राजनीति बिथोलिएको छ । समाज गिजोलिएको छ । दुवै गन्तव्यहीन देखिन्छन् तर पनि अपेक्षा यही बिथोलिएको राजनीति र गिजोलिएको समाजसँगै गर्नुपर्ने बाध्यता छ । अर्को उपाय नै के छ र ? 

स्थिति सुध्रिएला भन्दाभन्दै धेरै वर्ष बिते । सुधार्ने नारा दिनेहरुकै साथ हिँड्दाहिँड्दै यतिका वर्ष बिते । सिद्धान्तले टाँसिएको चेत सहजै फाल्न सकिँदैन । यस्तै चेतमा कैयौं पुस्ताले सुन्दर सपना देखे । आफ्नै उमेर पनि ओरालो लाग्यो । 

आफ्नो जे भए नि सन्ततिको उज्यालोका लागि तिनले मरिमेटी गरे । तर, स्थिति सुध्रिनुभन्दा बढी उध्रिएको छ । मरेर थाहा पाउने कुनै ठाउँमा बासिन्दा हुन्छन् भने त्यस्ता नेपालीले आफ्नो सपना र कुर्बानीको यो हबिगतलाई कसरी बुझ्दा हुन् ?

विषय प्रवेश गरौँ । नेपाल दुर्गन्धित छ । राजनीति दुर्गन्धित छ वातावरण त्यस्तै । नदी, नाला र खोला नेपालीका लागि पवित्र जल प्रवाह होइनन् ढल प्रवाहको माध्यम बनाइएका छन् । संघीय राजधानी काठमाडौं त विश्वकै प्रदूषित ठाउँमध्येमा परिचित छ नै । 

के प्रदेश स्वच्छ छन् त ? ती पनि त काठमाडौंकै अनुयायी अनुज न हुन् । कमबेसीमात्र हो । प्रदेशहरु त आर्थिक प्रदूषणका कारण हुने चिन्ता देखिँदैछ । यिनको औचित्य दोस्रोपटक चुनावको सम्मुख पुगेर पनि स्थापित भएको छैन । प्रदेशहरुले आफ्नो औचित्य स्थापित गर्न नसकेको टिप्पणी अन्यथा पनि होइन ।

राजनीतिक, आर्थिक, सामाजिक प्रदूषणलाई यो हिमाली मुलुकले थेक्छ कसोरी, कहिलेसम्म ? हिमालको स्वेतशुभ्र हिउँको चित्ताकर्षक खण्ड धेरै भयो कालो पहाडको विकृत नग्नतामा अधिक हिस्सा देखिन थालेको । प्रकृतिमाथिको बलात्कारको कुनै हदम्याद छैन, छेकबारको त कुरै छोडौँ जहाँ आर्थिक प्रदूषणै अनियन्त्रित छ । यसैले प्रकृतिलाई बलात्कार गर्न यहाँ गोप्य स्वतन्त्रता सहज छ । 

संक्षिप्तमा भन्नुपर्दा समग्रमा यहाँ राजनीति संरक्षित विकृति छ, प्रदूषण छ । राजनीतिका वाणी सुनौँ त कति प्रदूषित बोल्छन् नेपाली नेता ? कम्युनिस्ट एमालेका केपीशर्मा ओली हुन् कि माओका अनुयायी पुष्पकमल दाहाल । यिनका बोलीमा दम्भ, अहंकार र अरुलाई हेप्ने प्रदूषित सोच घनीभूत सुनिन्छ ।

एमाले नेता ओली त उखान, टुक्का र अरुलाई मर्मभेदी घोचपेच गर्न प्रसिद्ध छन्, विश्व प्रसिद्ध पनि होलान् । यिनको प्रसिद्धिको चर्चा समय बर्बादी हो र पनि यी नेपाली राजनीतिको उपल्लो दर्जामा आसिन छन् । गर्दिनभन्दा पनि स्थानमानले कोट्याउनैपर्ने । 
माओवादी दाहालको अस्ति भर्खरको अहंकार सबैले सुनेकै हो । पहिलो संविधान सभा निर्वाचनबाट ठूलो पार्टीको हैसियतमा प्रधानमन्त्री बनेका दाहालको अहंकार यति उचालियो कि उनले खुलामञ्चबाट सबैलाई बाउन्ने देखे । अन्ततः थेचारिए । 

दम्भ र अवसरवादले उनी यति स्खलित भए कि सबै पुराना शीर्ष साथीले साथ छोडे । तैपनि उनको दम्भ र अवसरवादी प्रवृत्ति नेपाली राजनीतिमा जिउँदै छ । गत वैशाख ३० गते स्थानीय तह निर्वाचनमा एकसयभन्दा बढी ठाउँमा जितेका के थिए, भरतपुरमा छोरी पनि जितिन्, दाहालको दम्भ पुरानै शैलीमा कुर्लिहाल्यो । के यो शैली उनलाई सुहाउँछ ? 

