– प्रभास देवकोटा

नियात्राकारको कुनै योजना हुँदैन । योजना बनाएर हिँड्दा संयोग जुर्दैन । झोला बोक्यो, फुत्त निक्लियो । कहिले त बसपार्क वा एयरपोर्ट पुग्दासम्म जाने यात्राको टुङ्गो हुँदैन । मलाई लाग्छ, यात्राको पहिलो शर्त नै बिनायोजना निस्किनु हो । हो, यात्राका लागि चाहिन्छन्– मजस्तै थोरै अराजक, थोरै जिद्दीवाल, थोरै एड्भेन्चरस, थोरै बौद्धिक, थोरै क्रिटिकल, थोरै आध्यात्मिक र सबैभन्दा धेरै बिनायोजना जे पनि र जहिले पनि गर्न सक्ने अदम्य साहस अनि विश्लेषणात्मक चेत । हो, म यस्तै अराजक हुँ ।

साथी वसन्तको विशेष अनुरोधमा यसपालि तीजको मुखैमा म दैलेख पुगेँ । नेपालगन्जको होटल दरबारमा वसन्तले मलाई पर्खिरहेका थिए । म ९ बजेतिर नेपालगन्ज पुगेँ । नेपालगन्जसँग मेरा केही तीतामीठा पूर्वस्मृतिहरू छन् । त्यसैको खोजीमा निक्लने विचार गरेँ । मोबाइलमा फोन नम्बरहरू हेरें । यहाँ स्कुलका राजेश श्रेष्ठ, रमेश कान्दु सम्पर्कविहीन थिए । किशोरसिंह राठौर काठमाडौंमै थिए होलान् । उनी ठूलै राजनीतिज्ञ भइसके । कुबेर कडायत सरुवा भएको थाहा पाएँ  ।

बूढेसकालमा वयसन्धिले पाको बनाउँदै लगेपछि बच्चाका साथीहरू– विशेषगरी सहपाठीहरूको सरोकार हुँदो रहेछ । समय, सीमा र जीवन भोगाइका साझा कोलाजहरू त एकैएकै न हुन्, हाम्रो स्तरका व्यक्तिहरूको । त्यसैले सौहार्दता, आतिथ्य, आत्मीयता, सेयरिङ र विगत सम्झिँदै नोस्टाल्जिक बन्नुको छुट्टै मजा हुन्छ । त्यसैले मैले विगत खोज्न थालेँ, तर कोही भेटिएनन् । मेरो कोठामा सँगै बस्ने सिनियर दाजु दिनेश श्रेष्ठको नम्बर मसँग थिएन । सबल राणा पनि रहेनछ । सनत रेग्मी दाइ पनि थिएनन् । कुमुद दाइ हुुनुहुन्न जस्तो लाग्यो र म बाँकेबगियातिर गएँ । बाँकेबगियाको सामीप्यले मेरो स्मृतिमा अटेसमटेस रामलीला उभियो । यसो अगाडितिर हेरेको– ठूलीआमाको घर देखेँ । फर्सी (ठूलीआमाको छोरो: दाइ) त्यतै छ कि सोधेँ ।

मेरो बाल्यकालको स्मृतिमा पहिलो शहरको प्रसारण र अवधारणा निर्माण गर्ने नेपालगन्ज । कानको उपचारका क्रममा त्यस्तै ७–८ वर्ष दशैंको समयमा ठूलाबाबा र ठूलीआमासँग साथ लागेर त्यहाँ पुगेको थिएँ । विगतका स्मृति अटेसमटेस आए । बच्चु दाइ र रञ्जनी दिदीले अलि धेरै माया गर्थे । बच्चु दाइ र म एउटै खाटमा सुत्थ्यौं । फर्सी दाइ अलि अलग थियो । कसैसँग नमिल्ने । झल्याँस्स बाल्यकालको स्मरण भयो अनि त्यस्तै त होला भन्ने लाग्यो र त्यसलाई खोज्नतिर लागिनँ ।

