स्थानीयतहकोदोस्रोचरणकोनिर्वाचनपनिअपेक्षाकृतशान्तरउत्साहजननैरह्यो।मतदानकोप्रतिशतमात्रहैनपरिणामपनिपहिलोचरणकोभन्दाखासैफरकदेखिएन।अर्थात्, देशभरउस्तैराजनीतिकमनःस्थितिबनेकोरहेछ।ताप्लेजुङदेखिकञ्चनपुरसम्मकोमतदानप्रवृत्तिप्रायःसमानहुनुपक्कैपनिराष्ट्रियमानिसकतासमानभएकोप्रमाणहो।त्यसमापनिजातीय, धार्मिकरभाषिकवाक्षेत्रीयसाम्प्रदायिकतालाईजनतालेअस्वीकारगरिदिए।योपनिनेपालीलोकतन्त्ररराष्ट्रियताकापक्षमाशुभसंकेतहो।

मतकोठेकेदारीबदर

ठूलादलकाकथितशीर्षनेताहरूलाईयसपटकजनतालेराम्रैपाठसिकाएकाछन्।सबैजसोठूलानेताकावडामाउनीहरूकाउमेदवारहारेकाछन्।नेकपा (एमाले)का उमेदवारलेसबैतिरराम्रै स्थान जितेतरझापामैअध्यक्षकेपीओलीकैउमेदवारहरूहारे।नेपालीकांग्रेसकासभापतिशेरबहादुरदेउवाकोजिल्लाडँडेलधुरामापनिकांग्रेसकाउमेदवारहारेकाछन्।नेकपा (माओवादीकेन्द्र)काअध्यक्षपुष्पकमलदाहालकोतकन्तबिजोगैभयोक्यारे ! उनले प्रतिनिधित्व गरेकोक्षेत्रमाचुनावभएकैछैन।काठमाडौंउनलेछाडिसकेक्यारे ! चितवनमाकेभयोसबैलाईथाहैछ।यसरीआफ्नावरपरकाजनतालेपनिनपत्याएकाराष्ट्रियनेतामाएमालेकासुवासनेम्बाङ, कांग्रेसकाकृष्णप्रसादसिटौली, नेकपा (माओवादी) केन्द्रकानारायणकाजीश्रेष्ठआदिथुप्रै छन्।कतिकोनामलेख्नु? जनताकोठेक्काआफूलेपाएकोठान्नेनेताहरूलाईजनतालेहैसियतदेखाइदिएकाछन्।योलोकतन्त्रकोपक्षमानेपालीजनतालेदेखाएकोप्रतिबद्धतारपरिपक्वताकोप्रमाणहो।पार्टीकानेताकार्यकर्तालाईकुनैपनिठाउँकाजनतालाई’आधारक्षेत्र’ वा’पकेटकाभोटर’ ठान्नेमूर्खतानगरभनेरदिएकोचेतावनीहो। 

राष्ट्रियराजनीतिमाप्रभाव

स्थानीयतहकोनिर्वाचनपरिणामबाटएमालेकानेताहौसिनुरकांग्रेसकानेताखिसिक्कपर्नुस्वाभाविकैहो।तर, नेपालकोविगतकानिर्वाचनहरूलाईकेलाउनेहोभनेएमालेधेरैहौसिनुपनिपर्नेदेखिँदैन ।विसं२०४९सालकोस्थानीयनिकायकोनिर्वाचनमाकांग्रेसलेअहिलेकोएमालेलेभन्दापनिसम्भवतःधेरैठाउँमाजितेकोथियो।तर, २०५१सालकोसंसदीयनिर्वाचनमाकांग्रेसएमालेभन्दासानोपार्टीहुनपुग्यो।त्यस्तै, २०५४सालकोस्थानीयनिकायकोचुनावमाएमालेलेअहिलेभन्दापनिधेरैअनुपातमाजितेकोथियो।तर, २०५६सालकोनिर्वाचनमाकांग्रेसलेपूर्णबहुमतल्यायो।यसैलेस्थानीयतहमाजनतालेपत्याएकैपार्टीलाईराष्ट्रियराजनीतिमापनिपत्याउँछन्भन्नुसहीहुँदैन।नेपालकैहकमातअहिलेसम्मकोउदाहरणहेर्दानिर्वाचनपिच्छेपरिणामउल्टेकोदेखिएकोछ।