दाहाल आफूलाई हत्या, हिंसा अन्त्य गर्ने र शान्ति स्थापना गर्नेमध्ये एकमात्र जीवित शीर्ष नेता भन्न रुचाउँछन् । स्थानीय तहको चुनावपछि बोले नेपाली राजनीतिको साँचो जनताले माओवादीलाई दिए । अरुले टिप्पणी गरे माओवादी फेरि जुटपत्तीको तुरुप वा जोकर भएछ । जता मिलाए पनि जुट बन्ने । 

उनी कहिले भन्छन् एमालेलाई ठेगान लगाए जस्तै कांग्रेसलाई पनि ठेगान लगाइदिन्छु । दाहालको यस्तो दम्भ कांग्रेसकै बुई चढेर आएको होइन र ? हत्या, हिंसा छोडेदेखि नै यिनले कांग्रेसकै बुई चढेका त हुन् नि । गुड्डी हाँकेर एमालेमा विलय भएर नेकपा बनाए । त्यहाँ बसीखानु भएन फर्किए कांग्रेसकै छातामुनि । 

एमाले पनि आफनै कृत्यले जे आयो त्यो परिणाम भोग्दैछ । दाहालको सराप लागेको हो र ? अनि दाहाललाई कसले खुइल्याएको थियो र बिजोग भएको हो ? आफ्नै कृत्यले होइन र ? नेपाली कांग्रेस जहाँ छ त्यो पनि उसकै कर्मले हो । दाहालले मैले बनाएँ भन्नुपर्दैन, बनाउन पनि पर्दैन सके आफैँलाई बनाए भयो । किन दसतिर भौँतारिने ? 

यी त मुखाले कम्युनिस्ट नेताका कुरा भए । त्यही देखासिकी धेरै कार्यकर्ताले गर्न सक्छन् । यद्यपि, कांग्रेसका माथिल्ला नेताहरु अरु नेतालाई मुखाले र दुच्छर घोचपेच गर्न पहिलेदेखि नै जोगिने गरेका छन् । उत्तर दिँदा पनि संयमित शब्द प्रयोग गर्छन् । सायद, सबैलाई सँगै हिडाउने जिम्मेबारी बोधले होला ।  

दम्भी र धम्कीको बोली सुन्दा अहिलेको गठबन्धन भोलि कुन गठजोडमा पुग्छ भन्न सकिँदैन । कर्णप्रिय नारा तय गर्यो सर पर्ने गठजोड बनायो । सिद्धान्तको आधार छैन, नैतिकताको धरातल छैन । यसै प्रवृत्तिले बिथोलेको छ नेपाली राजनीति र समाजलाई । 

दाहालले थपेछन्– ‘हामी संसद्मा छौँ तर संसद्वादी होइनौँ’ । ‘चित पनि मेरै पट पनि मेरै’ भनेजस्तो दोधारे, अवसरवाद । यिनले कुनै दिन हामी लोकतन्त्र भन्छौँ तर लोकतन्त्रवादी होइन भनेमा आश्चर्य मान्ने कुरै भएन । बेठेगान सिद्धान्त, बेठेगान बोली । 

यी कुरा भए बोलीमा प्रदूषण, विचारमा प्रदूषण र व्यवहारमा प्रदूषण । यही प्रदूषणले राजनीति बिथोलिएको हो, अनिश्चित भएको । समाज गिजोलिएको कारण पनि यही नै हो । धर्म, जात, क्षेत्र सबै नाममा समाज गिजोलिएको छ । यिनको पनि त मर्यादा होला, देशका सामु सम्मान राख्नुपर्ला  । 

राजनीतिजन्य प्रदूषण प्रकृति पनि डस्दै छ । प्रकृतिको अनियन्त्रित दोहन संरक्षित भएको कारण अरु होइन, यही हो । राजनीति निस्पृह छ, समाज बेपर्वाह । यही कारण त काठमाडौंका सबै नदीनाला फोहर, ढल र प्रदूषित भएका छन् । 

व्यथा यतिमै सीमित छैन । मेचीदेखि महाकालीसम्म यही व्यथा बढ्दै छ । नदी किनारका बस्तीको ढल निकास नदी । सहरका फोहर प्रवाह गर्ने किनारा नदी । तर राजनीति न बोल्छ न देख्छ । 

नारायणी नदीको किनारमा भरपुर चितवनको फोहर थुपारिएको छ । त्रिशूली, बूढीगण्डकी किनारका बस्तीको ढल नदी बनाइएका छन् । मस्र्याङदी, मादी, सेती सबैको दशा यही हो । मेची, महाकाली, कर्णाली र सबै नदीको हालत यस्तै छ । ठूला नदीमा प्रदूषण देखिन बेला लागेको मात्रै हो । स्वच्छता नबचाए यिनको हालत पनि वाग्मतीकै होला । भावी पुस्ताले भोग्ला । 

साना खोलाखोल्सीमा फालिएको बस्तीको फोहर र बगाइएको ढल अन्ततः मिसिने ठूला नदीमै हो । कति प्रदूषित हुँदैछ नेपाल ? बोलीमा प्रदूषण, व्यवहारमा दुर्गन्ध । तैपनि यही बिथोलिएको राजनीति र गिजोलिएको समाजसँग माग गर्नुपर्ने बाध्यता छ –मुलुकलाई सबै प्रदूषणबाट जोगाऊ, नदीहरुको स्वच्छता बचाऊ । सन्ततिको जीवन प्रदूषणमुक्त बनाऊ !