ठूला बाबा र आमा दुवै अब हुनुहुन्न । उहाँहरूको एक प्रकारको विशेष लगाव थियो मप्रति पछिसम्मै । म त्यहाँ गए ठूला बाबा विश्लेषणात्मक राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक आँकलन गर्न रुचाउनु हुन्थ्यो । ठूलीआमाचाहिँ कहिले ‘तेरो पोलेको खुट्टा देखा त, खै ले तेल घसिदिन्छु’ भन्नुहुन्थ्यो । कहिले गिलासभरि मनतातो दूधमा अलिअलि चिनी हाल्ने अनि डेक्चीमा बोकेर आउने र ‘ल तनक्क खा, कति दिनदेखि हिडिँरा’छस् तँ पक्का’ भनेर आमा हुनुको अधिकारजनित प्रश्न तेस्र्याउनुहुन्थ्यो । ठूलाबाबाको लुङ्गी र गन्जी ल्याएर ‘ल अब नुहाउन जा, सबै लुगा फुकालेर मलाई दे, म धुन्छु’ भनेर जिद्दी गर्नुहुन्थ्यो । नमाने रोइहाल्नुहुन्थ्यो । त्यै भएर खुरुक्क दिन्थेँ । आफैं लुगा, जुत्ता र मोजा धोइदिन्थिन् बूढीले ।

मप्रति बूढाबूढीको त्यस्तो माया थियो । विगत सम्झिँदै त्यो घरभित्र पसेँ । घर त थियो, तर मेरी ठूली आमा थिइनन् अनि ठूला बाबा पनि थिएनन् । त्यहाँ बसेका मान्छेलाई सोधेँ, “यहाँ कोही दाइहरू बस्छन् ?”

को दाइ, के दाइ आदिइत्यादि उत्तर दिनतिर म लागिनँ । सरर चारैतिर आँखा लगाएँ । ठिङ्ग उभिएका थिए घरहरू तर सम्बन्धको प्रसारणबिना उभिएका घरको के काम ? समयचक्रको शाश्वत र चिरन्तन लीलास्वरूप घर त थिए तर सम्बन्धको प्रसारण थिएन । मेरो पोलिएको खुट्टा पकड्दै तेल लगाइदिने मेरी ठूली आमा थिइनन् र मेरो प्रतिभाबाट एकदमै परिचित भएर ‘आफ्नो प्रतिभालाई चिन् है लखे’ भन्ने मेरा ठूला बा पनि थिएनन् । हृदयको अन्तस्करणबाट सम्झेँ दुवैलाई । आँखा आद्र्र भए । भावना भक्कानियो । सजल नेत्र बनाउँदै र दुवैलाई नमन गर्दै त्यहाँबाट निस्केँ ।

वसन्तजी र म ठीक १ः३० बजे होटलबाट निस्कियौँ । बुलेटको आवाजसँगै हामी बत्तियौं । कोहलपुर काटेर चिसापानी पुग्दै गर्दादेखि बाटैभरि हरितालिका तीजको रमझम देखा पर्न थाल्यो । जताततै ‘तीजको रहर आयो बरिलै’ घन्किरहेको थियो । सबै उमेर र वयसन्धिका महिला दिदीबहिनीहरू कम्मर मर्काएर सारी लर्काउनमा व्यस्त थिए । प्रकृतिले पनि अजीबको व्यवहार गर्छ कहिलेकाहीँ । ठूलो मुुसलधारे पानी पर्दै थियो । रेनकोटको के लाग्थ्यो ? निथ्रुक्कै हामी । बबई पुलनेर पुग्यौं । सानो बजार । होटेल शेर्पाअगाडि घ्याच्च बाइक रोक्यौं ।

आँगनैभरि ‘तीजको रहर आयो बरिलै’को पारो उक्लिँदै थियो । त्यो भेला नाचको क्लाइमेक्समा पुगिरहेको थियो । हिमालका शेर्पा दाजु तराई झरेर होटेल गरेका । बुद्धिस्ट शेर्पा दाजुकी मगर्नी भाउजू रहिछन् । सांस्कृतिक समन्वयको ज्वलन्त उदाहरण बनेर त्यहाँ थारू, मधेसी, तामाङ, मगर, बाहुन, क्षेत्री, नेवार र दलित एउटै थलोमा सांस्कृतिक कोलाजको ज्वलन्त झाँकी प्रस्तुत गर्दै सांस्कृतिक साहचर्यको ज्वलन्त नेपाली भर्सन प्रस्तुत गरिरहेका थिए । एउटी अधबैंसे महिला आइन् । ह्वास्स मुख गन्हायो । २–३ पेग तन्काएकी हुँदी हुन् ।

“लौ त सरहरू पनि नाच्न प¥यो,” निर्धक्क हात समातेर तानिन् । मानौं वर्षौंदेखि चिन्थिन् होला या मेरै श्रीमती वा प्रेमिका वा दिदीबहिनी, फुपू होलिन् । मेरो हिम्मतै रहेन नाइँ भन्न । सहज बन्ने प्रयत्नस्वरूप भनें, “आफूचाहिँ तात्नु भा’छ, हामीलाई निथ्रुक्कै जाडो भा’छ, केको नाच्नु ?” 

