काठमाडौं । कोभिडका कारण प्रभावित देशको अर्थतन्त्र थप चुनौतीपूर्ण अवस्थामा पुगेको छ । आन्तरिकसँगै रसिया–युक्रेन युद्धका कारण अर्थतन्त्रले थप चुनौतीको सामना गर्नुपरेको जानकारहरू बताउँछन् । 

बढ्दो आयात, घट्दो विदेशी मुद्रा संचिती एवं घट्दो रेमिट्यान्सका कारण अर्थतन्त्र चुनौतीपूर्ण अवस्थामा पुगेको नेपाल राष्ट्र बैंकका पूर्वगभर्नर डा. चिरञ्जीवी नेपाल बताउँछन् । नेपाल राष्ट्र बैंकको तथ्यांकले अर्थतन्त्रका सूचकहरुको अवस्था राम्रो नभएको देखाउँछ । 

आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को ६ महिनामा कुल वस्तु व्यापार घाटा ४६.६ प्रतिशतले वृद्धि भई ८८० अर्ब ४९ करोड पुगेको छ । कूल वस्तु व्यापार घाटाको आँकडा पाँच महिनामा ७३५ अर्ब ४९ करोड थियो । आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को ६ महिनामा कुल वस्तु आयात ५१.१ प्रतिशतले वृद्धि भई ९९९ अर्ब ३४ करोड पुगेको छ भने यही अवधिमा कुल वस्तु निर्यात ९५.५ प्रतिशतले वृद्धि भई ११८ अर्ब ८५ करोड छ । जुन रफ्तारमा आयातको ग्राफ बढ्दो छ सोही रफ्तारमा निर्यात हुन सकेको छैन । 

उच्च आयातका कारण शोधनान्तर स्थिति नाजुक अवस्थामा पुगेको छ । ६ महिनामा शोधनान्तर स्थिति २४१ अर्ब २३ करोडले घाटामा रहेको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा शोधनान्तर स्थिति १२४ अर्ब ९२ करोड बचतमा थियो । 

यस्तै घट्दो विदेशी सञ्चिती अर्को समस्या बनेको छ । २०७८ असार मसान्तमा १३९९ अर्ब ३ करोड बराबर रहेको कूल विदेशी विनिमय सञ्चिती १६.७ प्रतिशतले कमी आई २०७८ पुस मसान्तमा ११६५ अर्ब ८० करोड कायम भएको छ । अमेरिकी डलरमा यस्तो सञ्चिती २०७८ असार मसान्तमा ११ अर्ब ७५ करोड रहेकोमा २०७८ पुस मसान्तमा १५.९ प्रतिशतले कमी आएर ९ अर्ब ८९ करोड कायम भएको छ । आर्थिक वर्ष २०७८/७९ को ६ महिनाको आयातलाई आधार मान्दा बैंकिङ  क्षेत्रसँग रहेको विदेशी विनिमय सञ्चितीले ७.२ महिनाको वस्तु आयात र ६.६ महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न सक्ने देखिन्छ ।

गत वर्ष पनि आयात बढ्दो क्रममै रहेको थियो । तर, विप्रेषण आप्रवाह घटेको थिएन, बढेको नै थियो । चालु आर्थिक वर्षको ६ महिनाको अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ५.५ प्रतिशतले कमी आई ४६८ अर्ब ४५ करोड कायम भएको छ । अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा विप्रेषण आप्रवाह ११.१ प्रतिशतले बढेको थियो । यो अर्थतन्त्रका लागि अर्को चुनौती भएको जानकार बताउँछन् । 

रसिया–युक्रेन युद्धका कारण इन्धनको मूल्य दिनप्रति दिन बढ्दो छ । यसले लागत बढाउँछ, जसको प्रत्यक्ष असर मूल्यवृद्धिमा पर्नेछ । अर्कोतर्फ रसिया–युक्रेन युद्धका कारण विद्युत् आपूर्तिसमेत प्रभावित हुने बताइएको छ । अहिले पनि नेपालले भारतबाट पिकमा ११ हजार मेगावाट आवर विद्युत् आयात गरिरहेको छ । विद्युत् प्राधिकरणका प्रवक्ता सुरेश भट्टराईका अनुसार केही दिनअघिसम्म प्रतियुनिट विद्युत्को मूल्य ३ रुपैयाँ ५५ थियो भने अहिले ५ रुपैयाँ २५ पैसा पुगिसकेको छ । यो युद्धका कारण भारतबाट आयातित विद्युतको मूल्य थप बढ्ने उनले बताए । भारतबाट विद्युत् आयात नगरेसम्म आन्तरिक विद्युत् उत्पादनले मात्रै माग धान्दैन । विद्युत् प्रणालीमा ४५ प्रतिशतसम्म आयातित विद्युत् जोडिएको छ । 

यही युद्धका कारण पेट्रोलियम पदार्थको मूल्यवृद्धिसँगै आयात बढ्दा यसको प्रत्यक्ष असर उत्पादन लागतमा पर्नेछ भने मूल्य वृद्धि नियन्त्रण बाहिर जानसक्ने विज्ञ बताउँछन् । 
रसिया–युक्रेनको युद्धका कारण हुन सक्ने असरलाई कम गर्न नसकिए पनि आन्तरिक समस्या समाधान गर्न समेत सरकार उदासीन बनिरहेको आरोप एमाले नेता एवं पूर्व अर्थमन्त्री सुरेन्द्र पाण्डेको भनाइ छ । “अर्थतन्त्रमा नयाँ–नयाँ समस्या आइरहेका छन् तर त्यसको समाधानमा सरकार गम्भिर छैन,” उनले भने । 

