जनकपुरधाम । महोत्तरीकी ३४ वर्षीया रेणु यादवले पाँचपटक गर्भपतन गराइन् । छोरा पाउने आशमा गर्भ पहिचान गरी छोरी देखिएपछि पतन गराएको उनी बताउँछिन् ।

अहिले उनका ६ छोरी छन् । तर, अझै छोरा पाउन गर्भ राख्ने गरेकी छन् । घरपरिवारको दबाब र बुढेसकालको सहारा छोरा हुने आशमा गर्भनिरोधक औषधि सेवा नगरेको उनी बताउँछिन् ।

“पहिलोपटक गर्भपतन गराउँदा चिकित्सकको सल्लाहानुसार सुरक्षित गर्भपतन गराएँ । त्यसपछि फेरि गर्भपतन गर्न जान लाज र लाञ्छना लाग्ने डरले आफैँ औषधि किनेर खाएँ,” उनले भनिन्, “घरमै औषधि सेवन गरेँ । गर्भपतन गर्दा रक्तश्राव बढी भए पनि निको भएँ ।”

पाँचौँपटक गर्भ बस्दा औषधिले काम नगरेको रेणु बताउँछिन् । औषधिको असरले बिरामी भएको उनले सुनाइन् । चिकित्सकले अत्याधिक रक्तश्रावले गर्दा शरीरमा रगतको कमी भएको र उनको पाठेघरमा प्वाल परेको बताएका छन् ।

प्रदेश नम्बर–२ को प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालयको पछिल्लो तीन वर्षको तथ्यांकानुसार गर्भपतनपछि स्वास्थ्यमा आएको जटिलताका कारण उपचार गर्ने महिलाहरूको संख्या आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा ३५२, ०७५/७६ मा ५६६ र ०७६/७७ मा ४१४ छ ।

तथ्यांक र सोचले जे देखाए पनि मधेसका छोरीहरूले अवसर पाए सफलताको शिखर चुम्न सक्छन् । अभिभावकले हौसला दिए छोरीले छोरा सरह काम गर्न सक्छन् । अवसर पाएका तीनै छोरीहरूको सफलताको कथा यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ ।

साहसिक नेत्री मञ्जु

०३८ पुस २७ गते जब छोरी जन्मिन महोत्तरीको भंगहा नगरपालिका–९, हरिनमरीका शान्तिदेवी र रमेश यादव निकै खुसी भए । पहिलो सन्तान छोरी हुँदा उनको परिवारसहित आफ्न्त पनि खुसी थिएँ । त्यो खुसी रमेशले छरछिमेकीलाई आफैँले सुनाए । पूर्वशिक्षक र प्रधानपञ्चसमेत रहेका रमेशले छोरीलाई शिक्षा र अन्य अवसरहरू दिन कञ्जुस्याईं गरेनन् । आफ्नी छोरी समाजमा भइरहेको दमन, शोषण वरुद्ध सशक्त रूपमा उभिऊन् भन्ने उनको सपना थियो ।

छोरीलाई सोहीअनुसारको शिक्षादीक्षा र अवसर दिन थाले । कालो कोट लगाएर समाजका विकृति विसंगतिविरुद्ध आवाज उठाउन उनले छोरीलाई कानुन विषय लिएर पढ्न प्रोत्साहन गरे । त्यही पथमा डोर्‍याए र सघाउन थाले ।

अहिले उनकी छोरी ४१ वर्षीया मञ्जुकुमारी यादव प्रदेशसभा सदस्य छिन् । प्रदेश–२ को संसद्मा उनलाई एक साहसिक र सक्षम नेताका रूपमा चिनिन्छ । “बुवालाई आर्दश मानेर यहाँसम्म आएँ । बुवाको साथ र सहयोग सधैँ मेरो लागि प्रेरणाका स्रोत छन्,” उनले भनिन्, “बुवाले हातमा कुचो होइन, किताब बोकेको राम्रो मानुहुन्छ । त्यसकै प्रतिफल हो, म जनताको मन्दिर संसद्मा पुग्नु ।”

हाल उनी पीएचडीको तयारीमा छन् । विद्यार्थी जीवनबाट राजनीतिमा प्रवेश गरेकी मञ्जु अन्याय, अत्याचारविरुद्ध सशक्त आवाज उठाइरहेकी छन् । समाजमा व्याप्त पितृसत्तात्मक सोच परिवर्तन हुन जरुरी छ र त्यसका लागि आफू स्वयंबाट सुरु गर्नुपर्ने उनी बताउँछिन् ।