उनले बुझिन् । भनिन्, “सर, घरमा तीजका लागि बनाएको मगराती ३ पाने छ, भातको हो । केही मिसाइएको छैन, हजुरहरूलाई चल्छ कि चल्दैन ?”

त्यस्तो आत्मीयतासाथ आतिथ्य प्रदान गर्न व्यग्र महिला अगाडि हुँदाहुँदै नाइँ भन्ने वातावरण बनेन । दुबै साथीले एक अर्कालाई हेर्‍यौं । जे त होला– बिस्तारै चलायौं । लाग्यो, यो मोेमेन्ट फेरि भोलि आउँछ/आउँदैन, त्यसैले भरपूर बाँचौँ, खुसी मनाऔं । अभिव्यक्तिको सामूहिक प्रसारणको माध्यम ‘तीजको रहर आयो बरिलै’मा मर्किने विचार गर्‍यौं । चट्ट ग्याम्पे गरेर काँसको ग्लासबाट तन्काउँदा शरीरमा अर्कै स्फूर्ति पैदा भइसकेको थियो । मैले भनेँ, “म पनि दङाली हुँ, पश्चिमी ठाडो भाकाका छिटो नाच्ने गीत गाउनुस् ।”

गीत सुरु भयो । आतिथ्य प्रदान गर्ने महिलालाई सोधेँ, “केमा पर्नुभो ?”

“मगर थापा (मगर),” उनले भनिन् ।

“ए, मगरहरूसँग त हाम्रो खानदानको एकदमै मितेरी नातो छ । मचाहिँ बाहुन ।”

“के दाजु भनौं ?”

“ल हुन्छ !” ती बहिनीले तानिन् ।

अलिअलि लाग्दै गरेको रक्सीको स्फूर्तिले ततायो । चरम उत्कर्षसम्म ती बहिनीसँग जोडी बन्दै डेढ–दुई घण्टा नाचेर, एक–दुई सेल्फी लिई हामी त्यहाँबाट निस्क्यौँ । भर्खरको बाढीले आक्रान्त बाटो, भीरपाखा, बगर र चौरहरू । सुसाउँदा र उर्लेका खोलाहरूको कलकल सुन्दै, कतै बाइक धकेल्दै, कतै ढुङ्गा फाल्दै छिन्चु पुगियो । छिन्चु अहिले त आधुनिक बजार भइसकेको रहेछ । विकासको नेपाली मानक (अस्तव्यस्त) कंक्रिटका घरैघरले भरिएको छिन्चु बजारमा पसलैपिच्छे तीज घन्किरहेको थियो । वातावरण लाल छ, महिलामय छ । हिन्दू संस्कृतिको उच्चतम सांस्कृतिक प्रसारणको द्योतक तीज मूलतः अभिव्यक्तिको प्रसारण नै हो । त्यहाँ पुगेर एकएक कप चिया तन्काएर फेरि एकछिन तीजमय बन्दै हिँड्ने विचारका साथ लाइक माइन्डेड समूहको खोजीमा यसो एक–दुई ठाउँ चहा¥यौँ । एउटा समूहमा थरूनीहरूको भव्य नाचो गम्किरहेको थियो । त्यै समूहमा छिर्‍यौं । फेरि अर्काे निम्तो आयो । एउटा बठिन्या (थारु युवती) बहिनीले घरमै बनाएको भनेर एक–एक ग्लास आतिथ्य टक्र्याइन् । हामी पनि अब त रैथाने बनिसकेका थियौँ । अघिभन्दा अलि सहज बनेर त्यहाँ पनि तन्काइयो अनि नाच्न शुरु भयो । एउटी बहिनी मसँग नाच्न तम्सिइन् । मलाई निम्ता दिइन् । हेर्दा लाग्यो, यिनी राम्रो नाच्छिन् । आफ्नो त शरीरै यस्तो । के सक्छु त सहकार्य गर्न ? दुविधा हुँदाहुँदै पनि पुरुषचेत मनले स्वीका¥यो ।

