काठमाडौं । सरकारले परिवार नियोजनका साधनको प्रचारप्रसारमा हरेक वर्ष करोडौं रुपैयाँ खर्च गर्ने गरेको छ  । तर, परिवार नियोजनका साधनको प्रयोग गर्ने दर भन्ने अपेक्षाकृत बढ्न सकेको छैन । 

स्वास्थ्य सेवा विभागअन्तर्गत परिवार कल्याण स्वास्थ्य महाशाखाको तथ्यांकले नेपालमा सन् २०१८ मा ५० प्रतिशत मानिसले मात्र परिवार नियोजनका साधनको प्रयोग गरेको देखाएको छ । अझै ५० प्रतिशत मानिस परिवार नियोजनका साधनको प्रयोगबाट बाहिर छन् । 
नेपाल जनसांख्यिक तथा स्वास्थ्य सर्वेक्षण २०१६ अनुसार पनि नेपालका ग्रामीण दुर्गम भेगमा २.९ ले मात्र परिवार नियोजनका साधन प्रयोग गर्छन् । नेपालमा १५ देखि ४९ वर्षका विवाहित महिलामध्ये ५३ प्रतिशतले मात्र परिवार नियोजनका कुनै न कुनै विधि प्रयोग गरिरहेको तथ्यांक छ । १० प्रतिशतले परम्परागत विधि (विर्य बाहिर झार्ने) प्रयोग गरिरहेको पाइएको छ । 

परिवार नियोजनका साधन प्रयोगले शरीरलाई कमजोर पार्ने, रोग लाग्ने, देवता रिसाउने, बाँझोपन हुनेजस्ता गलत बुझाइका कारण यसको प्रयोग बढ्न नसकेको  परिवार कल्याण महाशाखाकी शाखा प्रमखु कविता अर्याल बताउँछिन् । “सेवाग्राहीलाई परिवार नियोजनका साधन तथा सेवा प्रयोगबाट हुन सक्ने असर भएमा के गर्ने भन्ने जानकारी प्रभावकारी रुपमा दिन सकिएको छैन,” उनले भनिन्, “सरकारले यो वर्षबाट किशोरकिशोरीलाई पहिलो प्राथमिकतामा राखेको छ ।”

अब हरेक स्वास्थ्य संस्थामा सरकारले नै पहिलो प्राथमिकतामा किशोरकिशोरीलाई परिवार नियोजनको साधन प्रयोग गनुपर्छ भनेर जानकारी दिइरहेको महाशाखाका निर्देशक डा. आरपी विच्छाले बताए । “नेपालका गरिब समुदाय, हिमाली पहाडका दुर्गम क्षेत्र, दलित र मुस्लिम समुदायमा यसको पहुँचमा पुग्न सकेको छैन । त्यस्ता क्षेत्रमा परिवार नियोजनका साधनको उपयोगिताबारे चेतना पुगेको छैन,” उनले भने, “एक विद्यालय एक नर्स नारालाई सरकारले प्राथमिकतामा राखेको छ । त्यो नारालाई सरकारले छिटै कार्यान्वयन गर्नेछ ।” 
अहिले स्थानीय सरकारले परिवार नियोजनको बारेमा जानकारीमूलक कार्यक्रमहरु गरिरहेको महाशाखा निर्देशक डा. विच्छा बताउँछन् । सरकारले देशैभरका प्रत्येक स्वास्थ्य संस्थाबाट परिवार नियोजनका साधन निःशुल्क वितरण गरिहेको छ । कण्डोम, पिल्स, इम्लान्ट, डिपोप्रोभेरा, मिनील्याप भ्यासेक्टोमी आदि पनि निःशुल्क उपलब्ध छन् । 

नेपालमा २० वर्ष नपुग्दै बच्चा जन्माउने १७ प्रतिशत किशोरीहरु रहेको तथ्यांक छ, जसमा ग्राीमण क्षेत्रका धैरै छन् । ग्रामीण क्षेत्रमा १ सयजना महिलामा ४० जनाले मात्र परिवार नियोजनका साधन प्रयोग गर्ने सर्भेक्षणले देखाएको छ । 

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार अनिच्छित गर्भ रहेका सबै महिलाले परिवार नियोजनका साधन प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गरे मातृ मृत्युदर ३० प्रतिशत घट्छ । किशोरी अवस्थामा गर्भको कारण हुने मातृ मृत्युदर २० वर्षमाथिका महिलामा दोब्बर भइरहेको संगठनको तथ्यांक छ । नियोजनका साधन प्रयोग गरी जन्मान्तर घटाउनुपर्ने चिकित्सकहरूको सुझाव छ । दुई वर्षभन्दा कम अन्तरमा बच्चा जन्माए बच्चाको मृत्यु हुने जोखिम धेरै हुने महिला रोग विशेषज्ञ डा. विमला बछार बताउँछिन् । अस्थायी साधन प्रयोग गर्दा हुने असर र फाइदाबारे पर्याप्त जानकारी नभएका कारण प्रयोग दर बढ्न नसकेको विज्ञहरु बताउँछन् । परिवार नियोजनको साधनमा विभिन्न दातृनिकायले पनि सहयोग गर्दै आएका छन् । सरकारले सन् २०३० सम्ममा परिवार नियोजनका साधनको पहुँच सबै नेपालीमा पुर्याउने लक्ष्य राखेको छ । 
तस्बिर गुगलबाट