पूर्व गभर्नर नेपालका अनुुसार आयात बृद्धि, घट्दो विदेशी मुद्रा सञ्चिती र घट्दो रेमिट्यान्सका कारण अर्थतन्त्र अन्त्यन्त चुनौतीपूर्ण अवस्थामा पुगेको हो । 

“अर्थतन्त्र अत्यन्त चुनौतीपूर्ण स्थितिमा छ किनभने ५० प्रतिशत र शतप्रतिशत मार्जिन राखेर ४७ वटा वस्तुलाई ‘कोड’ गरेर आयातमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने अवस्था आयो । विदेशी सञ्चितीमा असर परेकाले राष्ट्र बैंकले यस्तो निर्णय लिनुप¥यो,” उनले भने । 

विगतमा रेमिट्यान्स घटबढ भइरहने भए पनि विगत ६ महिनादेखि घट्दो दरमा रहेको उनले बताए । 

उनका अनुसार अर्थतन्त्र चुनौतीपूर्ण अवस्थामा पुग्नुको आन्तरिक कारण ब्याजदर नियन्त्रण गर्न खोजिनु एक हो । “घोषित रुपमा ब्याजदर नियन्त्रण गर्न खोज्दाको असर पनि बैंक तथा वित्तीय क्षेत्रमा देखियो”, उनले भने, “नेपालमा ब्याजदरमा नियन्त्रण गरिने रहेछ भने सन्देश गयो । सोही कारण विदेशबाट पैसा पनि आएन । नेपालीले पनि विदेशबाट पैसा पठाउन सक्थे सोही कारण पठाएनन् ।”

तर, पछिल्लो समयमा राष्ट्र बैंकले ब्याजदर खुला गरिदिएको छ । राष्ट्र बैंकको पछिल्लो निर्णय भने सही रहेको उनले बताए । “ब्याजदरमा नीति सुधार त गरियो तर बजारमा भएको पैसा अन्यत्र गयो, बजारमा पैसा भएन । यता, पुँजीगत खर्च छैन, पैसा कहाँबाट आउँने,?” उनले भने ।  
पूर्वअर्थमन्त्री पाण्डे बैंकहरुले ब्याजदरका कारण उत्पादन लागत उच्च हुने र त्यसले विदेशी उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा नै गर्न नसक्ने बताउँछन् । “एक त बैंकहरुले ब्याजमा ऋण दिन सकिरहेका छैनन् । बैंकहरु आफैंले १३/१४ प्रतिशतसम्म निक्षेप लिन थाले भन्ने छ । १३/१४ प्रतिशतमा लिएको कर्जा कति प्रतिशतमा ऋण दिने ? यतिमा लिएको कर्जाले विदेशी उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छ,?” उनले भने । उनले अर्थतन्त्रमा आन्तरिक समस्या आइरहेका बेला बाह्य समस्या पनि थपिएको बताए । 

“युक्रेन संकटले अर्थतन्त्रमा अर्को संकट पैदा गर्दै छ । इन्धनमा बढ्दो मूल्यले अर्थतन्त्र नराम्रोसँग प्रभावित हुने देखिन्छ । यही रफ्तारमा गयो भने पेट्रोल २०० रुपैयाँ पुग्छ भन्ने छ । ढुवानी लागत बढाउँछ । त्यसले सबै लागत बढाउँछ,” उनले भने । बाहिरी कारण मूल्य बृद्धि नियन्त्रण बाहिर हुन सक्ने उनले बताए । 

“आन्तरिक समस्या समाधान गर्न सकिरहेका छैनौं । बाह्य कारण थपिएको छ,” उनले भने । कोभिड १९ पछि पर्यटन क्षेत्रमा सुधार आउँछ भन्ने अपेक्षा पनि रसिया–युक्रेनका कारण प्रभावित हुन सक्ने उनले बताए । “कोभिड घट्दै गएपछि अब विस्तारै पर्यटन क्षेत्रमा सुधार आउँछ भन्ने विश्वास थियो । अब त्यो विश्वास पनि विस्तारै हट्दै जान सक्छ । किनभने रसिया–युक्रेनको युद्धले युरोपेली नागरिक विदेशी भ्रमणमा निस्कने सम्भावना धेरै कम छ । उनीहरु युक्रेनका जनतालाई सघाउनमै केन्द्रित हुन सक्छन्,” उनले भने ।  

पर्यटन क्षेत्रमा पनि सुधार नआउने, ब्याजदर पनि बढेर जाँदा हाम्रो प्रतिस्पर्धी क्षमता थप कमजोर बन्दै जान सक्ने पाण्डेले बताए । 

बाह्य क्षेत्रबाट हुने असरबारे केही गर्न नसकिए पनि आन्तरिक रुपमा देखिएका समस्या समाधानमा भने सरकारले ध्यान दिन जरुरी रहेको विज्ञ बताउँछन् ।