(नेपालमा पाठेघरको मुखको क्यान्सर (सर्भाइकल क्यान्सर)का कारण प्रत्येक दिन औसत चारजनाको मृत्यु भइरहेको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको तथ्यांक छ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर गराउने २०० प्रजातिका भाइरसमध्ये १६ र १८ प्रमुख कारक भएको विभिन्न अध्ययनबाट पुष्टि भइसकेको छ । नेपालमा पनि सर्भाइकल क्यान्सर गराउने ८० प्रतिशत कारक यिनै दुई प्रजाति भएको पाइएको छ । सरकारले यही माघ २२ देखि फागुन ६ गतेसम्म पाठेघरको क्यान्सर गराउने सोही जीवाणु ‘ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस’ (एचपीभी)विरुद्धको खोप दिँदै छ । पाठेघरको मुखको क्यान्सर, बच्ने उपाय र एचपीभी खोपको प्रभावकारिताका विषयमा स्त्री तथा क्यान्सर रोग विशेषज्ञ डा. सरिता घिमिरेसँग बाह्रखरीकर्मीअस्मिता रिजालले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश ।)

पाठेघरको मुखको क्यान्सर के हो, कसरी हुन्छ ?
मानिसको नङ र कपालबाहेक जुनसुकै अंगमा क्यान्सर हुनसक्छ । कुनै पनि अंगमा कोषिकाहरूको अनियन्त्रित वृद्धि नै क्यान्सर हो । पाठेघरका विभिन्न तहमध्ये सबैभन्दा धेरै यसको मुखमा क्यान्सर देखिने गर्छ । ह्युमन प्यापिलोमा भाइरस नामक जीवाणुका कारण पाठेघरको मुखमा देखिने संक्रमण नै क्यान्सर (सर्भाइकल क्यान्सर) हो ।

नेपालमा यसको अहिले र तपाईंले क्यान्सर रोग विशेषज्ञका रूपमा काम सुरु गर्दाको अवस्थामा कति फरक पाउनुभएको छ ?  
सबैखाले क्यान्सरमध्ये नेपाली महिलाको मृत्युको पहिलो कारण हो, पाठेघरको मुखको क्यान्सर । सचेतनाको स्तर बढेको छ । सरकारको नीति र कार्यक्रम पनि सचेतना र नियन्त्रणमा नै केन्द्रित छन् ।

तर, व्यावहारिक तहमा हेर्ने हो भने अहिले पनि महिलालाई आफ्ना प्रजनन अंग देखाउन र परीक्षण गराउन हिच्किचाहट हुन्छ, चाहे त्यो सहरमा होस् या ग्रामीण भेगमा । सरकारले निःशुल्क पठेघरको मुखको स्क्रिनिङ गर्ने व्यवस्था गरेको छ । तर, पहिलो र दोस्रोपटक स्क्रिनिङमा आउने महिला तेस्रोपटक आउँदैनन् ।

मेरो २१ वर्षको उपचार अनुभवमा परीक्षण गराउने दर उल्लेख्य रूपमा सुधार भएको छैन । त्यसैले बचाउन सक्ने महिलाको पनि यो क्यान्सरबाट मृत्यु भइरहेको छ ।

सामान्यतः महिला परीक्षणका निम्ति कुन अवस्थामा आइपुग्छन् ? 
पाठेघरको मुखको क्यान्सर गराउने बेलैमा परीक्षण गरे पहिचान हुन्छ र रोकथाम मात्रै होइन, निर्मूल नै गर्न सकिन्छ । यसको सकारात्मक पक्ष के भने, १० वर्षअगाडि परीक्षण गरेर पनि भाइरसको असर छ वा छैन भनी पत्ता लगाउन सकिन्छ । यदि, संक्रमण भइहाले पनि फैलिन धेरै समय लाग्छ । वरिपरिका अंगहरूमा नफैलिएको भए बचाउन सकिन्छ । तर, फेरि पनि कुरा आउँछ सामाजिक अभ्यासको, जसमा अघि भनिएजस्तै परीक्षण कम गराउने ट्रेन्ड छ ।

