दलहरुको सम्पन्न महाधिवेशनका उपलब्धिलाई विषय बनाएर समीक्षा जारी छ । सम्बन्धित निर्वाचित पदाधिकारी र केन्द्रीय समितिको निर्णयले यसपछि पनि यस्तो समीक्षालाई तन्काई रहनेछ । समीक्षात्मक मूल्यांकनले उपलब्धिलाई देखाउँछ र उपलब्धिहीनतालाई पनि यसले नै बोध गराउने हो । 

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले), नेपाली कांग्रेस र नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र)को महाधिवेशन क्रमशः सकिए । डेढ महिनाभित्र यी तीनै दलको केन्द्रीय अधिवेशन सम्पन्न भएका हुन् । यसको केहीअघि राप्रपाले पनि सकेको छ । 

यिनका राष्ट्रिय अधिवेशनको उपलब्धितिर खोतल्दा ‘हात्ती आयो तर फुस्सा’ जस्तै ठ्याक्कै भन्न त मिल्दैन तर करिब उस्तै हो ।

ठ्याक्कै होइन र करिब उस्तै किन ? समीक्षाको लागि यस्तो टिप्पणी अन्तरविरोधी लाग्छ । यसमा केही कारण छन् । जसले महाधिवेशनलाई फुस्सा जस्तै र ठ्याक्कै फुस्सा भन्न नमिल्ने बनाएको छ । 

पहिले ठ्याक्कै फुस्सा भन्न नमिल्नेतिर विचार गर्दा फुस्सा भन्नमिल्ने तस्बिर पनि क्रमशः उद्घाटित हुन्छ । एमाले नवौंपछिको दसौं महाधिवेशनको सिँढी शृंखलामा उक्लियो । अंकमै सही एक खुट्किलो चढ्यो, अब कसरी भन्ने फुस्सा ? 

कांग्रेस पनि १३ औंपछि १४ औं महाधिवेशन हम्मेहम्मे तर्यो । वैधानिक उत्तीर्णाङ्क जोड्यो । अब कसरी भन्ने फुस्सा ? सम्मेलनबाट महाधिवेशनमा ‘प्रमोसन’ गरेको नेकपा (माओवादी) केन्द्रले त सिंगै महाधिवेशन पायो । अनि किन भन्ने फुस्सा ? यी प्रश्न तीनै दलका पदासीन नेताको जिम्मा छोडौँ । 

कारण अर्को पनि छ फुस्सा भन्न नदिने । यी दलमध्ये एमाले र माओवादीले ‘वाचित’ कार्यसमिति र स्वयंभू अध्यक्ष पाए । उनीहरु मताधिकारी भएनन्, निर्वाचित पनि भएनन् । निरन्तरताका अध्यक्षले स्वयंलाई र आफ्नो कमिटीलाई वाचित गरे । अपवाद बाहेक, सबैलाई ताली हान्न लगाए । नयाँ बोतलमा अधिक पुरानै पदार्थ सजाए । 

कोटका खल्तीका बन्दीहरु घोषित स्थानमा सार्वजनिक गरिए । तयारी कसरी भयो बेग्लै तर खल्ती खामका बन्दीहरु वाचित भए । जे भए नि, दुनियाँका सामु महाधिवेशन नामको कर्मकाण्ड सम्पन्नमस्तु । कसरी भन्ने फुस्सा ? 

नेपाली कांग्रेसको भाग्यशाली सूची ‘दुई कम्युनिस्ट पार्टीको जस्तो’ एकै नेताको खल्तीमा सीमित हुन पाएन ।  सभापतिका पाँच उम्मेदवारमा खासगरी चारैजनाको खल्तीमा आआफ्नै पौरखीहरुको नाम थियो । पारख गर्न ती सबैले महाधिवेशन प्रतिनिधिलाई आआफ्नो सूची बुझाए । केही हारे, केही जिते । 

तेह्रौं महाधिवेशनपछि पुस्तान्तरण र रुपान्तरणको भाषण गर्नेमध्येकै केही रातारात उल्टो मोडिए । ‘छाद्ने चाट्ने’ भनेजस्तै । अरु दुईको खल्तीबाट बाहिर देखाइए, कांग्रेसका केही चाहिँ बाहिर भन्दै कसैको खोल्तीभित्रै भित्रिए । कसैले पद पाए, कसैले पैसा र कसैले प्रलोभन । तब कसरी भन्ने फुस्सा ?  