लिंगका आधारमा होच्याउने प्रवृत्तिको अन्त्य हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राख्ने मञ्जुले तीन वर्षअगाडि आफ्नै पार्टीका सांसदले होच्याउँदा थप्पड हानेकी थिइन् । “मेरो घरमा कहिले पनि लिंगको अधारमा विभेद भएन । मेरो परिवारको सदस्यले कहिले पनि छोरी भनेर विभेद गरेको याद छैन,” उनले भनिन् ।

नेकपा (एमाले)निकट युवा संघमा केन्द्रीय सचिवसमेत भइसकेकी मञ्जु सत्य र महिलाको पक्षमा डटेर उभिने सांसदको रूपमा चिनिन्छन् । लैंगिक र जातीय विभेदविरुद्ध आवाज उठाउने उनले गएको मंसिर १७ गते सूर्यनारायण ठाकुरसँग अन्तरजातीय प्रेम विवाह गरेकी छन् ।

कलाकारितामा रमाएकी सरिता
महोत्तरीको औरही नगरपालिका–८, भोइलटिमकियाका रामचन्द्र साह दोस्रो सन्तान छोरा होस् भन्ने चाहन्थे । घरभित्र साहकी श्रीमती रामप्यारी सुत्केरी व्यथाले छटपटाइरहेकी थिइन् । छोरा हुने आशामा रहेका रामचन्द्र पनि खुसी थिए । तर, धेरै समय उनको खुसी टिकेन । घरभित्रबाट महिलाको समूह कानेखुसी गर्दै निस्कियो । रामचन्द्रले सोधे– छोरा भयो कि छोरी ? उनीहरू बोलेनन् ।

महिलाको समूह केही नबोलेपछि छिमेकी भाउजूको नाम लिएर सोधे । उनले व्यग्ंय गर्दै ‘बोझ÷कमाउवा’ पैदा भएको जवाफ दिइन् । उनको जवाफले छोरी जन्मेकोे उनले सहजै बुझे । सबैको अनुहार मलिनो  भयो । पुरुषहरू निराश हुँदै त्यहाँबाट किनारा लागे । महिलाको समूह पनि निस्कियो ।

“छोरी जन्मेपछि मलाई स्याहारै नगरी सबै फर्किए । श्रीमान् पनि छोरीलाई हेर्न आएनन्,” त्यति बेलाको कुरा स्मरण गर्दै रामप्यारीले भनिन्, “घरका सबै मानिस चिन्तित भए । छोरा भए भोजभतेर गर्ने सोचेको परिवारले छोरीको न्वारन पनि राम्ररी गरेनन् ।”

माइतीले दबाब दिँदा छोरीको न्वारन भएको रामप्यारीले बताइन् । जब सरिता कक्षा–६ मा पढ्दै थिइन्, दिदी सुजितासँगै एउटै मण्डपमा विवाह गरिदिने रामचन्द्रले घरमा छलफल गरे । सरिताले यो कुरा अस्वीकार गरिन् । त्यसयता कैयौँपटक उनको बिहेको कुरा भयो । सरितालाई अनेकन दबाब दिइयो । तर, सरिताले मानिनन् ।

उनी अहिले कलाकारिता क्षेत्रमा अब्बल मधेसकी छोरी भनेर चिनिन्छिन् । काठमाडौंमा उनले देखाएको कलाकारिताले उनलाई स्थापित मात्रै गराएन, नाटक लेख्न र निर्माण गर्न सक्ने बनायो । भर्खरै उनले निर्देशन गरेको ‘फगुनिया’ नामको मैथिली नाटक उत्कृष्ट भई पुरस्कृत भएको छ । छोराको आशैआशमा ६ छोरी जन्माएका रामचन्द्र अहिले छोरीको कामले सन्तुष्ट छन् ।

“पहिला हामी साइकल चढ्दा बुवाले हामीलाई कुट्नुुहुन्थ्यो । अहिले बाइक चलाउँदा खुुसी हुनुहुन्छ,” २७ वर्षीया सरिताले भनिन्, “मेरा चारजना बहिनी अहिले साइकल चढेरै पढ्न र बजार जान्छन् ।”

मुस्लिम डाक्टर जेवा
सप्तरीको खडक नगरपालिका–७, कल्याणपुर निवासी २६ वर्षीया जेवा खातुनलाई सानैदेखि सेतो कोट लगाएर बिरामीको सेवा गर्ने इच्छा थियो । पहिलोपटक अस्पतालमा आमालाई लिएर जादा डाक्टर बन्ने सपना उनले बुनेकी थिइन् । त्यसयता उनले नियमित सोहीअनुसारको पढाइ गर्न थालिन् ।

