– शिव प्रकाश

काठमाडौं टिचिङ अस्पतालको गणेशमान सिंह भवन । तेस्रो तलाको उत्तरपूर्वी कुनाको खाली कोठा । एक सत्याग्रहीको तपोस्थल !

भोलिपल्ट बिहानै उड्नु थियो । झन्डै ४ सय ज्यान उडाउने हवाइजहाजले मेरो शरीर पनि उडाउँथ्यो तर मन त आफैंले उडाउनु पर्छ । त्यो बडेमानको हवाइजहाजभन्दा भारि भयो मन । सत्याग्रही डा. गोविन्द केसीलाई नभेटी उड्न मानेन, त्यो मन ।

मातृभूमि टेक्नेबित्तिकै उहाँलाई भेट्न गएको मनले शरीरलाई तानेर उतै लग्यो । मन र शरीरको तालमेल मिलेको थिएन तर केही लागेन, थकित शरीरको । त्यो दिन पनि गएँ ।

तेह्रौं सत्याग्रहको पाँचौं दिन । दाहिने हातमा स्लाइन पानीको निडल गाडिएको छ । सिरानीतिर अक्सिजनको सिलिन्डर ठडिएको छ । सिलिन्डरसँगै तपस्वीको शरीर लडेको छ ।

आफ्नै मनलाई सोधेँ– यो देशलाई किन चाहियो डा. गोविन्द केसी ? 

जुन देशमा डन, गुन्डा, दलाल र माफिया राजनीतिक नेतृत्वको दाहिने हात बनेर खेलिरहेका छन्, चोर, डाँका, लुटेरा, हत्यारा, बलात्कारी र भ्रष्टाचारीहरु देब्रे हात बनेर चल्मलाइरहेका छन्, जुन देशमा चरी र घैंटेजस्ता डरलाग्दा अपराधी मारिँदा संसद अवरुद्ध हुन्छ, सहिद घोषणा गर्नुपर्ने माग राख्ने अपराधीका नाइके देशका शीर्ष नेता हुन्छन्, ल्यारक्याल र कृपासुर जस्ताले देशको डाडुपुन्यु चलाउँछन्–– यस्तो देशमा डा. केसीजस्ता सत्य, न्याय र निष्ठाका पुजारीको के काम ? मनले मनसँग सोधिरह्यो ।

योभन्दा दुराचारी र व्यभिचारी राजनीतिक नेतृत्व कहाँ भेटिएलान् ? योभन्दा बढी राजनीतिक पापाचार कहाँ होला ?

यस्तो दुष्ट राज्यमा डा. केसी किन जन्मिए ? जो निष्ठालाई धर्म मान्छन्, परोकारालई कर्म भन्छन्, सत्यलाई प्राण ठान्छन् । तर, यो दुष्ट राज्यमा परोपकारको के अर्थ ? धर्म र निष्ठाको के काम ? सत्यको के मूल्य ? विधि–विधान, नीति–नियम, नैतिकता, इमान्दारी र कर्तव्यपरायणताको के आवश्यकता ? जहाँ कुकर्मलाई कर्म ठानिन्छ । धर्म मानिन्छ, पुजिन्छ । 

आफ्नो कोही नभएको तर सबैलाई आफ्नो देख्ने यी परमपरोकारी यो दुर्दशा ! जसले आफ्ना लागि कहिल्यै केही खोजेन । सधैं अरुका लागि भोकभोकै लडिरेहे । भित्रभित्रै भरियो मन । मनले मनसँग साह्रै मन दुःखायो ।

डाक्टर साहेबसँग आँखा जुधे । मलिन अनुहारमा गाडिएका उनका आँखा एकछिन एकतमासले टोलाए, मेरा आँखा रसाए । एउटा सत्याग्रहीमाथि क्रूरताको त्यो पराकाष्ठा कति हेर्नु !

सत्याग्रहको अर्थ कसले बुझ्ने ? सत्यको आग्रह कसले सुन्ने ? पूर्वीय दर्शनको परमशक्ति हो, सत्याग्रह । आध्यात्मिक बल हो, सत्याग्रह । तर, गुन्डा, दलाल र माफियाको मानो खाएर बाँचेका दुष्ट नेताले कसरी बुझून् यो परम सत्यको अर्थ ?

