चित्र त हिजोआज मनले मात्रै बनाउँछु । कल्पनामा मात्रै बनाउँछु । अनि लेख्दा थकाइ लाग्यो भने गाउँ घुम्न जान्छु । घुम्दा थकाइ लाग्यो भने लेख्न बस्छु । समाचार लेख्न थकाइ लागे साहित्य लेख्छु । साहित्य लेख्दा थकाइ लागे समाचार लेख्छु । दुवै लेख्दा थकाइ लागेपछि भने रिसर्चका सामग्री जम्मा पार्न लाग्छु । काम भएन भने छटपटी हुन्छ ।

 

एउटा अनौठो बानी छ मेरो । किताब लेखेर छाप्न पठाउने बेला एकदमै डर लाग्छ । किताब हातमा नपरुन्जेल त्यस्तो डर मनभित्र गुम्सिरहन्छ । छटपटी हुन्छ । यता र उता गर्छु । पुस्तकले आकार ग्रहण गरेपछि भन्दा त्यसले अनुहार अर्थात् आवरण पाएपछि झनै धेरै खुसी लाग्यो । यसपालाको किताबमा मैले आवरणका निम्ति खुबै दुःख पनि गरें । मेरा प्रिय कलाकार हितमान गुरुङले झनै दुःख गरे । मौलिक कभर बनेकोमा एकदमै खुसी लागेको छ । 

 

यो किताब मान्छेको दुःखको असंख्य कथाले मात्रै भरिएको छैन । त्यसको सामाजिक र सांस्कृतिक पक्षमाथि पनि केलाउने प्रयास गरिएको छ । मान्छेको कथामात्रै होइन, त्यससँग जोडिने सामाजिक र आर्थिक आयामहरूको व्याख्या पनि यसमा छ । वैदेशिक रोजगारीका कारण नेपाली समाजले कस्तो मूल्य चुकाइरहेको छ भन्ने थाहा पाउन यो पुस्तक उपयोगी हुन्छ होला । वैदेशिक रोजगारीको सामाजिक कथा पढ्नेले एकसरो किताब पढे हुन्छ । अझै विस्तृत जान्नका निम्ति प्रत्येक तथ्यलाई फुटनोटमा व्याख्या गरिएको छ । माइग्रेसनमाथि नेपालमा जति पनि अध्ययन र अनुसन्धान भएका छन्, त्यसको सारांश पनि कहीँ कतै स्रोतसहित उल्लेख छ । तर, त्यस्तो तथ्यांकले पात्रहरूको कथालाई खलबल्याउँदैन । 

 

रेमिट्यान्सको आर्थिक मूल्यसँग सामाजिक र सांस्कृतिक क्षतिको हिसाबकिताब हुनुपर्छ भन्ने पुस्तकको माग हो । यसले हाम्रा बालबालिकामा वैदेशिक रोजगारीले पारेको मनोवैज्ञानिक असरबारे अध्ययनको माग गर्छ । विवाह भन्ने संस्थाको पुनव्र्याख्याको माग पनि गर्छ । अनि परम्परागगत कृषि शैलीलाई कसरी वैदेशिक रोजगारीले कमजोर तुल्याएको छ भन्ने व्याख्या पनि यसमा गरिएको छ । पुस्तकको निचोडसँग अर्थशास्त्रीहरू असहमत नहोलान् । तर, फरक व्याख्या भने हुन सक्ला । थप बहस र छलफलको ढोका पुस्तकले खोल्यो भने त्यो नै मेरो निम्ति खुशीको कुरा हुनेछ ।

 

वैदेशिक रोजगारीको कहरसँग नजोडिएको कुनै गाउँ छैन । कुनै परिवार छैन । वैदेशिक रोजगारीले थिलथिलो भएका परिवारका कैयौं कथाहरू समाजले पचाएर राखेको छ । सामाजिक मूल्यका नाममा होस् वा दुःख छोप्नुपर्छ भन्ने मान्यताका कारण, हामीले अँध्यारो कथालाई पर्दा लगाएर राखेका छौं । कहिलेकाहीँ सोची हेर्छु, कफिन नभित्रेका गाउँ कति बाँकी होलान् देशमा ? मुस्किलले केहीमात्रै होलान् । 