अधिकांश महिला पाठेघरसहित अन्य अंगमा पनि संक्रमण फैलिएपछि आइपुग्छन्, यसले मृत्युदर बढाएको छ ।

त्यसो भए कुन उमेरका महिलाले कहिले र कस्तो परीक्षण गराउने ?
सर्भाइकल क्यान्सरको जोखिममा सबैभन्दा धेरै ३० वर्षमाथिका महिला हुन्छन् । तर, एचपीभी जीवाणु भने शारीरिक सम्पर्कमा रहेका सबै (महिला र पुरुष)मा रहन्छ । यत्ति हो, कसको रोगप्रतिरोधी क्षमताले कति दबाएर राख्छ भन्ने कुराले अर्थ राख्छ ।

एकपटक मात्रै शारीरिक सम्पर्क भएको भए पनि ३० वर्षमाथिका सबै महिलाले सर्भाइकल क्यान्सरको परीक्षण नियमित गर्नुपर्छ । विश्वका कुनै पनि विधिबाट गरिने परीक्षणमा नेपाल पछाडि छैन । सरकारले पनि अहिले विभिन्न अस्पताबाट निःशुल्क परीक्षण सेवा दिँदै आएको छ ।

सर्भाइकल क्यान्सरको परीक्षण प्याप स्मेयर, भीआइए र एचपीभी डीएनएमार्फत गरिँदै आएको छ  । जीवाणुको अवस्था र कोषिकामा परिवर्तन भए/नभएबारे पहिचान गर्न यी विधिहरू प्रयोग हुन्छन् । ३० वर्ष कटेका र शारीरिक सम्पर्कमा रहेका महिलाले मुख्यतः प्रत्येक पाँच वर्षको अन्तरालमा एचपीभी डीएनए र प्रत्येक तीन वर्षमा भीआइएमार्फत परीक्षण गर्न म सल्लाह दिन्छु ।

सरकारले दिन लागेएको एचपीभी खोपले सर्भाइकल क्यान्सर रोकथाममा कसरी काम गर्छ, कति प्रभावकारी छ ? 
ढिलै भए पनि सर्भाइकल क्यान्सर रोकथामका निम्ति खोप आएको छ । यो नेपालजस्तो क्यान्सरको मृत्युदर उच्च भएको मुलुकका लागि एकदमै सकारात्मक पहल हो । यो खोपको प्रयोग विश्वमा सन् २००६ देखि नै सुरु भएको हो र अहिले १४५ देशमा नियमित खोप तालिकामा नै राखेर दिइन्छ । एचपीभीविरुद्धको खोपले सर्भाइकल क्यान्सर गराउने जीवाणुविरुद्ध पाठेघरको मुखको भित्री तहसम्म पुगेर प्रतिरोधको काम गर्छ । 

यसअघि यो खोप दुई डोजमा उपलब्ध थियो । विश्व स्वास्थ्य संगठनबाट एक डोज पनि दुई डोजजतिकै प्रभावकारी भएको प्रमाणित भएपछि नेपालमा एक डोजवाला दिन लागिएको हो ।

शारीरिक सम्पर्क नभएकै अवस्थामा यो खोप दिँदा बढीभन्दा बढी प्रभावकारी हुने विभिन्न अध्ययनले पुष्टि गरे पनि अहिले १० देखि १४ वर्षसम्मका बालिकालाई दिन लागिएको हो । अर्को वर्षदेखि १० वर्षकै उमेरमा दिन सरकारले यो खोपलाई नियमित खोप तालिकामा राखिसकेको छ ।

ज्वरो, दुखाइजस्ता सामान्य असरबाहेक एचपीभीविरुद्धको खोपले कुनै दीर्घकालीन समस्या निम्त्याउँदैन । र, छोरीहरूलाई सर्भाइकल क्यान्सरबाट बचाउन नछुटाई र ढुक्क भएर यो खोप लगाउन म अनुरोध पनि गर्दछु ।