काठमाडौं । सरकारले ‘सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन ऐन २०६८’ ल्याएको ७ वर्ष बितिसक्दापनि अहिलेसम्म कार्यान्वयनमा आएको छैन । ऐनमा स्थानीय तहको कार्यकारी अधिकृतलाई सुर्तिजन्य पदार्थ नियन्त्रण तथा नियमनको जिम्मा दिइएको छ । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले सुर्ती नियन्त्रण तथा नियमन गर्नका लागि अहिलेसम्म कुनै अनुगमन गर्ने समिति समेत बनाएको पाइएको छैन ।  

‘सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण र नियमन ऐन २०६८’ मा सार्वजनिक स्थलमा कसैले धुम्रपान गर्न नपाइने, १८ वर्षमुनिका व्यक्तिले बेचविखन गर्न नपाउने, चुरोट बट्टामा मात्रै बिक्री वितरण गर्नुपर्ने, सार्वजनिक स्थलभन्दा १ सय मिटर टाढा मात्र सुर्तीजन्य पदार्थको बिक्री गर्नुपर्ने, सुर्तीजन्य पदार्थको सचेतनामुलक सूचना हरेक संस्थाले कार्यालयमा टाँस गर्नुपर्ने, एक व्यक्तिले सेवन गरेको सुर्तीजन्य पदार्थले कसैलाई असर गर्न नहुने लगायतका कुरा उल्लेख छ  । सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्न नपाउने व्यहोराको सूचना सबैले देख्ने र पढ्न सक्ने गरी टाँस्नुपर्ने समेत  ऐनमा उल्लेख छ  । तर, अहिलेसम्म कुनै सार्वजनिक स्थानमा जानकारीमुलक सूचना टाँसिएको छैन । धुम्रपान गर्नेलाई कुनै कारवाही गरेको पनि पाइएको छैन । 

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका कानुन शाखा प्रमुख पुष्कर नेपालले सुर्तीजन्य पदार्थ नियन्त्रण गर्न एउटा समिति बनाएर काम गनुपर्ने भएपनि त्यसो हुन नसकेको बताए । त्यस्तो समिति बन्न नसक्दा कसले अनुगमन र नियन्त्रण गर्ने भन्ने कुरा नै अन्योलमा रहेको उनको भनाइ छ ।  उनले भने “ कहाँ कुन निकायले कति कार्यान्वयन ग¥यो  भन्ने विषयमा  अनुगमन गर्ने निकाय नै नभएकाले कहाँ के भइरहेको छ भन्ने कुरा बताउन सकिदैन ।’’ देशमा नयाँ मुलुकी संहिता आइसकेको अवस्थामा यो ऐनलाई कसरी कार्यान्वयनमा ल्याउने भन्ने विषयमा तत्कालै एउटा बैठक मन्त्रालयमा बस्न लागेको नेपाल बताउँछन् ।

त्यसैगरी, स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवतmा महेन्द्र श्रेष्ठले सुर्ती नियन्त्रण सम्बन्धी ऐन अनुसार यो वर्ष अनुगमन तथा कारवाही भएको आफूलाई थाहा नभएको बताए । उनले भने “सरकार सुर्तीजन्य पदार्थ नियमन तथा नियन्त्रणका लागि नेपाल प्रहरीसँग भरपरेको देखिन्छ । तर, प्रहरीले सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गरेकै भरमा कतिलाई कारवाही ग¥यो र कतिलाई सोधपुछ ग¥यो भन्ने तथ्यांक पनि मन्त्रालयसँग छैन ।”

नेपालमा  सेवन बढ्दो

स्वास्थ्य मन्त्रालयले जनाए अनुसार   पछिल्लो समय सुतीजन्य पदार्थको प्रयोग बढेको छ । सुर्तीजन्य पदार्थको अत्यधिक प्रयोग बढ्दा नसर्ने रोगका विरामीहरु पनि बढ्ने चिकित्सकहरु बताउँछन् । स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको तथ्यांक अनुसार नेपालमा  ६० प्रतिशत नसर्ने रोगको कारण धुम्रपान हुने गरेको छ । 

नेपालमा प्रति घण्टा  दुई जनाको मृत्यु सुर्तीजन्य पदार्थको सेवनबाट हुने गरेको स्वास्थ्य मन्त्रालयले सार्वजनिक गरेको तथ्यांकले देखाएको छ । ११ प्रतिशत मानिसको मृत्यु धुम्रपान सेवनबाट हुने क्यान्सरको कारणले हुने समेत जनाइएको छ । हृदयाघात  ५० वर्षभन्दा माथिको उमेर समूहका मानिसलाई देखापर्ने गरेकोमा पछिल्लो समयमा २० देखि ३० वर्ष उमेर समूहका युवामा बढी देखापर्ने गरेको छ । यसो हुनुमा सुर्तीजन्य प्रयोग नै कारक रहेको बताइएको छ । सरकारले सुर्तीजन्य पदार्थमा प्रतिखिल्ली २५ प्रतिशत स्वास्थ्य जोखिम कर लगाएको छ । तर, सुर्तीजन्य पदार्थ सेवन गर्नेको दर भने घट्न सकेको छैन ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको तथ्यांक अनुसार नेपालमा कुल जनसंख्याको ३५ दशमलब ५प्रतिशत पुरुष र १५दशमलब ५ प्रतिशत महिलाले धुम्रपान गर्छन् । नेपालमा क्यान्सर रोगको प्रमुख कारणमध्ये धुम्रपानलाई मानिदै आएको छ । नेपालमा ८३ लाख जनसंख्याले धुमपान गर्ने गरेको संगठनको तथ्यांकले देखाएको छ ।