सूर्योदय, (इलाम) । इलामको सूर्योदय नगरपालिकाका मेयर रणबहादुर राईलाई दुई घण्टा कुरेपछि झापाका गन्धर्वहरूको एक समूहले भेटघाट गर्ने अवसर पाए । मेयर कार्यकक्षमा पस्नुअघि नौ जनाको समूहमा आफ्ना बाध्यबाधनसहित गन्धर्वहरू उपस्थित थिए । 

“भन्नुहोस् तपाईंहरूको कुरा के हो ?,” राईले सोधे । 

“पहिले हामी गीत सुनाउँछौं अनि यहाँ आउनुको कारण र हाम्रो उद्देश्यबारे सविस्तार भन्छौं,” सुजन गन्धर्वले भने । 
“ल हुन्छ, सुनाउनुहोस्” 

त्यसपछि मेयरको कार्यकक्षमा गुन्जियो सदाबहार नेपाली राष्ट्रिय गीत ‘मेरो टोपी कैलाशको शीरजस्तो...।’ त्यसपछि ‘चरीले त छाडेर गई गयो...’, लोकदोहोरी र पूर्वेली लोकभाका पनि गुन्जिए । गन्धर्वहरूले चुट्के र अरु सदावहार गीत पनि गाए ।
 
राईसँगै रहेका उनका सहयोगी र कर्मचारीहरूले समेत थप “गीत गाउन” आग्रह गरे । गन्धर्वको समूहले ‘फर्माइस’ भएका गीतमा सारङ्गी र मादलको धुन मिलाउँदै मिठासपूर्ण ढंगले सुनायो । ४५ मिनेट यो क्रम चल्यो । मेयरको कक्ष संगीतमय बन्यो ।

गाउने क्रम सकिएपछि रविन गन्धर्व उठेर आफ्ना कुरा राख्न थाले । “मेयर साव हामी झापाको कचनकवलबाट आएका हौँ, त्यहाँ सानो संख्यामा बस्छौं । हामी पूर्वेली गन्धर्व हौं । अहिले अभियान लिएर मेची–महाकाली अभियानमा हिँडेका हौं, यहीक्रममा यहाँ आएका हौं,” रविन गन्धर्वले भने, “कोसी प्रदेशमा हामी सानो संख्यामा मात्र बाँकी छौं । कचनकवलमा गन्धर्व संग्रहालय बनाइरहेका छौं । तपाईंले पनि सहयोग गरिदिनुपर्यो । हामी अन्य पालिकाहरूमा पनि सहयोगको आग्रह गर्दै पुगिरहेका छौं ।” 

रविनले आफूहरू पूर्वाञ्चल गन्धर्व सांस्कृतिक उत्थान समाजको नाममा संगठित भएर नयाँ पुस्तालाई सारंगी बजाउन र गीत गाउने कला सिकाउने प्रशिक्षणसमेत दिइरहेको बताए । मेयर राईले कोसी प्रदेशका गन्धर्वको संस्कृति जगेर्नाका लागि सूर्योदय नगरपालिकाले सकेको सहयोग गर्ने आश्वसान दिए । आउँदो बजेटमार्फत पनि केही सहयोग जुटाइदिने बताए । “तपाईंहरूले राम्रो काम सुरुआत गर्नु भएको रहेछ, हाम्रो पनि सहयोग हुनेछ,” उनले आश्वासन दिए । 

झापाको कचनकवल गाविस भारत सीमावर्ती गाउँपालिका हो । त्यहाँ वडा नम्बर २ मा अल्पसंख्यक गन्धर्वहरूको बसोबास छ ।  कचनकवलमै संग्रहालय निर्माणको क्रममा छ । यसमा प्रदेश सरकारले पनि सहयोग गरेको छ । गन्धर्वको समूहले झापाबाट सबै पालिका पुग्ने अभियान संचालन गरेको पूर्वाञ्चल गन्धर्व सांस्कृतिक उत्थान समाजका अध्यक्षसमेत रहेका रविनले बताए । उनले भने, “हाम्रो जातिलाई पनि अल्पसंख्यक सूचीमा राख्नुपर्छ भन्ने माग छ । सडकमा बसेर सारंगी बजाएर मागी खानुभन्दा राज्यबाट नै सहयोग होस् भन्ने चाहना छ ।”

समाजको तथ्यांकअनुसार झापामा ४८, इलाममा २, सुनसरीमा १, धनकुटामा १ र भोजपुरमा १२ परिवार गन्धर्व बस्दै आएका छन् । कचनकवलमा १४८ जना गन्धर्व बस्छन् । गन्धर्वको समूहले गत माघबाट सबै पालिकामा पुगेर आफ्नो समुदायको लागि सहयोग गर्न आग्रह गरिरहेका छन् । यसअघि धरानका मेयर हर्क साम्पाङलाई भेटेका गन्धर्वहरूलाई उनले सहयोग गर्ने बताएकाम थिए । 

समूहकै सदस्य सुजन गन्धर्वले भने, “अहिलेको पुस्ताले गन्धर्वले बजाउने सारंगीसँगको साइनो र गीत बिर्सिएला भनेर देश दौडाहा अभियानमा निस्किएका हौं ।” कोसी प्रदेशका सबै पालिका पुग्ने र त्यसपछि देशका बाँकी प्रदेशसमेत पुग्ने योजनासाथ आफूहरू दौडाहामा निस्किएको सुजनले सुनाए । मेची पहाडका पालिकाहरूको यात्रापछि गन्धर्वको यो समूह भोजपुरको जरायोटार अनि अरुण गाउँपालिका पुग्ने योजनामा छ । करिब डेढ वर्षभित्र देशयात्रा पूरा गर्ने उनीहरूको लक्ष्य छ । 

समूहका सदस्य श्याम गन्धर्व भन्छन्, “हामी पूर्वको भएकाले पूर्वेली लोकभाकाकै गीत गाउँछौं । पश्चिममा भने देउडा र लोकदोहोरी बढी गाइन्छ ।” आफूहरूले भने पूर्वेली भाकालाई नै बढी जोड दिने गरेको उनले सुनाए । 

लालबहादुर गन्धर्व र मणि गन्धर्व गाउँमा नयाँ पुस्तालाई सारंगी बजाउने अनि गीत गाउन प्रशिक्षण पनि दिन्छन् । मणिले भने,“हामीले नसिकाए हाम्रो पुस्ताले सारंगी बजाउन पनि बिर्सिने भयो ।”

कोसी प्रदेशका मुख्यमन्त्री हिक्मत कार्कीसँगको भेटमा उनले ‘अभियान राम्रो रहेछ’ भनेर ढाडस दिएको मणिले सुनाए । घर नभएकालाई घर बनाइदिने र गन्धर्व संग्रहालय निर्माणमा समेत सहयोग गर्ने प्रदेश सरकारबाट आश्वासन पाएको उनले सुनाए । संग्रहालय बनेपछि नजिकै होमस्टे पनि संचालन गर्ने योजना रहेको मणिले बताए ।