काडमाडौं । पटक–पटक दरखास्त माग गरेर रद्द हुँदै आएको कमोडिटी एक्सचेन्ज (वस्तु विनिमय बजार)को लाइसेन्स दिनको लागि नेपाल धितोपत्र बोर्डले पुनः दरखास्त आह्वान गर्ने तयारी गरेको छ ।

कमोडिटी एक्सचेन्जको लाइसेन्सको लागि नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्था गर्न बनाइएको उपसमितिले आफ्नो रिपोेर्ट पेस गरेको छ । बोर्डका विज्ञ सदस्य अशोक पौडेलको नेतृत्वमा बनेको उक्त समितिले कमोडिटी एक्चेन्जको लाइसेन्स दिनको लागि आवश्यक नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्थासम्बन्धी रिपोर्ट पेस गरेसँगै अब बोर्डले नयाँ दरखास्त आह्वान गर्ने भएको हो ।

समितिले आफ्नो रिपोर्ट पेस गरिसकेकोले अब चाँडै कमोडिटी एक्सचेन्जको प्रक्रिया अगाडि बढ्ने धितोपत्र बोर्डका अध्यक्ष भीष्मराज ढुंगानाले बताए । “नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्था गर्न बनेको समितिले आफ्नो रिपोर्ट पेस गरिसकेको छ,” उनले बाह्रखरीसँग भने, “कमोडिटी एक्सचेन्जको लाइसेन्सको लागि आवश्यक पूर्वाधारहरु के हो, कुन–कुन वस्तुको कारोबार गर्ने र कसरी बजार सञ्चालन हुने भन्ने कुरा उक्त रिपोर्टमा उल्लेख छ,” ढुंगानाले भने, “हाम्रो सञ्चालक समितिमा उक्त रिपोर्ट बोर्डले स्वीकृत गरेपछि  प्रक्रिया अगाडि बढ्छ ।”

कमोडिटी बजारको लाइसेन्स : किन पटक-पटक खारेज हुन्छ आवेदन ?

अहिले वस्तु विनिमय बजारको आवश्यकता रहेको र उक्त रिपोर्ट बोर्डबाट स्वीकृत भएपछि नयाँ दखास्त आह्वान हुने उनले बताए । यसअघि, वासुदेव अधिकारीको नेतृत्वमा बनेको अध्ययन समितिको प्रतिवेदनका आधारमा नै नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्था गर्न समिति बनेको उनले जानकारी दिए ।

उक्त समितिको रिपोर्टमा कमोडिटी बजारको लागि निश्चित मापदण्ड र प्रक्रिया  तोकिने र उक्त व्यवस्था पूरा गरेका सबै एक्चेन्जले लाइसेन्स पाउनुपर्ने उनले बताए । उनले प्रक्रिया पुगेका सबैले लाइसेन्स पाउने बताए पनि यसअघि अधिकारीको नेतृत्वमा बनेको अध्ययन समितिले भने दुईवटाभन्दा बढीलाई लाइसेन्स दिन नहुने सिफरिस गरेको थियो ।

बोर्ड अध्यक्ष ढुंगानाले यसअघि आवेदन दिएका कम्पनीले भने लाइसेन्स नपाउने स्पष्ट पारे । “नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्थासम्बन्धी रिपोर्ट बोर्डबाट स्वीकृत भएपछि नयाँ दरखास्त आह्वान हुन्छ । प्रक्रिया पूरा गर्न केही समय लाग्न सक्छ,” उनले भने, “यसअघि आवेदन दिएका कम्पनीले पनि पुनः आवेदन दिन सक्छन् । तर, नयाँ दरखास्त माग हुन्छ ।”

बोर्डले यसअघि पनि दुईपटकसम्म आवेदन माग गरिसकेको छ । प्रथमपटक आवेदन माग गर्दा पाँचवटाको आवेदन परेको थियो । तर, उक्त आवेदनमा लाइसेन्स वितरण नगरेको बोर्डले पुनः दोस्रोपटक आवेदन माग गर्‍यो । दोस्रोपटक ६ वटा कम्पनीले आवेदन दिएका छन् । तर, बोर्डले दोस्रोपटकको आवेदन पनि खारेज गर्दै तेस्रोपटक आवेदन माग गर्ने तयारी गरेको हो ।

२०७६ वैशाखमा आवेदन माग गर्दा नेपाल कमोडिटी एक्सचेन्ज, नेपाल मर्केन्टाइल एक्सचेन्ज, कमोडिटी फयुचर्स एक्सचेन्ज, मल्टी डेरिभेटिभ एक्सचेन्ज नेपाल र रिगेल कमोडिटी एन्ड डेरिभेटिभ एक्सचेन्ज गरी पाँचवटा कम्पनीले आवेदन दिएका थिए ।

संसद्ले २०७४ साउनमा वस्तु विनिमय बजारसम्बन्धी ऐन पारित गरेर सोही वर्ष मंसिरबाट ऐन कार्यान्वयनमा आएको थियो । उक्त ऐन कार्यान्वयनमा आएसँगै बोर्डले अनुमति नलिईकन वस्तु विनिमय बजार सञ्चालन गर्नु गैरकानुनी भएको भन्दै त्यसलाई बन्द गर्न निर्देशन दियो । वस्तु विनिमय बजारको लाइसेन्स दिने भन्दै दरखास्त आह्वान पनि गर्‍यो ।

ऐन आउनुभन्दा अगाडि पनि वस्तु विनिमय बजार सञ्चालनमा भए पनि नियमनको दायरामा थिएन । तर, ऐन आएसँगै नेपाल धितोपत्र बोर्डलाई वस्तु विनिमय बजारको नियमन गर्ने बाटो खुलेको थियो । ऐन आएपछि तत्कालीन समयमा कारोबार रहेको कम्पनीलाई सिधै लाइसेन्स नदिने भन्दै बोर्डले आवेदन खुला गरेको हो ।

आवेदन माग गरेसँगै बोर्डले ‘अहिले कारोबारमा रहेका वस्तु विनियम बजारलाई आफूले नचिन्ने’ भन्दै पटक–पटक सूचना निकालेको छ । तर, बोर्डले आफैँ लाइसेन्स दिएर उनीहरूलाई नियमनको दायरमा ल्याउन भने अझै पनि सकेको छैन । यसअघि, दुईपटक आवेदन माग गर्दा पनि लाइसेन्स दिन नसकेको बोर्ड अब तेस्रोपटक दरखास्त आह्वान गर्ने तयारीमा जुटेको हो ।

यसअघि, कुनै पनि मापदण्ड नै नबनाई दरखास्त आह्वान गरेकोले बोर्डले प्रक्रिया अगाडि बढाउन नसकेको तर अहिले नीतिगत र प्रक्रियागत व्यवस्थासहित दरखास्त आह्वान हुने भएकोले छिट्टै नै कमोडिटी एक्सचेन्जको लाइसेन्स दिने बोर्ड अध्यक्ष ढुंगाना बताउँछन् ।