लु न त ! फेरि नाचियो । त्यहाँ त एकसे एक कलाकार रहेछन् । खप्पिस प्रोफेसनल । सबै रमाइलोका बीचमा आधा घण्टा जति जानी–नजानी तीजका गीतमा कम्मर मर्काइयो । नाच्दानाच्दै झमक्कै साँझ प¥यो । जसरी पनि त्यही दिन दैलेख पुग्नु छ । झसंग भयौं । अब चलाउने पालो वसन्तको थियो । बाटोभरि तीज घन्किरह्यो । करिब ११ बजे दैलेखको पहिलो बजारमा पुगियो । नाम त बिर्सिएँ । त्यो ठाउँ ठ्याक्कै भेंडेटार हिलेजस्तो चिसो । आत्थु, चिसो पो भयो । निथ्रुक्कै भिजिएको छ ।

मैले भनेँ, “अब कतै पूरै नतातिए भोलि काम गर्न सकिँदैन वसन्तजी । त्यै भएर भात पकाउन लगाम् । एक–दुई गिलास बजाम् । लोकल कुखुराको मासु र बोडीको गेडाको दाल पकाउन लगाम् । रात आफ्नै हो । बिस्तारै छोटी कदममा हिँडम्ला हुन्न ?”

वसन्त रसिक छन् । उनले भने, “हो सर, त्यै गरम् ।”

यसरी रातको निस्तब्धतालाई चिर्दै करिब १२ बजे हामी दैलेख बजार पुग्यौं । अर्काे दिन झिसमिसे बिहानैदेखि दैलेख बजारलाई तीजले पूर्णतः छोपिसकेको थियो । बिहान चिया खान होटेलबाट तल झरेँ । मनमा केही जिज्ञासाहरू थिए । बाईसे–चौबीसे राज्यहरूमध्ये दैलेख ऐतिहासिक विशेषता बोकेको गढी । त्यहाँबाट बजार परिक्रमा गरी नजिकै रहेको बाईसे राजाहरूले शत्रूबाट बच्न निर्माण गरेको ऐतिहासिक गढीतर्फ लागेँ, इतिहासलाई आफूभित्र समाहित गरेर । प्रायः नेपालका अरू शहरहरूजस्तै त्यो ऐतिहासिक गढी पनि परित्यक्त र रुग्ण भग्नावशेष थियो । नजिकै पसलमा रहेका अधिकारीजीसँग त्यसको ऐतिहासिकता र त्यससँग जोडिएका थुप्रै कथाहरू सुनियो । पुर्खाको त्यो विरासत रुग्ण भएको देखेर मनमा खिन्नताबोध गर्दै फर्किएँ । होटेल फर्किएर खाना खाएपछि काममा लागियो र लगभग ३ बजेतिर काम सकियो । त्यसपछि अब बसौं कि फर्किहालौंको मानसिक द्वन्द्वमा फर्किने मनले जित्यो र त्यहाँबाट बसमा सुर्खेत हिँडेँ । बाईबाईको हात हल्लाउँदै मेरो एकदिने दैलेख बसाइ सकियो ।

३ बजे दैलेखबाट हिँडेको बस लगभग ६ बजेतिर सुर्खेत पुग्नै लाग्दा बिग्रियो । नजिकै गाउँमा तीज घन्किरहेको थियो । मादलुको तालमा दिदीबहिनीहरू हल्लिरहेका थिए । आज त तीज । ओहो, श्रीमतीलाई सम्झँे । हिँड्ने बेलामा सानो खटपट भएको थियो । त्यसैले अहिलेसम्म न उसले फोन गरेकी थिई, न मैले नै । आफ्नो धृष्टतासँग रिस उठ्यो । आज ऊ मेरा लागि व्रत बस्छे । म भने ? हैट, मेरो मानसिकताले मलाई धिक्कार्‍यो र हत्तपत्त फोन गरें । फोन लागेन । टेक्स्ट लेखेर तीजको शुभकामना व्यक्त गरेँ । श्रीमतीसँगको सहयात्राका २० वर्ष आँखाअगाडि नाचे । साँच्चै पुरुषले महिलाबिनाको संसार कल्पना गर्न पनि सक्दैन । तर, महिला पुरुषबिना पनि पूर्ण हुन सक्छन् भन्ने कुराको बोध भयो । त्यहीँ नजिकै गाडी बिग्रिएको ठाउँको गोठमा नगई नहुने वातावरण सिर्जना भयो ।