गौरी इंग्लिस बोर्डिङ सेकेन्डरी स्कुल जनकपुरबाट ०६९ सालमा प्रथम श्रेणीमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेकी जेवाले विराटनगरस्थित अरनिको कलेजबाट प्लस टु गरिन् । प्रवीणता प्रमाणपत्र तह उत्तीर्ण गरेपछि जेवाले चिकित्सा शिक्षा पढ्ने इच्छा आमाबुवासमक्ष राखिन् । बुवा फिरोज खान र आमा यास्मिन सुल्तानले बिनाहिचकिचाहट जेवाको निर्णयमा साथ दिए ।  जेवा काठमाडौं गएर तयारी गर्न थालिन् ।

जेवाले छात्रवृत्तिमा नाम निकाल्न सकिनन् । यद्यपि, अभिभावक पैसा तिरेरै उनलाई डाक्टर पढाउन तयार भए । “अभिभावकले मलाई पूरै शुल्क तिरेरै एमबीबीएससम्म पढाउनुभयो । अहिले उत्तीर्ण भएर डाक्टर बनेकी छु,” उनी भन्छिन्, “अभिभावकको लगानीको सम्मान र सदुपयोग भएको छ र उहाँहरू पनि खुसी हुनुभएको छ ।”

यही वर्ष ललितपुरको पाटन स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानबाट एमबीबीएस उत्तीर्ण भएकी जेवा अहिले पाटन अस्तालमै इन्टरनसिप गरिरहेकी छन् । सप्तरीको मुस्लिम समुदायबाट उनी पहिलो महिला चिकित्सक हुन् ।

“मेरो अभिभावकले पढ्नुपर्नेमा जहिले पनि जोड दिइरहनुभयो । त्यही भएर लगातार पढ्ने काम मात्रै गरेँ,” जेवा भन्छिन्, “अभिभावकको सहयोगले नै सपना पूरा गर्न पाएकी हुँ ।”

जेवाका आमाबुवाले आफ्ना सबै सन्तानलाई पढाइरहेका छन् । जेवाकी माहिली बहिनीले पनि मेडिकलकै तयारी गरिरहेकी छन् । तीन दिदीबहिनी र दुई दाजुभाइको परिवारमा सबै पढिरहेको उनी बताउँछिन् ।

बुहारीले गरिन् एमएड
सिरहाकी साहनाज प्रवीणले लहानस्थित जेएस मुरारका क्याम्पसबाट एमएड गरिन् । मुस्लिम समुदायकी उनको नामांकनदेखि कलेज शुल्कसम्मको बन्दोबस्त उनका ससुराले नै गरे । स्नातकदेखि ससुरालगायत घरपरिवारले पढ्न सहयोग गरेको साहनाज बताउँछिन् । “यस कलेजबाट स्नातकोत्तर गर्ने साहनाज मधेसी मुस्लिम समुदायकी पहिलो बुहारी हुन्,” क्याम्पस प्रमुख तुलसी पोखरेलले भने, “अरू पाँचजनाजति मधेसी मुस्लिम समुदायका बुहारी यस कलेजमा विभिन्न तह र संकायमा अध्ययनरत छन् ।”

प्रदेश सरकारको आशमा महिला
प्रदेश नम्बर–२ सरकारले ०७५ माघमा किशोरीमाथि हुने हिंसा अन्त्य गर्ने र छोरीलाई प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यले ‘बेटी बचाऊ, बेटी पढाऊ’ अभियान सुरु गर्‍यो । अभियानअन्तर्गत अध्ययरत छात्रालाई साइकल वितरण, छोरी बिमा र हिंसाबाट जोगाउन आत्मरक्षा तालिमजस्ता कार्यक्रम समावेश गरिएको थियो । यी कार्यक्रमहरू घोषणामै सीमित भएका छन् । कार्यान्वयनमा आएनन् ।

अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको टोलीले मुख्यमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालयमा छापा मारेपछि साइकल वितरण कार्य बन्द छ । बैंकले सम्झौता नवीकरण नगर्दा छोरी शिक्षा बिमा पनि बन्द भएको छ ।

“छोरीलाई शिक्षा नदिने, बालविवाह गर्ने र घरेलु हिंसा गर्नेजस्ता प्रवृत्ति निर्मूल गरी प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यले ती कार्यक्रमहरू ल्याइएको थियो,” कार्यक्रमका संयोजक प्रियंका यादवले भनिन् ।

उनका अनुसार प्रदेश–२ सरकारले छोरीहरूले जन्मनेबित्तिकै तीन लाख रुपैयाँको बिमा गर्ने घोषणा गरिएको थियो ।

यस्तै, छोरीलाई मूलधारमा ल्याउनका लागि प्रदेश प्रहरी ऐनमा ५० प्रतिशत महिला आरक्षणको व्यवस्था गरिएको छ । प्रदेश सरकारले महिलाको नाममा उद्योग दर्ता गरी सञ्चालन भए २० वर्ष राजस्व नलिने कानुनी व्यवस्था समेत गरेको छ ।