काठमाडौं । नेपालमा पछिल्लो दशक सामान्य क्षयरोग (टीबी)का बिरामीको संख्या बढ्दै गएको छ । प्रत्येक वर्ष करिब ७० हजार टीबीका नयाँ बिरामी थपिइरहेको राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रको तथ्यांक छ ।

सार्क मुलुकहरूले सन् २०३० सम्ममा बर्सेनि थपिने क्षयारोगीको संख्या ८० प्रतिशतले र क्षयरोगका कारण हुने मृत्यु ९० प्रतिशतले घटाउने लक्ष्य राखेका छन् । तर, पछिल्ला वर्षहरूमा भने युवा र हट्टाकट्टा देखिने व्यक्तिमा पनि यो समस्या बढ्दै गएको देखिएको छ । उनीहरूमा फोक्सोसम्बन्धी अन्य संकमण पनि फरक स्वरुपमा बढिरहेको चिकित्सकहरू बताउँछन् । किन बढ्दैछ टीबी र अन्य श्वासप्रश्वासजन्य रोगीको संख्या ? प्रस्तुत छ, बाह्रखरीकर्मी अस्मिता रिजालले छाती तथा निन्द्रारोग विशेषज्ञ डा. अच्युतभक्त आचार्यसँग गरेको भिडियो कुराकानी ।

पछिल्ला वर्षहरूमा छातीसम्बन्धीका कस्ता बिरामी बढी देखिएका छन् ?
पछिल्ला केही वर्षयता कडा भाइरस, आस्थमा, सीओपीडी, सामान्य टीबी लगायतका बिरामी बढिरहेका छन् । पछिल्ला दुई महिनायता भने काठमाडौंमा सामान्य रुघाखोकी र भाइरलको असर पनि कडा रूपमा देखिएको सामान्य औषधिले निको नभएका, दीर्घरोगहरू पनि पटक–पटक बल्झिएका बिरामीको संख्या बढ्दो क्रममा छ । सामान्य लक्षण देखिएर आइपुग्ने बिरामीमा टीबी पुष्टि भएका केस पनि धेरै छन् । मैले हेर्ने बिरामीमध्ये झन्डै ५० प्रतिशतमा टीबी संक्रमण भएको पाएको छु । मासिक १५ देखि २० जनामा टीबी निदान भइरहेको छ ।

छातीसम्बन्धी यस्ता समस्या बढ्नुको कारण के देख्नुभएको छ ?
पछिल्लोसमय बढ्दो वायु प्रदूषण, भाइरसको बदलिँदो स्वरुप श्वासप्रश्वासजन्य रोगका मुख्य कारण देखिन्छन् । यस्तै, युवावर्गमा धुमपान, मद्यपान र इ–सिगरेट, हुक्काजस्ता पदार्थको सेवनले पनि फोक्सोसम्बन्धी रोग बढाएको छ । टीबी सरुवारोग भएका कारण परिवार तथा संक्रमितको सम्पर्कमा आएका धेरैमा यो समस्या फैलिएको पाइन्छ ।

वायु प्रदूषणसँग एक्स्पोज हुने, धुमपान गर्ने र घरमै रहनेहरूमा फोक्सोसम्बन्धी समस्या कति फरक छन् ?
जोखिमका हिसाबले सवारीसाधन चलाउने वा बाहिर यात्रा गरिरहने बढी हुन्छन् नै । उद्योग तथा निर्माण क्षेत्रमा काम गर्ने व्यक्तिमा पनि यस्ता समस्या बढी नै पाइन्छ । किनकी उनीहरू पीएम १० र पीएम २.५ दर उच्च भएको वायुमा एक्स्पोज भइरहेका हुन्छन् । यस्तो वायु शरीरका भित्री तथा बहुअंगसम्म पुगेर असर गर्छ ।

यस्तै, धु्मपानले फोक्सोमा भएका सुरक्षा प्रणालीमा असर गर्छ, मुख श्वास र फोक्सोसम्मको प्रणाली परिवर्तन गरी विभिन्न रोग निम्त्याउँछ  । तर, घरभित्रै रहनेमा पनि दाउराबाट निस्कने धुवाँ, एलपी ग्याँस, ओभन, अन्य मेसिन लगायतबाट निस्कने वायु प्रदूषणले असर पारिरहेको हुन्छ । यस अर्थमा फोक्सोसम्बन्धी समस्याको जोखिमबाट कोही  पनि पूर्ण सुरक्षित छैन भन्न सकिन्छ ।

पछिल्लोसमय हट्टाकट्टा र स्वस्थ देखिने व्यक्तिमा पनि टीबी संक्रमण भएको देखिन्छ यो कस्तो अवस्था हो ?
टीबी संक्रमणको अवस्था नेपालमा अझै भयावह नै छ । यो श्वासप्रश्पासबाट ब्याक्टेरियाका कारण हुने भएकाले एकअर्कामा सर्ने रोग भयो । यसले विशेषगरी इम्युन पावर कम भएका, खानपान राम्रो नभएकालाई थप जोखिम बढाउँछ । पछिल्ला वर्षहरूमा खानपान सुधार हुँदा कडा टीबी कम भएको छ ।