देशभित्र सम्भावना नभएपछि, गरिखाने मेलो राज्यले निर्माण नगरिदिएपछि वैदेशिक रोजगारीको बलिवेदीमा होमिन हाम्रा तन्नेरीहरू अभिशप्त छन् । आफ्नो जवानी अरबको भूमिमा काट्न बाध्य छन् । वैदेशिक रोजगारीको दुःखको कथा भएका लाखौं पात्रहरू छन् । तीमध्ये मैले केहीको कथालाई वर्षौंसम्म अध्ययन गरेर त्यसको विकास र त्यसले समाजमा पारेको असरबारे मात्रै लेखेको हुँ । 

 

साहित्य मेरो रुचि हो । पत्रकारिता भने मेरो रुचि र पेसा दुवै हो । दुवै दाजुभाइजस्ता त हुन् । आख्यान लेख्न भने बहुतै डर लाग्छ । अरुको पढ्दा पनि कसरी लेखे होलान् भनेर सोचिबस्छु । छक्कै पर्छु, कसरी नयाँ संसार  निर्माण गरे होलान् जस्तो पनि लाग्छ । ६ वर्षजति पहिले बेसुरमै मैले एउटा उपन्यास लेखेको थिएँ, करिब ५० हजार शब्दको । केही नजिकका साथीलाई देखाएपछि अरुलाई देखाउन डर लाग्यो अनि लुकाएर राखें । त्यो पढ्दा अहिले आफैंलाई लाज लाग्छ । हत्तेरी ! के नचाहिने लेख्या हुँला भनेर । 

 

यो किताब न पूर्ण साहित्य हो, न प्राज्ञिक रिसर्च । यो दुवैको फ्युजन हो । यही रूपमा बुझ्नुभए हुन्छ । किताब पढ्दा पाठकलाई कष्ट नहोस् भन्नेमा मैले खुबै मेहनेत गरेको छु भन्ने लाग्छ । 

 

दुवै हो । हाम्रा सपनाहरू फराकिला छन् । हामीले विकसित विश्व टिभी, मोबाइलबाट थाहा पाएका छौं । पश्चिमाजस्तो भएपछि सुखी र खुसी होइन्छ भन्ने पनि हामीलाई लाग्छ । अनि देशभित्र गरिबी प्रचुर छ । सम्भावना छैन । जाँगर र सीप भएरमात्रै यहाँ केही गर्न सकिँदैन । बिचौलियाको बिगबिगी छ । उत्पादक सधैं गरिब हुन्छ । बिचौलिया सधैं धनी । 

 

ठ्याक्कै साढे तीन वर्ष खर्चिएँ । करिब तीन वर्ष त रिसर्चमै लाग्यो । १५ जिल्ला घुमें । ठ्याक्कै भन्न त सक्दिनँ तर ६० वटाजति गाउँ चहारें कि भन्ने लाग्छ । केही पात्रको कथा विभिन्न कारणले लेख्न सकिनँ । कति घटना भने समयक्रममा बिलाए । कति पात्रसँग भने तेस्रो र चौथो भेट हुन सकेन र त्यो कथा थाँती राखें । यो विशुद्ध किताब लेख्ने यात्रा थियो । एकाध यात्रामा बाहेक अरुमा मैले रिपोर्टिङ गरिनँ । तर, कहिलेकाहीँ विषय देखेपछि लेख्न सकसक लागिहाल्ने भने भयो । 

 

आख्यान पढ्दा जिब्रोमा स्वाद बसेजस्तो लाग्छ । गैरआख्यान पढ्दा दिमागमा स्वाद बसेजस्तो लाग्छ । भाषाका लागि आख्यान पढ्छु । विषयवस्तुका लागि गैरआख्यान । 

 

हर्क गुरुङको ‘मैले देखेको नेपाल’, दौलतविक्रम विष्टको ‘चपाइएका अनुहारहरू’, पारिजातको ‘शिरीषको फूल’, शंकर लामिछानेको ‘गोधुली संसार’ । 

 

मोहन मैनालीको ‘उपल्लो थलो’ लोभ लागेको किताब हो । हर्क गुरुङका किताबहरू पनि लोभ लाग्छन्, त्यस्तै लेख्न पाए हुन्थ्यो भन्ने । फ्रेडरिक गेजको किताब पनि खुबै मन परेको हो ।

 

किन–किन जानेकै लेख्न मात्रै हो जस्तो लाग्छ । अरु केही नजानेर पो त्यस्तो भएको हो कि ? तर, राम्रो लेख्न चाहिँ सिक्दैछु जस्तो लाग्छ । समाचार र टिपोट लेखेरचाहिँ धीत् मर्दैन । खसखस चिलाएर शान्त पारेजस्तो । किताब लेखेपछि चाहिँ अलिक मन शान्त हुन्छ ।