व्यक्तिकोभूमिकाबढी

स्थानीयतहकानिर्वाचनमापार्टीकोभन्दाव्यक्तिकोभूमिकाबढीहुँदैनथ्यो भनेएउटैचिह्नमाएकैमतदानकेन्द्रमामतमा खासैघटबढनहुनुपर्नेहो।नेपालगन्जमाधवलशमशेरकोजितमाराष्ट्रियप्रजातन्त्रपार्टीकानेताहौसिनुस्वाभाविकैहोतरधवलशमशेरकोमतलाईराप्रपाकोसमर्थनभन्नेअर्थलगाइयोभनेमूर्खताहुन्छ।कांग्रेसकोउमेदवारउनीभन्दालोकप्रियभएकोभएधवललेत्यतिमतपाउनेथिएनन्।उपप्रमुखमाकांग्रेसकोउमेदवारकोजितलेपनियहीसिद्धहुन्छ।र, अधिकांशक्षेत्रमाजनतालेपार्टीलाईनभएरव्यक्तिलाईभोटदिएकाहुन्।नत्र तप्रमुखकोउमेदवारलेधेरैमतल्याउँदाउनकोपार्टीकासबैउमेदवारविजयीहुनुपर्थ्यो।यसबाटनेपालकोनिर्वाचनमापनिअप्रतिबद्धमतदाताकोसंख्याअन्यत्रजस्तैनिर्णायकहुँदैगएकोदेखिन्छ।

हारजितकोगलतव्याख्या

अध्यक्षमाकुनैपाटीकाउमेदवारलेजितेकैभरमात्योतहत्यहीपार्टीकोभएकोठान्नुगलतहुन्छ।नेपालगन्जउपमहानगरपालिकामाराष्ट्रियप्रजातन्त्रपार्टीकाउमेदवारप्रमुखमाविजयीभएतरउपमहानगर कार्यपालिकामाकांग्रेसकोबहुमतहुनेदेखिएकोछ।त्यहाँकुनपार्टीलेजितेकोभन्ने? पहिलोरदोस्रोचरणगरी५वटामहानगरपालिकामानिर्वाचनभयो।त्यसमाएमालेलेकाठमाडौंमाप्रमुख, पोखरामाप्रमुखरउपप्रमुखगरेर३पदमाजित्यो।भरतपुरमाजित्योभनेप्रमुखमामात्रजित्नेदेखिन्छ।कांग्रेसलेललितपुरमादुवैपदजित्यो।विराटनगरमादुवैपदमाजित्यो।भरतपुरमाकांग्रेसलेउपप्रमुखजित्नेलगभग निश्चित देखिन्छ।यसरीप्रमुखरउपप्रमुखको१०स्थानमध्ये६स्थानमाकांग्रेसजित्छ।अबकांग्रेसलेमहानगरहरूमाजित्योभन्नेकिहार्‍यो भन्ने? स्थानीयतहकोसंरचनाकोनिर्वाचनअध्यक्षात्मकप्रणालीबाटरकार्यसञ्चालनसंसदीयपद्धतिबाटहुन्छ।यसैलेयसनिर्वाचनलाईदलहरूकोप्रतिष्ठाकोप्रश्नबनाएरस्थानीयतहमानिर्वाचितप्रतिनिधिकोअवमूल्यननगरौँ।सबैभन्दाधेरैपदमाएमालेकाउमेदवारजितेभन्नुमात्रराजनीतिकरूपमा सहीहुनेछ। (एमालेलेभनेआंशिकैसहीजसबालानन्दपौडेललाईदिएहुन्छ।पुनःस्थानीय तहको पुनःसंरचना एमालेकोहितहुनेगरी जो गरिएकोदेखिन्छ।)यसैगरीअहिलेकोचुनावपरिणामलाईसंविधानसंशोधनलगायतकाराष्ट्रियजनतापार्टीवासंघीयसमाजवादीफोरमकामागको पक्ष वाविपक्षमाव्यक्तजनमतकारूपमापनिलिनमिल्दैन।त्यसरीहेर्नेहोभनेतकांग्रेस, माओवादीकेन्द्र, दुवैफोरम, नयाँशक्तिलगायतकासबैदललेपाएकोमतलाईसंविधानसंशोधनकापक्षमाव्यक्तजनमतकारूपमालिनुपर्छ।यथार्थत्योपनिहैन।योस्थानीयतहमाउठेकाविभिन्नपार्टीकाउमेदवारबीचकोहारजितमात्रैहो।

नयाँदलप्रतिउदासीनताकिन?