गाडी अब आज बन्दैन । सुर्खेतबाट लिएर आउनुपर्छ मिस्त्री । अर्काे कुरा असिन्धार ठूलो मुस्लेपानीले अट्टहास गरिरहेको छ । तीजका व्रतालु महिलाहरूको खुशीमा एक प्रकारको दिग्दारी थप्दैछ पानीले । गोठ र पसलका कोठामा आँगनको तीज कैद भएको छ । तर, महिला दिदीबहिनीको लगाव र स्फूर्तिमा कतै कमी छैन । म पनि आज रातभरि त्यही पसलमा बस्ने भएँ, तीजको नाच हेर्दै । या त दैलेखबाट आउँदै गरेको कुनै ट्रयाक्टर वा ट्रक पाए सुर्खेत जाउँला भनी मनलाई थान्को लगाएँ । अन्यमनस्क र किंकर्तव्यविमूढ भएर यसै च्याँपु अड्याउँदै नाच हेरिरहेको थिएँ । त्यहाँ भीडभन्दा पृथक् दुई–चार जना अरू महिला पनि रहेछन् । बुझ्दै जाँदा त्यहाँका आदिवासी राउटेनीहरू । राउटेबारे बाल्यकालमा थुप्रै तिलस्मी कथा सुनेको थिएँ । आमाले राउटेसँग किनेका कोसी घरमा थिए । म ५–७ वर्षको बच्चा हुँदा घरमा आएका राउटेहरूको स्मृतिलाई पुनः रोमाञ्चक भएर स्मरण गरेँ । त्यो बेला आमा भन्नुहुन्थ्यो, “राउटेले छोपेर जंगलमा लैजान्छन्, जादुटोना पनि जानेका हुन्छन्, त्यसैले राउटेसँग नबाझ्नू, यिनीहरू जंगलका राजा हुन् ।”

मैले राउटे पुरुष देखेको थिएँ तर महिला देखेको थिइनँ । म थोरै रोमाञ्चित, थोरै अचम्भित बनेँ र राउटेनीहरूलाई नियाल्न थालेँ ।

सर्लक्क परेको छरितो जिउडालमा उपभोक्ता संस्कृतिको प्रभाव र सांस्कृतिक समन्वयको अन्तर्घुलनबाट गुज्रिरहेका राउटे महिलाहरूलाई नियालेँ । ती महिलाहरू अरूभन्दा पृथक् छन् । घाँटीमा पैसाको माला, अनुहारमा लिपिस्टिक, हातमा चुरा, घलेक ओढेका । त्यसमध्ये एउटी राउटेनीले मलाई निकै हेरिन् । मैले पनि पाएको मौका किन गुमाउँथेँ ? मजैले धृष्ट बनेर हेरेँ । हेर्दाहेर्दै मलाई ती राउटेनी बिछट्टै राम्री लागिन्– सहज र प्राकृत । कुपोषण र सानैमा धेरै बच्चा पाएकाले होला, उमेरभन्दा चाँडै बूढी देखिएकी । सेता, सफा र चम्किला दाँत । मलाई आँखाभरि हेरिन् । मैले पनि आँखाभरि हेरेँ । प्रणयको भाषा बुझ्न भाषा नै चाहिन्छ भन्ने कुरा पनि कहाँ रह्यो र ? अनि मलाई हेर्दै आफ्नो एउटा खुट्टाको बूढीऔंलाले भुँइ कोट्याउन थालिन् ।

“के पक्का यी राउटेनीले मलाई नै हेरेकी हुन् त ?” मैले आफैंलाई सोधें । 

म उनीतर्फ आकर्षित भई नै रहेँ । उनको बोली कस्तो होला ? बोल्न पाए ? मनमा एउटा भावना आयो ।

परिस्थितिलाई आफूअनुकूल बनाउन सकेजति आफूलाई ग्रामीण बनाउने कोसिसमा लागेँ म । मादल बजाइरहेको भाइसँग मागेर मादल बजाउने विचार गरेँ । बिर्सिएको रहेनछु, ठीकै बजाउँदै गएँ । मादल बजाउन लागेको केहीबेरमै म त्यहाँ गाउँले र रैथाने बनेँ । रात छिप्पिँदै थियो । बसका करिब १२–१३ जना हामी त्यही पसलमा रातलाई छिप्याइरहेका थियौं ।

मादल बजाउनुको मुख्य अभीष्ट नै राउटेनीलाई सकेजति सहज र सरल एवं वैधानिक बनेर हेर्नु थियो । बजाउँदै गएँ, हेर्दै गएँ । राउटेनी पनि नाच्न खप्पिस भइसकेका रहेछन् । एउटीको पालो आयो अनि अर्कीको । अनि मैले हेर्दै गरेकीको पालो । झन्झन् जोडले मादल बजाएँ । मेरो लुगाबाट उनले आँकलन गरिन् होला– बजारको मान्छे हो । उमेर आँकलन गरिन् होला–मजस्तै अधबैंसे रहेछ । यसपटक उनले हामी दुवैले एक–अर्कालाई नजिकबाट नियाल्यौं ।