अर्थात्, महाधिवेशन गरे भनिएका दलले एक एक अंक बढाए, थपे । अधिक पुरानै पदार्थ भए पनि नयाँ बोतल देखाए । यी ती कारण हुन् जसले फुस्सा भन्न दिँदैनन् । यस्तो महात्म्यबीच पनि कांग्रेसमा चाहिँ केही युवाले महाधिवेशनको मतबाट मान्यता लिए । एउटा कथा छ नि – ‘बूढोको साथमा बहरको बिजोग नहोस् ।’

यति भनिसकेपछि फुस्सा भन्न मिल्ने कारणको रछायाँ  देखिएकै छ । रछायाँलाई छायाँमा प्रस्ट गर्नुअघि दलहरुको महाधिवेशनको तात्पर्य के ? के यो नियमित आकस्मिकतामात्रै हो कि, नयाँ ऊर्जाको संवाहक पनि ? र दलको ऊर्जा के ? त्यो प्राप्त हुने कसरी ? यस्ता प्रश्नमाथि विचार गरौँ । 

ऊर्जा वा शक्ति यथास्थितिमा रहँदैन, गतिशील हुन्छ । आआफ्नो गति र प्रकृतिबमोजिम ऊर्जा गतिशील हुन्छ, वेगवान् पनि । प्रकृतिमा भेटिने ऊर्जा गतिवान् पनि छ र यथास्थितिका लाग्ने पनि छन् । यथास्थिति लाग्ने प्रकृतिका अवयवहरु पनि रुपान्तरित भइरहनु यिनको धर्म हो । 

प्रकृतिमा विद्यमान ऊर्जालाई थप गतिशील र ऊर्जाशील बनाउन मानिस निःसृत ज्ञान विज्ञानले गरेको प्रगति बखान्नै परेन । ती सर्वत्र भोग्य, उपभोग्य नै छन् । प्रकृतिजस्तै मानिस पनि स्वयं ऊर्जाशील छ तर उसमा केही सीमा छ कि ? यसैले उसलाई थप ऊर्जाशील बनाउन थप उपायहरु समेत चाहिन्छ । मानिस (कार्यकर्ता) विस्तृत चेतनाको विम्ब पनि हो तर उसलाई विचारको सेचन चाहिन्छ ।  

यस्तै उपायमध्ये राज्यसंस्था संगठन गरिएको हुनुपर्छ । नीतिलाई, व्यवस्थालाई, कार्य कार्यान्वयनलाई र व्यक्ति वा समाजलाई उर्जाशील बनाउन नै राज्यसंस्था संस्थापन गरिएको हो । यही राज्यसंस्थाभित्र सरकार, सरकारी संयन्त्र र दलहरु पनि पर्छन् ।

यसरी हेर्दा राजनीतिक दलहरु जहाँ दलीय स्पर्धालाई स्वीकारिएको छ, त्यहाँ एक दलमात्रै होइन बहुदलहरु नै राजनीतिका ऊर्जा संवाहक हुन् भन्ने बुझिन्छ । स्पर्धा भन्नु दलहरु (उम्मेदवार) बीच चुनावी प्रतिस्पर्धा मात्रै होइन । सरकार, सत्तामा पुग्नुमा मात्रै पनि स्पर्धा सीमित छैन ।

यस अतिरिक्त वा महत्त्वपूर्ण स्पर्धा (अन्तर वा आन्तरिक) दलबीच विचार, सोच र दर्शनमा हुन्छ । मूल नीति राजनीति मानिसकेपछि देशको सबै नीतिको ऊर्जा राजनीति हो र राजनीतिको संवाहक दलहरु हुन् । वैचारिक ऊर्जाका आयामहरु र निरन्तरता सुषुप्ति हो । तर दलहरुको महाधिवेशन मानिसमा यही ऊर्जा उछालको उद्गम स्थल हो । कार्यकर्ताको ऊर्जा उद्भव र व्यक्त हुन पाउने अवसर पनि । 

महाधिवेशनको लामो वैध प्रक्रिया पूरा गरेर दलहरुले कार्यकर्तालाई ऊर्जा भर्छन् । यिनै कार्यकर्ता राजनीति निरपेक्ष जनताका पनि दैनन्दिन साझेदार हुन् । अतः ऊर्जा टन्न कार्यकर्ताले नै ती जनता वा समाजलाई ऊर्जाशील बन्न, बनाउन प्रेरित गर्छन् र आफू समर्थित दलको पक्षमा उभ्याउन समर्थ हुन्छन् । महाधिवेशनमा व्यक्त नभएको वा नसुनिएको विचारहीन कार्यकर्ता युवत्वहीन फूल जस्तै स्वयं ओइलाउँछन् । अनि मानवीय ऊर्जा विघटित हुन्छ । 

भनिएका दलहरुको महाधिवेशनका सहभागी प्रतिनिधि हुन् कि शुभेच्छुक वा किनाराका साक्षी पर्यवेक्षक–समीक्षकहरु ? यी सबैलाई सोधियोस् त्यहाँ ऊर्जाको कोसेली के पायौ ? तिनले पक्कै भन्नेछन्– ‘म शून्यमा शून्य सरी बिलाएँ’(फर्किएँ) । यही कारणले हो महाधिवेशनहरुलाई ‘हात्ती आयो तर फुस्सा’ भन्नु परेको । 

यसपछि, महाधिवेशनबाट फर्किएका थरीथरीका राजनीतिक प्रतिनिधिसँग कुरा हुने नै भयो । विश्लेषक र दलहरुतिर अपेक्षाले आँखा लगाउने सामान्यको भाका पनि सुनिने नै भयो । थोरै, धेरै जति होउन् यी सबैको स्वरले भरोसा जागेको मुग्घ अठोट भन्न सकेनन् । बस् नेता पाइयो । विचार नि ? छैन । यसैले फुस्सा भन्न पनि मिलेन, फुस्सा भन्न पनि मिल्यो ।