काठमाडौंकामतदातालेविवेकशीलरसाझापार्टीलाईअपेक्षागरिएभन्दाबढीनैमतदिएकाथिए।तर, काठमाडौंबाहिरकाजनतालेयिनलाईमात्रहैनबाबुरामभट्टराईकोनयाँशक्तिलाईसमेतस्थानीयतहकोचुनावमापत्याएनन्।पुरानैदलहरूलाईमतदिए।जनतालेविकल्पखोजेकाछैनन्भनौभने२०७०कैनिर्वाचनभन्दापनिफरकदललाईमतदिए।अर्कातिर, विकल्पबन्छौँभन्नेनयाँदललाईवास्तैगरेनन्।किन? केएमालेपार्टीप्रतिकोआकर्षणनैमूलकारणहो? होभनौभनेएमालेकैकिल्लाकारूपमारहेकापरम्परागतक्षेत्रमाअन्यत्रहराएकोराष्ट्रियप्रजातन्त्रपार्टीलेप्रभावबढायो।अगिल्लोपटकएमालेलाईमतदिएकालेअहिलेअरूलाईमतदिएकोपनिदेखिएकोछ।मतदाता नयाँप्रति उदासीन हुनुको कारण नयाँदलहरूराजनीतिकविकल्पबन्नेगरीप्रस्तुतभएनन्।कुनैपेसामासफलभएकाव्यक्तिहरूएकत्रितहुँदैमाराजनीतिकदलबन्दैनभनेसमाजसेवाकालागिसंगठितसमूहलाईपार्टीमापरिवर्तनगर्नसकिँदैन।राजनीतिकदलरसामाजिकसंगठनहरूमाफरकहुन्छभन्नेविकल्पबन्छौंभन्नेहरूलेबिर्से।यत्ती हो एकातिरउमेदवारछानेरमतदिनेहरूनिर्णायकदेखिन्छन्रविकल्पपनिखोजेकोदेखिन्छभनेअर्कातिरनयाँदलकाउमेदवारलाईमतदातालेखासैवास्तागरेका छैनन्।

परिपक्वताकोसंकेत

नेपालीमतदातालेसंसारकाधेरैदेशकामतदातालेभन्दापटकपटकपरिपक्वताप्रदर्शितगरेकाछन्।यिनलाईरक्सीखाएरभोटहाले, बहकिए, अलमलिएभन्नेहरूयातअधिनायकवादीहुन्नभएमूर्खहुन्।नेपालीमतदातालेस्थानीयनिर्वाचनमाकहिलेकहीँबदलापनिलिएकाछन्तरराजनीतिकअनुहारलाईनैमतदिएकाछन्।पाहुनाउमेदवारबिरलैजितेकाछन्।यसैलेराजनीतिलाईलहड, रहरवाप्रयोगकारूपमाअपनाउनेहरूलाईनपत्याएकाहुन्।काठमाडौंमाविवेकशीलभन्दासाझाकाउमेदवारलेकममतपाउनुकोएउटाकारणयहीहो।

निष्कर्षमाभन्नसकिन्छ— नेपालीमतदातालोकतान्त्रिकराजनीतिकविकल्पपाएभनेरोज्नतसक्छन्तरजुवाखेल्नतयारछैनन्।नयाँशक्तिलाईनपत्याउनुकोकारणपनित्यहीहुनुपर्छ।

वैकल्पिकशक्तिकालागिअवसर

जनतालेसिद्धान्तहीनगठबन्धनलाईअस्वीकारगरे।उनीहरूदलहरूमाअहिलेदेखिएकोसत्ताकालागिजोसँगपनिमिल्ने'चरमव्यवहारवादी’ प्रवृत्तिकाविपक्षमादेखिएतरमूलतःदुईठूलादललाईनैमतदिएरप्रतिस्पर्धाकापक्षमापनिदेखिए।यसबाटअहिलेकादलहरूकोऔचित्यमामतदातालेबिस्तारैप्रश्नगर्नथालेकोदेखिएको छ।राजनीतिकपहिचानभएका, जनताकोनिकटरहेकारलोकतन्त्रएवंसामाजिकन्यायप्रतिप्रतिबद्धव्यक्तिहरूअगाडिसर्नेहोभनेविकल्पबन्नसक्छन्भन्नेयसबाटदेखिन्छ।यथार्थमायस्तोप्रयासनेपालमाराजनीतिकपुनर्जागरणकोथालनीहुनेछ।

अहिलेराजनीतिकमञ्चमादेखिनेहरूमाराजनीतिकसंस्कारछैन।जनताकोसम्मानगर्नेतस्वभावैछैन।चुनावमाजनतासामुमुखदेखाउनेबाटैनभएकालेहारेकोनेपालीकांग्रेसकानेताहरूलेहारकोविश्लेषणगर्दापार्टीसभापतिकाकारणबाटहारिएकोहोभन्नेआँटसम्मगर्न सकेनन्।यस्तोहुतीहाराप्रवृत्तिनेपालीकांग्रेसमापलाएकोधेरैभइसकेकोछ।अहिलेकोनेतृत्वहेर्दाकांग्रेससप्रनेसम्भावनाबिरलै छैन।एमालेमा’सर्वहाराकोअधिनायत्व’मादीक्षितहरूनैअझैकेहीवर्षपार्टीकोनेतृत्वमारहनेदेखिन्छ।माओवादीकेन्द्रवाअरूदललाईविकल्पकारूपमापत्याइहाल्नेलक्षणछैनभनेउनीहरूलोकतान्त्रिकविकल्पबन्नपनिसक्तैनन्।  

कोबन्लातविकल्प?