सत्याग्रह बुझ्न मानिसमा नैतिक बल चाहिन्छ । नैतिक बल त्यसैमा हुन्छ, जसमा प्रेम, दया, करुणा र श्रद्धाभाव हुन्छ । मानिस नैतिक रूपले पूर्ण पतन भएपछि प्रेम, दया, करुणा र श्रद्धा शून्य हुन्छ । मानिसबाट पनत भएर शून्य बनेको मानिस नै राक्षस हुन्छ । यो लोकतन्त्र हो कि राक्षसतन्त्र ? मनमनै सोचिरहेँ ।

निकैबरे मानोवादमा डुबेँ, डाक्टर साहेबलाई हेरिरहेँ । मौनता साँधियो । आँखा बोले । आँखाको भाषा उहाँले बुझ्नुभो । मैले बुझेँ । तर, बुझ्नु पर्नेले कहिल्यै बुझेनन् ।

कसले गरेका होलान्, एउटा सत्याग्रहीलाई तेह्रौं पटकसम्म भोकैप्यासै लडाउने दुष्टता ? संसारका कुनै तानशाहले शायद गरेका छैनन् । देशको राजनीतिक नेतृत्व यति पतीत होला भन्ने कसले सोचेको छ ? पतनको योभन्दा अर्को नमुना संसारमा छैन भन्ने बुझ्न मेरो मनलाई गाह्रो भएन ।

राजनीतिमा लज्जाहीनताको कुनै सीमा देखिनँ । सरकारमा बसेकाले पटक–पटक सम्झौता गरे ।  र, हरेकपटक डा. केसीलाई धोका दिए, घात गरे । तर, यो धोका डा. केसीलाई हैन, समग्र राष्ट्रलाई भएको छ । घात डा. केसीमाथि हैन, साढे ३ करोड नेपालीमाथि भएको छ । यो धोका र घातको गहिरो महसुस डा. केसीले मात्र गर्नुभएको छ । जसले महसुस गर्छ, त्यसैलाई दुख्छ । साह्रै दुःख्छ । दुखेको डाक्टर केसीलाई हो तर घाउ राष्ट्रको हो । घाउ जनताको हो । राष्ट्र र जनताको घाउ पालेर एक्लो डाक्टर केसी कतिन्जेल बाँच्ने ? माफियाका नाइके नेता भएको राष्ट्रको घाउलाई एक्लो डा. केसीले कति मलमपट्टी गर्नु ? मनमनै प्रश्न गरेँ ।

मनमनै भनें– डा.साहेब तपाईं यस्तो देशका जनताका लागि लड्दै हुनुहुन्छ, जसले आफूलाई ‘भेडा’का रूपमा स्वीकारेका छन् ।

नेताले जनतालाई मुखले जर्नादन बनाएका छन् तर मनले भेडा ठानेका छन् । नेताका मनको बोली एउटै छ, जनता भेडा हुन् । नेताले देश मासिसकेका छन् । नेता नै भन्छन्– भेडालाई देश किन चाहियो ? गोठ चाहिन्छ । नर्कटाको बारभित्र नेता रजगज गरिरहेका छन् । भेडा पहरा बसेका छन् । देशको मृत्यु भइसकेको छ । ‘भेडा’हरू भजन गाइरहेका छन् । जनता होइन, भेडाले भरिएको देश देखेर भित्रभित्रै मनसँग मन रोयो ।

डा. साहेबको शरीर लडिरेको छ । सोचेँ, फगत काँचो शरीरमात्र हैन, त्यो शरीर । एउटा संस्कार हो, त्यो शरीर । भोकले कुँदिएको संस्कार !

तर, त्यो एउटा संस्कारको मृत्यु भइरहेको छ । बेखबर छ दुनियाँ । समाजका नांगा आँखा भारतीय सिनेनायिकाका विकिनी हेर्दै छन् । नग्नताका भोका ती आँखा नांगो तस्बिरको परख गर्दैछन् । अखबारमा जे छापिन्छ, त्यही हेर्छन्, ती आँखा । समाचारमा जे लेखिन्छ, त्यही पढ्छन् समाजका आँखा । दुर्भाग्य, मूलधारका अखबारको मृत्यु !

त्यसैदिन बिहानको एक नेपाली दैनिकको मृत्यु देखे मेरा आँखाले । अखबारको मृत्यु सत्य हो । सत्य क्रूरमात्र होइन, दुष्ट पनि हुन्छ, जोे सत्यसँग डराउँछन् ।

भोको हुनुहुन्छ डा. केसी । डा. केसीको भोक फरक छ । उहाँको भोकभित्र निष्ठाको भोक छ । न्यायको भोक छ । सदाचारको भोक छ । इमानको भोक छ । कसैलाई नलाग्ने भोक लागेको छ, उहाँलाई ।

भोक थरीथरीका हुन्छन् । खाने भोक र भोक पाल्ने भोक । डा. केसीले भोक पाल्नुभएको छ । डा. केसीले पालेको भोकको समग्र रूप हो, मानवताको भोक ! ३ करोड नेपालीमा एउटा नेपालीलाई मात्र लाग्ने भोक हो यो ।

भोका अरु पनि छन् । देशका नेता सबैभन्दा भोका छन् । दुष्टताको भोक ! अन्यायको भोक ! दुराचारदको भोक ! बेइमानीको भोक ! यी भोकको समग्र रूप हो, दानवताको भोक । अर्थात नेताको भोक ! जो बाँच्नका लागि खाने हैन, खानका लागि बाँचेका हुन्छन् ।

