काठमाडौं । पछिल्लो समय काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन) उपत्यकाको फोहोर व्यवस्थापनमा सत्तारूढ दलका नेताले असहयोग गरेको भन्दै असन्तुष्ट छन् । नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री पुुष्पकमल दाहाल प्रचण्डदेखि धादिङ–नुवाकोटका स्थानीय सत्तारूढ दलका नेताहरूलाई दोषी देखाउँदै फोहोर विसर्जनमा अनावश्यक अवरोध गरेको आरोप लगाइरहेका छन्, बालेन । 

आफ्नो नेतृत्वलाई असफल बनाउने प्रपञ्च नै रचेको दाबी बालेनको छ । उनले मेयरको चुनाव जितेलगत्तै प्रहरीको बल प्रयोग गरेर उपत्यकाको फोहोर बञ्चरेडाँडा नलैजाने घोषणा गरेका थिए । त्यसबेला बालेनले फोहोरबाट मोहोर बनाउनेसम्मको आश्वासन दिन भ्याए । 

तर, अहिले सीमित व्यक्ति र सत्तारूढ दलका स्थानीय नेताको स्वार्थमा फोहोरमाथि भइरहेको अवरोध हटाउन बाध्यात्मक अवस्था आउँदा प्रहरी परिचालन गर्नुपरेको बालेन बताउँछन् । 

सत्तारूढ दलका स्थानीय नेताले भने नुवाकोट र धादिङका स्थानीयको प्रतिनिधित्व गर्दै आन्दोलन अघि बढाएको बताइरहेका छन् । नागरिकका आन्तरिक कथा–व्यथा नबुझेको भन्दै सत्तारूढ दलका नेताहरूको नेतृत्वमा आन्दोलन झनै चर्किरहेको छ । 

राजनीतिक स्वच्छन्दतावादी र्‍याप गीत गाएर दलका नेताहरूलाई व्यङ्ग्य हानेर चर्चा कमाएका बालेन यतिखेर काठमाडौंको फोहोर व्यवस्थापनमै रुमलिएका देखिन्छन् । 

मंगलबार प्रहरीमाथि स्थानीयले ढुंगामुढा र गुलेली प्रहार गर्दा प्रहरीले प्रहार गरेको रबरको गोली लागेर एक स्थानीय घाइते भएका छन् । 

फोहोर व्यवस्थापनको सन्दर्भमा स्थानीयमाथि जबर्जस्ती बल प्रयोग गरी फोहोर फाल्न लगाइएको र राजनीतिक दललाई दोषी देखाउन खोजिएको महानगरका कर्मचारीकै आरोप छ । 

“थोरबहुत राजनीति भएको छ । तर, सबै राजनीतिकरण भयो भनेर भन्न मिल्दैन । फोहोर व्यवस्थापन गर्न व्यापक अध्ययन अनुसन्धान भएर नयाँ परियोजना निर्माण हुनुपर्छ । त्यो बालेनले गर्न सकेनन्,” एक कर्मचारीले भने । 

मेयर बालेनका प्रतिबद्धता र योजनाअनुसार काम गर्नै नसकेको बञ्चरेडाँडाका स्थानीय बताउँछन् ।  

आफू एक्लैले जस लिन खोजेको र आफूहरूसँग सल्लाह नगरको भन्दै महानगरका सबै ३२ वडाध्यक्षहरू पनि बालेनदेखि रुष्ट छन् । 

छैटौँ नगरकार्यपालिका बैठकमा फोहोर व्यवस्थापनकै विषयलाई लिएर बालेनविरुद्ध वडाध्यक्षहरू खनिए । नगरसभाद्वारा गठित फोहोरमैला व्यवस्थापन समितिलाई समेत थाहा नदिएर आफ्नै मनोमानी निर्णय गरेको वडाध्यक्षहरूको आरोप छ । 

उपत्यकाभित्रै विसर्जन गर्ने बालेनको गोप्य योजनाको पनि बेला–बेला चर्चा चल्छ । बञ्चरेडाँडाका स्थानीयमाथि प्रयोग गरिएको प्रहरी बलबारे बालेनले ‘समय लाग्ने तर पहिलेजस्तो अपराध नगर्ने’ प्रतिबद्धता जनाएका छन् । 

बञ्चरेडाँडामा स्थानीयमाथि प्रहरीको बल प्रयोगको विरुद्धमा स्थानीयले माइकिङ नै सुरु गर्न थालेका छन् ।

फोहोर व्यवस्थापनसम्बन्धी १७४ सहमति सरकारले कार्यान्वयन नगरेको भन्दै धुनिवेशी १ का नेपाली कांग्रेस सभापति पूर्ण सिंह तामाङ, नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष विष्णु तामाङ र नेकपा (एकीकृत समाजवादी)का भीषण धितालले नगरी कार्यसमितिका अध्यक्ष तथा सभापतिलाई पत्राचार गर्दै सधैँका लागि फोहोर मैला व्यवस्थापन बन्द गर्न माग गरेका थिए । 