तर, सामान्य टीबी रोगी भने बढिरहेका छन् । कतिपय युवामा नपत्याउँदो रूपमा मेडिकल गर्दा फोक्सोमा दाग देखिन्छ भने कतिलाई अन्य रोग परीक्षण गर्दा टीबी देखिन्छ । अहिले लक्षण फरक भएको टीबी रोगीको संख्या धेरै छ । मकहाँ आइपुगनेमा कडा टीबी १/२ प्रतिशत मात्रै छ भने बाँकी ९० प्रतिशत सामान्य टीबी हुन्छ । कतिपयमा भने परिवारक सदस्यबाट सबैमा संक्रमण सरेको पनि पाइएको छ । यसको मुख्य कारण वायु प्रदूषण, धुमपान लगायतले फोक्सोमा  पार्ने असर हो भने चाँडो आपसमा सर्नु पनि हो ।

सामान्य र कडा टीबीका बिरामीमा कस्ता कस्ता जटिलता हुन्छन् ?
सामान्य अर्थात् टीबीमा धेरैजसो नदेखिने लक्षण हुन्छन् परीक्षणपछि मात्रै पहिचान हुन्छ । सामान्यतः यस्तो टीबी ६ महिनाको उपचारपछि निको हुन्छ । सामान्य टीबीको औषधि नियमित नभए वा राम्रोसँग उपचार नभए कडा टीबी हुने जोखिम हुन्छ । कडा टीबीमा औषधि र उपचार २४ महिनादेखि ३६ महिनासम्म पनि गर्नुपर्ने हुनसक्छ । सामान्य टीबी निको हुने दर ९० प्रतिशतसम्म हुन्छ भने कडा भएमा यो दर ६० देखि ७० प्रतिशत मात्रै हुन्छ ।

कस्ता लक्षण देखिए टीबी संक्रमण भएको आशंका गर्ने ?
छाती मात्र नभइ अन्य रोगका लक्षणसँग पनि टीबी जोडिएको हुनसक्छ । पहिलेजस्तो लाञ्छनाको अवस्था नभए पनि अहिले पनि कतिपय व्यक्तिलाई टीबी संक्रमण भएको स्वीकार गर्न गाह्रो भएको देख्छु ।

टीबीले शरीरका सबै अंगलाई असर गर्छ नङ र कपालबाहेक । जुनजुन अंगमा यसको संक्रमण छ, त्यसैअनुसार लक्षण देखाउँछ । तर कुनै पनि रोगका बिरामी आए पनि टीबी हुनसक्ने आशंकामा परीक्षण चाहिँ गर्नुपर्छ ।

परिवारमा सर्ने जोखिम धेरै हुने भएकाले पहिचान हुनासाथ औषधि सुरु गरिहाल्नुपर्छ र परिवारका सबै सदस्यको परीक्षण गर्नुपर्छ । फैलिएको टीबीले धेरै अंगलाई असर पुर्‍याइरहेको हुन्छ, टीबी र क्यान्सरका लक्षण उस्तै हुँदा दुवै परीक्षण गर्नु आवश्यक हुन्छ ।

क्षयरोगमा मुख्य उपचार नै औषधि सेवन हो । सरकारले पनि यसका लागि निःशुल्क औषधिको व्यवस्था गरेको छ । टीबीका बिरामीले स्वस्थ तथा ताजा आहार बिहार गर्नुपर्छ । मुख्य कुरा औषधि नियमित खानुपर्छ । दुई हप्ताभन्दा बढी औषधि छुटेमा फेरि सुरुदेखि खानुपर्ने हुन्छ, यसले कडा टीबीको जोखिमलाई बढाउँछ । कडा टीबी घातक हुने भएकाले सामान्य अवस्थामा नै पूर्ण रूपमा औषधि सेवन गर्न सल्लाह दिन्छु ।

फोक्सो स्वस्थका लागि कस्ता बानी बढी घातक छन् ?
मुख्यतः फोक्सोमा संक्रमण मौसम, खानेकुरा, धुवाँधुलो आदिले हुनसक्छ । तर, बल्झिरहने समस्यामा भने व्यक्तिपिच्छे कारण फरक हुनसक्छन् । कसैलाई खानेकुरा, गन्ध, रुम फ्रेसर, परफ्युम, घरमा पालिएका जनावर, कार्पेटको धुलो लगायतले पनि फोक्सोमा समस्या हुनसक्छ । आफ्नो शारीरिक अवस्था हेरेर यी कुराहरूमा सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

तर, पछिल्लोसमय युवा वर्गमा भने धुमपान र मद्यपान नै मुख्य कारण देखिएको छ । नियमित धुमपान नगर्नेमा फोक्सोसम्बन्धी रोगको जोखिम बढी हुन्छ । यस्तै, हुक्काले चुरोटभन्दा धेरै नराम्रो असर पुर्‍याउँछ, एक हुक्का २०० चुरोट बराबरको घातक हुन्छ । भेपिङ, इ–सिगरेट जस्ता पदार्थ चुरोटभन्दा धेरै हानिकारक हुन्छन् ।