काठमाडौं । काठमाडौं महानगरपालिकाले करिब एक महिनाअघि पुरातत्व विभाग, हनुमानढोका दरबार हेरचाह अड्डालाई थाहा नदिई वसन्तपुर डबली भत्कायो । महानगरले उक्त डबलीमा ३५ फिट अग्ला आठवटा झन्डा राख्ने प्रयोजनार्थ भत्काएको थियो । 
महानगरले पुरातत्व विभागको स्वीकृतिविना डबलीमा नयाँ संरचना बनाउँदै छ भनी सम्पदा संरक्षणकर्मीले मौखिक रूपमा पुरातत्व विभागलाई जानकारी गराए । मौखिक जानकारीका आधारमा पुरातत्व विभागले फागुन ६ गते विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत हनुमानढोका दरबार क्षेत्रमा नयाँ संरचना निर्माण कार्य तत्काल रोक्न रोक्कापत्र काट्यो । 

विभागको रोक्कापत्र जारी गरेपछि महानगरले वसन्तपुर डबलीमा नयाँ संरचना बनाउने कार्य रोकेर डबली भत्काएको ठाउँलाई हरियो जालिले छोपेर राख्यो । पुरातत्व रोक्कापत्र बमोजिम नयाँ संरचना हटाउन वा समन्वय गर्न स्थानीय र अभियन्ताले पहल जारी राखेका थिए । 

तर, एकाएक चार दिनपहिले महानगरले राति ११ बजे आठवटा ट्यांकी आकारका नयाँ संरचना निर्माण गरे । कुमारी घरका संरक्षक तथा स्थानीय गौतम शाक्यले महानगरले राति ११ बजेदेखि संरचना बनाउन सुरु गरेको बताए । 

‘‘रातिको समय नयाँ संरचना निर्माण भइरहेको रहेछ । त्यहाँ के गरेको भनेर हेर्न पनि गएका थियौँ । राष्ट्रिय झन्डा राख्ने भन्ने सुनेको हो । त्यस्तो ठाउँमा बनाउन नहुने हो,” उनले भने । 

सम्पदा संरक्षणकर्मी गणपतिलाल श्रेष्ठले महानगरले डबलीमा कसैलाई थाहा नदिई नयाँ संरचना बनाइएको बताए । ‘‘पुरातत्व विभागको पत्र आएको करिब एक महिना भयो । पत्र प्राप्त गरेपछि महानगरले केही समय भत्किएको डबली हरियो जालीले छोपेर राखेको थियो । स्थानीय पटक–पटक हेर्न जाने कुरा पनि भएन । भत्किएको डबली छोप्ने जाली उनीहरूले योजनाबद्ध रूपमा ल्याएको देखिन्छ,” उनले भने । 

पुरातत्व विभागको पत्र प्राप्त गरेपछि महानगरले समन्वय गर्नुको सट्टा बेवास्था गरी महानगर अघि बढेको उनी बताउँछन् । 

सहरी पूर्वाधार विकास विभागले ७० लाख रुपैयाँ खर्च गरेर विभिन्न स्थानमा राष्ट्रिय झन्डा राख्ने प्रयोजनअनुरुप वसन्तपुर डबलीमा नयाँ संरचना निर्माण गरिएको जनाएको छ । सहरी व्यवस्था विभागका प्रमुख रामबहादुर थापाले वसन्तपुर डबलीमा आठवटा झन्डा राख्ने प्रयोजनले नयाँ निर्माण गरिएको बताए । ‘‘राष्ट्रिय झन्डा देशको प्रतिष्ठा हो । सहरी शोभा र सौन्दर्य बढाउन त्यहाँ झन्डा राख्ने महानगरको योजनाअन्तर्गत नयाँ संरचना बनाइएको हो,” थापाले भने ।
 
सम्पदा संरक्षणकर्मी आलोकसिद्धि तुलाधर महानगरले विश्वसम्पदा सूचीमा सूचीकृत सम्पदाको महत्त्व नबुझेको बताउँछन् । ‘‘सम्बन्धित निकायसँग समन्वय नगरी महानगरले बदमासी गरेको छ । ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक असाधारण सम्पदाको अस्तित्व समाप्त हुने काम महानगरले गरेको छ,” उनले भने । 

सक्षिप्त स्मारक क्षेत्र एवं विश्व सम्पदा संवेदनशीलताका कारण ध्यानाकर्षण भएको पुरातत्वले जनाएको छ । हनुमान ढोका दरबार क्षेत्रलाई विश्व सम्पदा खतराको सूचीमा राख्न वल्र्ड हेरिटेज कमिटीबाट पटक–पटक प्रस्ताव आए पनि नेपाल सरकारले उक्त प्रस्ताव अस्वीकार गर्दै आएको पुरातत्व विभागले जनाएको छ । 

विनाअध्ययन स्थानीय सरकारबाटै गरिने यस्ता काम विश्व सम्पदास्थल संरक्षण एवं व्यवस्थापन विपरित हुने विभागले जनाएको छ । पुरातत्व विभागका प्रमुख दामोदर गौतमले पुरातत्वको स्वीकृतिविना कुनै पनि निकायले नयाँ संरचना निर्माण गर्न नपाइने बताए  ।
 
‘‘धार्मिक, पुरातात्विक, ऐतिहासिक विश्व सम्पदा क्षेत्रभित्र कसरी निर्माण गर्ने भन्ने मापदण्ड छ । मापदण्डविपरित काम गर्नु हुँदैन, जुन अहिले भएको छ । बनाउने सन्दर्भमा विभागको स्वीकृति लिनुपर्यो । अन्य सरोकारवाला निकायको पनि स्वीकृति लिनुपर्छ । स्वीकृति नलिई मापदण्डविपरित काम भइरहेको छ,” उनले भने । 

गौतमका अनुसार नेपाल सरकार, युनेस्को र प्राचीन स्मारक ऐन, २०१३ बमोजिम काम हुनुपर्ने विभागले जनाएको छ ।