठमाडौं उपत्यकालगायत देशका प्रमुख सहरमा त्यो निकै कम छ,” सिलवालले भने ।

कम भोल्टेजको विद्युत्का कारण खाना पकाउने उपकरणहरू नचल्ने स्थिति भने नभएको र त्यस्तो गुनासो नआएको उनले बताए । अहिले सबै जसो वितरण केन्द्रमा १०० किलो भोल्टको ट्रान्सफर्मर प्रयोग गर्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

देशका सबैजसो क्षेत्रमा विद्युत् आपूर्ति नियमित बन्दा मान्छेहरू आफैँ भान्सामा विद्युतीय उपकरणको प्रयोग गर्ने र ग्यासलाई ‘ब्याकअप’का रूपमा प्रयोग गर्ने स्थिति बन्ने उनको विश्वास छ । यसका लागि प्राधिकरणले विद्युत्को आपूर्ति बलियो बनाउन काम गरिरहेको उनले बताएका छन् ।

५१ करोड लिटर खाना पकाउने ग्यास आयात

गत आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ५८ अर्ब १५ करोड रुपैयाँ बराबरको ५१ करोड ४३ लाख लिटर खाना पकाउने एलपी ग्यास आयात भएको छ । अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ६५ अर्ब ५५ करोड रुपैयाँ बराबरको ५३ करोड ५८ लाख लिटर खाना पकाउने एलपी ग्यास आयात भएको थियो ।

भन्सार विभागको तथ्यांक हेर्दा गत वर्ष झन्डै दुई करोड लिटरको ग्यास आयात घटेको देखिन्छ । आर्थिक वर्ष २०७७/०७८ मा ३६ अर्ब १५ करोड रुपैयाँ बराबरको ४७ करोड ७४ लाख लिटर खाना पकाउने एलपी ग्यास आयात भएको थियो ।

नेपाली भान्सामा विद्युतीय ऊर्जाका साधनको प्रयोग बढाउन सकिए खाना पकाउने ग्यासको आयातमा कमी आउने विश्वास गरिन्छ ।