नाच्दै जाने प्रसंगमा ती राउटेनीले मतिर इशारा गरिन् । प्रष्ट थियो– मलाई नाच्न लगाउने षडयन्त्र रचिँदै थियो । पुरुषचेत मन, त्यसमाथि मेरो कल्पनाभन्दा बाहिर । कोही एक विशेष महिलाले मलाई नाच्न अनुरोध गरिन् । भाषा बुझिनँ तर इशाराबाट बुझिन्थ्यो । म उनीसँगै केही बेर मजैले नाचेँ । अर्कै अनुभूति भयो । थोरै रोमाञ्चक, थोरै अपराधबोध, थोरै एड्भेन्चरस । नाच्दानाच्दै ट्रकको हर्न सुनियो । दौडिएर जाऊँ भन्ने एउटा सोच आयो । अर्काे सोचले भन्यो– फेरि जीवनमा राउटेनी, त्यो पनि आफूलाई हेर्ने राउटेनी भेटिँदैन, यो सान्निध्यता र तादात्म्यता पाइँदैन ।

म उठ्न लागेको देखेर राउटेनीको मुखमा प्रष्ट बेखुशी झल्कियो । उनको कामना थियो– बसोस्, मलाई हेरोस् र म पनि उसलाई हेरूँ । तर, वयस्क भइसकेको मेरो मनले भन्यो– ‘हैन, तँ उठ् । अब जा ट्रकमा सुर्खेत ।

एकछिन ट्रकलाई रोकाएर फेरि आधा घण्टाजति म ती राउटेनीसँग ‘तीजको रहर आयो बरिलै’मा मर्किइरहेँ ।

हो, प्रणयको भाषा हुँदैन, प्रणयको सीमा हुँदैन, प्रणयको पर्खाल हुँदैन, प्रणय केवल प्रसारणमात्र हुन्छ । ट्रक ड्राइभरले ‘सर, ल अब जानुपर्छ’ भनेपछि एकपटक पुनः मैले ती राउटेनी महिलालाई हेरेँ । उनका आँखामा आँसु थियो । म महसुस गर्न सक्थेँ, ती आँसु । तर, हामीबीचमा हेर्नुबाहेक एक शब्दको पनि व्यक्त अभिव्यक्ति प्रसारण भएको थिएन । हिँड्नै लाग्दा उनी झ्वाट्ट अगाडि आइन् र एउटा रुमाल दिइन्, केही बोलिनन् । मैले पनि त्यो रुमाल लिएँ । मन कतै चसक्क भयो । भावना त आखिर भावना नै हो अनि संवेद्यता पनि संवेद्यता । गह्रौँ मन बनाएर म ट्रक चढेँ । ती राउटेनी विस्फारित नेत्रले मलाई नै हेरिरहेकी थिइन् । यतिखेरसम्म कसैलाई थाहा थिएन, म र राउटेनीबीचको आँखाको संवाद । सहयात्री एक जनाले भने आँकलन गरेका रहेछन् । ट्रकमा बसिसकेपछि भने, “सरलाई त राउटेनीले खुबै मन पराइन् ।” 

म निरुत्तर थिएँ । बाटाभरि तिनै राउटेनीको आकृति र ती तीन–चार घण्टा मेरा आँखाअगाडि आइरहे । मेरो फेरि उनीसँग अर्काे पटक भेट हुनेछैन तर पनि त्यो तीन–चार घण्टामा जीवनको एउटा छुट्टै भोगाइ भोगेँ मैले र शायद तिनले पनि । शायद जीवन एक नियमित आकस्मिकता भएर त होला, यस्ता क्षणहरू कहिलेकाहीँ मानवीय जीवनमा आउँदा रहेछन्, जसलाई कहिल्यै पनि स्मृतिबाट हटाउन वा मेटाउन सकिँदैन र जीवन्त बन्छन् । आखिर सम्बन्धको प्रसारण न हो आँखा, अभिव्यक्तिको स्वर न हो आँखा, स्मृतिको क्यानभास न हो आँखा । अनिँदो पहाडसँगै त्यो रातको निस्तब्धतामा ट्रकभित्र बसेर तिनै राउटेनीलाई आँखाभरि सम्झिरहेँ ।