नेताहरूको सो मागविरुद्ध जिल्ला प्रहरी कार्यालय नुवाकोटमा उजुरी समेत परेको छ । महानगर कृषि तथा वातावरण विभागकी प्रमुख सरिता राईले निजी स्वार्थका लागि स्थानीयले आन्दोलन चर्काएको र सवारी साधन तोडफोड गरेको बताइन् । 

‘मेयर बालेनलाई म एक्लै छु, पार्टीले समन्वय गर्न मानेनन् भन्ने परेको छ’ 

काठमाडौं महानगरपालिकाका एक कर्मचारीले फोहोरमा देखिएको समस्या समाधान गर्न बालेनले एक्लो अनुभूति गरेको बताए । बालेनले स्वतन्त्र रूपमा निर्वाचित भएको र स्वतन्त्र रूपमै हिँड्नुपर्ने अडान नछोडेको उनले बताए । 

“स्थानीय सत्तारूढ दलका नेताहरूद्वारा काठमाडौंको फोहोर सधैँका लागि फाल्न नदिने विज्ञप्ति जारी भयो । त्यसपछि बालेनलाई राजनीतिक दलहरूले आफूलाई असफल बनाउने कार्यक्रम गरिरहेका छन् भन्ने परेको छ,” ती कर्मचारीले भने ।  

अरु–अरु बहाना देखाएर आफूलाई असफल बनाउने षड्यन्त्र भइरहेको बालेनको बुझाइ स्पष्ट देखिएको ती कर्मचारीको भनाइ छ । 

सिसडोल–बञ्चरेडाँडामा दुई धारको आन्दोलन

पछिल्लो समय नुवाकोट सिसडोल–बञ्चरेडाँडामा दुईधारको आन्दोलन देखिएकाले फोहोर व्यवस्थापनमा समस्या आएको ल्याण्डफिल साइटमा खटिएका कर्मचारी बताउँछन् । 

स्थानीय श्रीराम ढुंगाना नेतृत्वको बञ्चरेडाँडा ल्याण्डफिल साइट प्रभावित क्षेत्र व्यवस्थापन सरोकार समिति र पार्टीगत रूपमा केही समयअघि देखि मात्रै संघर्षमा उत्रिएको टोलीका मागहरू फरक छन् । 

श्रीराम ढुंगाना नेतृत्वको संघर्ष समितिले जग्गा अधिग्रहण गर्ने, फोहोर र मान्छे सँगै बस्न नहुने, ल्याण्डफिल साइट दुर्गन्धमुक्त गर्नुपर्ने लगायत मागहरू राखेका थिए । 

उनीहरूको माग सम्बोधन गर्नेगरी सहरी विकास मन्त्रालयले अहिलेसम्म भएका सम्झौताहरू मन्त्रिपरिषद्मा पेस गर्ने निर्णय गरेको छ र उनीहरूले आन्दोलन फिर्ता लिइसकेका छन् । 

आफ्नो माग सरकारले सम्बोधन गरिदिने विश्वासमा ढुंगाना नेतृत्वको संघर्ष समिति पछि हटेको छ ।  

सधैँका लागि फोहोर फाल्न नदिने सत्तारूढ स्थानीय तीन दलका नेताहरूले निकालेको विज्ञप्तिका आधारमा अहिले आन्दोलन चर्किरहेको छ । सो टोलीको माग राम्रोसँग फोहोर व्यवस्थापन गर्नुपर्ने र जनतालाई प्रदुषणमा राख्न नहुने भन्ने छ । 

ल्याण्डफिल साइटमा खटिएका कर्मचारीकाअनुसार हाल आन्दोलितहरू बालेनदेखि निकै असन्तुष्ट र आक्रोशित छन् । पछिल्लो समय फोहोर विसर्जनमा राजनीतिक पार्टीकै कार्यकर्ताले आन्दोलन चर्काएकाले फोहोरमा राजनीतिकरण हुँदै आएको बुझ्न सकिने ती कर्मचारीले बताए । 

सधैँ प्रहरी परिचालन गरेर फोहोरको दीर्घकालीन व्यवस्थापन नहुने संघर्ष समितिका संयोजक ढुंगानाले बताए । “सधैँ बल प्रयोग गरेर फोहोर व्यवस्थापन हुने कुरा होइन । आन्दोलनमा स्थानीय राजनीतिज्ञ सक्रिय हुँदा माथिल्लो नेतृत्वले समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गरी दीर्घकालीन समाधान निकालिनुपर्छ,” उनले भने ।   

बालाजु–तिनपिप्ले सडक पिच गर्न प्रचण्डलाई बालेनको कटाक्ष 

लामो समयदेखि बालाजु–तिनपिप्ले सडकखण्ड कालोपत्रे नगर्ने ठेकेदार कम्पनीलाई बचाउ गरेको भन्दै मेयर बालेनले प्रचण्डलाई कटाक्ष गरेका छन् । विगत ८ वर्षदेखि फोहोर लैजाने सडकको हालत खराब बनाउनेको घरमा अंङ्गरक्षक बनेर प्रचण्ड बसेको बालेनको आरोप छ । 