यसैलेराजनीतिकपुनर्जागरणकोपक्षमाभएकानेपालीकांग्रेसकानेताहरूअगाडिसरेरविकल्पदिनखोजेभनेलोकतान्त्रिकविकल्पकोबीजारोपणहुनसक्छ।यस्तै, २०४६पछिराजनीतिमाहुर्केकोएमालेकायुवानेतामापनि 'सर्वहाराकोअधिनायकत्व’कोदीक्षारधङधङीबाटमुक्तछन्भने यसअभियानमाअग्रसर हुनसक्छन्।अहिलेदेशभरएउटैनामकोपार्टीखडागरेरसंगठनगर्नसमयरसाधनपनिनहोला।त्यसैलेलोकतन्त्ररसामाजिकन्यायलाईआदर्शमान्ने, राजनीतिलाईगिरोहकोचंगुलबाटमुक्तगर्ने, नेपालकोलोकतान्त्रिकआन्दोलनकोपुनर्जागरणकालागिप्रतिबद्धराजनीतिकपहिचानरलोकतान्त्रिकछविभएकाव्यक्तिहरूसंगठित भएरप्रदेशकेन्द्रितदलहरूनिर्माणगर्नसकेदेशकोराजनीतिसहीबाटामाफर्कनसक्छ।यस्ताव्यक्तिहरूक्षेत्रमाकेन्द्रितभएपनिक्षेत्रीय, जातीयवाभाषिकसाम्प्रदायिकतालाईस्वीकारनगर्नेहुनुपर्छ।साम्प्रदायिकसंगठनहरूलाईनेपालीजनतालेरुचाउँदारहेनछन्।नेपालजस्तोजटिलभूराजनीतिकअवस्थामाभएकोमुलुकमासाम्प्रदायिकतालेलोकतन्त्ररराष्ट्रियतालाईपनिआघातपुग्छ।

कांग्रेसरएमालेकाराजनीतिकपहिचानरसंस्कारपनिभएकानेताहरूथोत्रादलहरूमैभविष्यसुरक्षितगर्नअधिनायकहरूकोआरतीगरेरबस्नेकिदेशरजनताप्रतिकोकर्तव्यपूरागर्नजोखिमउठाएरअगाडिसर्ने? ममताबनर्जीलेभारतीयराष्ट्रियकांग्रेसनछाडेकीभएअहिलेसम्मपनिपश्चिमबंगालमामार्क्सवादीकम्युनिस्टपार्टीकैशासनहुनेथियो।विवेकशीलरसाझालेपनिराजनीतिकपहिचानबनाउनरपहिलेप्रदेशमाकेन्द्रितहुनखोजेभनेलामोसमयलागेपनिविकल्पबन्नसक्छन्।नयाँपार्टीहरूलेप्रदेशरकेन्द्रकोनिर्वाचनमाजगबसाएभनेअर्कोचुनावसम्मतिनलाईजनतालेपत्याउनसक्छन्।

रअन्त्यमा,

नेपालीकांग्रेसकोएउटासमूहलेमहासमितिबोलाउनेमागगरेछ।चुनावमा भएको हारको समीक्षागर्नेरे? पहिलो तकांग्रेसीहरूकोसमीक्षावस्तुगतहुनेगरेकोछैन।समस्यालार्इ समूहकाआँखाबाट हेर्नेचलनछ।महासमितिकासदस्यहरू पनितयहीकेन्द्रीयसमितिजस्तै न हुन्।छलफलगर्नरसत्यबोल्नसकेतकेन्द्रीयसमितिनैपर्याप्तथियो।योमध्यवर्षामाकिनदुःखदिनु? यथार्थकेहोभनेसत्यकोसामनागर्नेशक्तिअबकांग्रेसमाछैन।यसैलेअसलीकांग्रेसहरूलाईतर्बुजाकाहातबाटकांग्रेसकोमूल्य, मान्यतारसंस्कारजोगाउनेचाहनाभएगलतनेतृत्वकाकारणमक्किएकोकांग्रेसभत्काएरअर्कोपार्टीबनाउनेआँटगर्नुपर्छ।नत्र, तर्बुजाहरूडुंगाडुबाएरकतैभाग्नेछन्र लोकतन्त्रवादी डुंगासँगै डुब्नेछन् । सँगै, राष्ट्रियता र लोकतन्त्र पनि धरापमा पर्नेछ ।