नेता भनेको रक्षक हो । मान्छे नेता भएर मान्छेकै रूपमा उभिन सक्यो भने रक्षक बन्छ । मान्छे नेता भएर मान्छेका रूपमा उभिन सकेन भने भक्षक बन्छ । देश राक्षसी राज्यमा परिणत भइसेकेको छ । नेता रक्षक नभएर भक्षक भएपछि राज्य राक्षसी हुन्छ । मनको बह मनसँग पोखेँ । 

नेतामा शक्ति भएको भए देशलाई देशजस्तो बनाउथे । बुद्धि भएको थिति र संस्कारले सजाउँथे । दुबै नभएपछि माफियाका नाइके बनेर देशप्रति दुराचार गर्छन् । राष्ट्रघात गर्छन् । राष्ट्रप्रति इमान्दार हुनु, सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रवाद हो भन्ने कुरा भेडाहरू बुझ्दैनन् । राष्टप्रति बेइमानी गर्नु सबैभन्दा ठूलो राष्ट्रघात हो भन्ने कुरा झन् बुझ्दैनन् । बुझून् कसरी ? मान्छे भएर मान्छेको भाषा बोल्न सकेन भने त्यही मान्छे भेडो हुन्छ । जनताविहीन, भेडामय भएको छ देश ।

देख देखेर भित्रभित्रै रोयो मन । झन् कति रुँदो हो, ती तपस्वी डा. केसीको मन ! मनले मनसँग अर्को बह पोख्यो ।

भेडाहरूको देशमा एउटा तपस्वीको तपस्याको अर्थ के ? देश भेडामय भएको देखेर झन् दुःख्यो दुःखेको मन । 

डा. केसीलको भोकलाई माफियाहरू ‘पागल’ भन्छन् । ‘भेडा’हरू मजाकमा उडाउँछन् । मेडिकल कलेजका नाउँमा खोलिएका ‘कसाइखाना’लाई तीर्थस्थल मान्छन् । आफ्नै बली चढाउँछन् । खुसी हुन्छन् । भेडो र मान्छेमा फरक आफैंले देखाउँछन् ।

नेता भएर पनि मान्छे हुन सकेको भए तिनको घाँटी माफिया र भ्रष्टसँग जोडिने थिएन । देश लुटेराहरूको ‘टेरोटोरी’ हुने थिएन । मान्छेले बुझेका छन् । भेडाले बुझ्दैनन् । बुझ्ने मान्छे थोरै छन्, ज्यादै थोरै । नबुझ्ने भेडा धेरै छन्, ज्यादै धेरै । मनको बह कसलाई कह ? मनसँगै पोखेँ ।

डा. गोविन्द केसी राष्ट्रका ‘जीवित सम्पदा’ हुन् । यो सम्पदाको रक्षा कसले गर्ने ? यस्ता तपस्वीलाई मार्न खोज्नेहरूलाई भेडाहरू राष्ट्रवादी भनेर कराइरहेका छन् ।

नेपालको राजनीतिमा बिरालो र छुचुन्द्रोको जोडी बाँधिएको पनि देखियो । तर, जोडिनु र एकता हुनुमा फरक छ । पानीका फोका जोडिएजस्तो जोडिएका वाम एकतामा ‘माफिया माड’ पनि छ भन्ने कुरा भेडाहरूको बुझाइभित्र छैन ।

देशका अर्बपति सर्वहाराहरू कालोधनको चिहानमाथि सुतेका छन् । चिहानमाथि सुत्दाको त्रास उनीहरूलाई थाह छ । अनिद्रा छ । त्यो ‘एकता’ त्यही त्रासको अस्थायी निदान हो, हस्तमैथुन गरेर यौनको स्वाद मेटेजस्तो ।

मनले मनलाई अर्को प्रश्न सोध्यो– अदालतले न्याय दिने हो कि बेच्ने ?

न्याय अमूल्य हुन्छ तर न्याय दिने होइन, बेच्ने बस्तु भएछ । सिंहदरबारको आडमा एउटा ठूलो ‘वेरहाउस’ छ, जहाँबाट अमूल्य न्यायको थोक बिक्री हुँदोरहेछ । धनको रंग पनि दुईखाले हुँदोरहेछ– कालो र सेतो । कालोले मात्र किन्न सक्दो रहेछ, त्यो अमूल्य न्याय ।

मनको इच्छा थियो, डाक्टर साहेबसँगै बसौं । बाध्यतासँग मन पराजित भयो । भारि मन लिएर उडेँ । हिजो डा. साहेबको ६१ औं जन्मदिन । मनभरिको इच्छा थियो, अगाडि उभिएर शुभकामना दिऊँ तर पाइनँ ।

मनभरिको शुभकामना यहीँबाट दिएँ– डा. साहेब तपाईं बाँच्नुपर्छ नत्र देश टुहुरो हुन्छ । 

(बोस्टन, अमेरिका)