आठ किलोमिटर सडक कालोपत्रे गर्न २०७१ जेठ २२ गते ३१ करोड बजेटमा ठेक्का सम्झौता भएको थियो । पटक–पटक म्याद थप गर्दा पनि सडक पिच नगरेको भन्दै स्थानीयले आन्दोलन गर्दै आएका थिए । 

प्रचण्डका घरबेटी तथा ठेकेदार शारदाप्रसाद अधिकारीको फोटो सडकमै टाँसेरसमेत विरोध गरिएको थियो । मंगलबार जिल्ला अदालत ललितपुरले सैलुङ कन्ट्रक्सनसँगको ठेक्का सम्झौता रद्द गरेर कम्पनीलाई तीनवर्ष कालोसूचिमा राखेको छ ।  

निजी कम्पनीले नटेर्दा आफैँ टिपर भाडामा लिने तयारी 

काठमाडौं उपत्यकाको फोहोर उठाउने व्यवसायीहरूले काठमाडौं महानगरपालिकालाई नटेरेपछि टिपर भाडामा लिने तयारी गरिएको छ । 

निजी कम्पनीले महानगरभित्रको फोहोर उठाउन ढिलासुस्ती गर्दा र महानगरलाई नटेर्दा आवश्यकताअनुसार थप टिपर भाडामा लिने तयारी गरिएको महानगरका प्रवक्ता नवीन मानन्धरले बताए ।  

“कतिवटा टिपर भाडामा लिने भन्ने हाम्रो सरोकारको विषय होइन । महानगरको आवश्यकता टिपर भाडामा लिने हो,” उनले भने । 

व्यवसायीलाई पेट्रोल र ड्राइभर भत्ता दिने गरी भाडामा लिन लागेको प्रवक्ता मानन्धरले बताए । “हाल फोहोर उठाउँदै आएका निजी तथा गैरसरकारी कम्पनीसँग महानगरको सरोकार भएन । हाल महानगरपालिकासँग १२ वटा गाडी छ । हामीले सहयोग स्वरूप गाडी लिने तयारी थालेका छौँ,” उनले भने । 

महानगर कृषि तथा वातावरण विभागका अनुसार फोहोर उठाउने कुनै पनि कम्पनी महानगरमा दर्ता छैनन् । उनीहरू आफँैले फोहोरको शुल्क मनपरी उठाउँदै आएका छन् । 

विभागकी प्रमुख सरिता राईकाअनुसार विगत लामो समयदेखि काठमाडौं महानगरभित्र मात्र २९ वटा कम्पनीले फोहोर संकलन र ढुवानीको काम गर्छन् । 

विगत १२ वर्षदेखि महानगरमा दर्ता नभएका गैरसरकारी तथा सरकारी संघसंस्थाहरूले आफूखुसी  फोहोरको शुल्क उठाउँदै आएको विभागीय प्रमुख राईले बताइन् । 

यस्तै महानगरले आफ्नो मातहतमा रहेका व्यवसायीलाई मापदण्डभित्र राख्न गृहकार्य गरिरहेको छ । आफूले लिएको नीतिअनुसार काम नहुँदा समस्या झन् जटिल बन्दै गएको महानगरको भनाइ छ । 

फाहोरमैला व्यवस्थापन महासंघ नेपालका महासचिव मित्र प्रसाद घिमिरेकाअनुसार महानगरपालिकासँग निजी क्षेत्रका कुनै पनि व्यवसायीहरू दर्ता छैनन् । 

“फोहोर उठाउने निजी क्षेत्रले महानगरपालिकासँग साधारण समझदारीको भरमा काम गरेको छ । सेवा शुल्क र विविधतामा कमजोरी हुनसक्छ । अहिले फोहोर उठ्न सकिरहेकै छैन । सत्तारूढ दलका कार्याकर्ताले ल्याण्डफिल साइट बन्द गरेका छन् । प्रहरीले रबरको गोली हान्छ । स्थानीयले गाडी तोडफोड गरेका छन् । प्रहरीको सुरक्षामा हाम्रा गाडीहरू अनलोड भइरहेका छन्,” उनले भने, “चालकको शरीरमा गुलेली लागेर दुःख पाएका छन् । तत्काल परिस्थिति अनुकुल हुन नसकेर काम हुन नसकेको हो । महानगरलाई नटेरेको होइन ।”

उनकाअनुसार ट्रकहरू ल्याण्डफिल साइटमा प्रवेश गरेबापत ३०० र ४०० रुपैयाँ प्रतिसवारी फोहोर विसर्जन शुल्क महानगरलाई तिरिन्छ । विभागीय प्रमुख राईकाअनुसार एक वर्षमा करिब २ करोड विसर्जन शुल्क संकलन भएको छ ।