अमेरिकी निर्वाचन परिणाम अनुमान गर्ने संस्थाहरूले गरेको सर्वेक्षणहरूले पूर्वराष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको निर्वाचित हुने सम्भावना बढेको देखाउँछ । बेलायतबाट प्रकाशित हुने ‘दि इकोनमिस्ट साप्ताहिक’को ‘इकोनमिक इन्टेलीजेन्स युनिट’ले निर्वाचन परिणाम अनुमान गर्ने विश्वासिलो मोडल निर्माण गरेको छ ।

उक्त मोडलले (अक्टुबर २६, २०२४ का दिन प्रकाशित दी इकोनोमिस्ट अंक) ले नोभेम्बेर ५, २०२४ का दिन हुने निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धी उपराष्ट्रपति कमला ह्यारिसलाई ट्रम्पले झिनो मतले पछ्याउने अनुमान गरेको छ । बेलायतबाटै प्रकाशित दैनिक ‘दी गर्जिएन’ले ‘फाइभ थर्टी एट’ पोलिङ एजेन्सीले गरेको राष्ट्रव्यापी सर्वेक्षणअनुसार ट्रम्प निर्वाचित हुने सम्भावना २ प्रतिशत बढी रहेको पूर्वानुमान गरेको छ ।

बीबीसी लन्डनअनुसार ह्यारिस निर्वाचित हुने सम्भावना १ प्रतिशत बढी छ । निर्वाचनको दिन नजिँकिदै गर्दा कतै ट्रम्प झिनो मतले भए पनि विजयी हुने पो हुन् कि ?

इतिहासमा अमेरिकी राष्ट्रपति

हुर्कदै गर्दा सन् १९६० मा राष्ट्रपति ड्वाइट डेविड आइजनहावरले नवनिर्वाचित राष्ट्रपति जोन एफ केनेडीलाई सत्ता हतान्तरण गरेका थिए । दुवैको महिमा अझै सुनिन्छ, पढिन्छ । वयस्क जीवन प्रवेशसँगै केनेडीको हत्या भयो । उपराष्ट्रपति लिन्डन बी जोहन्सनले (सन् १९६३) राष्ट्रपतिको कार्यभार समाले । त्यसको एक वर्षपछि तिनी निर्वाचित भए । जोहन्सनको कार्यकालमा अमेरिका भियतनाम युद्धमा संलग्न हुन पुग्यो ।

विस्तारित भियतनाम युद्धको चपेटामा छिमेकी राष्ट्रहरू लाओस तथा कम्बोडिया पनि परे । भीमकाय एक्सबी–५१ एयरकाफ्टले खसालेको बमले उत्तरी भियतनामको सहर, बन्दरगाह तथा गाउँबस्तीहरू ध्वस्त परेको दृश्य देख्दा मन अमिलिने गर्थ्यो ।

अमेरिकी आक्रमणको क्रममा भएका ज्यादतीका अत्यासलाग्दा तस्बिरहरू अझै देखापर्छन् ।

सन् १९९२ मा कम्बोडियामा (संयुक्त राष्ट्रसंघीय मिसन सदस्य) का रूपमा जाँदा कम्बोडिया भियतनाम सीमा क्षेत्रमा गरिएको अमेरिकी बम प्रहारका प्रभावले त्यहाँका जमिनमा माटो डडेर ठूला आकारका पाको इट्टाहरूमा परिणत देखियो । भियतनाम भ्रमण (सन् २०११) मा जाँदा त्यहाँका ग्रामीण क्षेत्रमा निर्मित ‘टाउन हलहरू’मा युद्ध कालखण्डको विभत्स तस्बिरहरू देखेँ ।

म अमेरिकामा अध्ययन गर्न जाँदा राष्ट्रपति थिए जिमी कार्टर । विश्व शान्तिका पक्षधर तिनको सरल जीवनशैली तथा सज्जन स्वभावले मोहित तुल्याएको थियो । कार्टरले मानव अधिकारलाई अमेरिकी परराष्ट्र नीतिको मुख्य एजेन्डा बनाएका थिए । मानव अधिकार उल्लंघनकर्ता राष्ट्र प्रमुखलाई अमेरिकाले साथ दिन छाडेको थियो ।

अमेरिकाकै सौजन्यमा निरंकुश राष्ट्राध्यक्षहरू जस्तै अनास्टासियो सोमोजा (निकारुगुवा), फर्निनान्ड मार्कोस (फिलिपिन्स) लगायत इरानको बादशाह महम्मद राजा पहेल्बी अपदस्त भए । तिनको कार्यकालमा पञ्चायतकालीन नेपालमा समेत सरकार मानव अधिकार उल्लंघन गर्न हच्किएको थियो ।

कार्टरकै प्रयासमा सन् १९७८ सेप्टेम्बर १७ का दिन ‘क्याम्पडेबिड इकार्ड’मा इजिप्ट तथा इजरायलबीच शान्ति सम्झौता भयो । टेलिभिजन पर्दामा त्यसदिन कार्टरको दायाँ खडा भएका इजिप्टका राष्ट्रपति अनवर सादत तथा बायाँ इजरायलका प्रधानमन्त्री मेनाकम बेगिनले हातेमालो गरेको देखेँ । इजरायल राष्ट्रको घोषणा सन् १९४८ मई १४ मा भएको थियो ।

त्यस दिनदेखि यहुदीको वर्चस्व भएको त्यस राष्ट्रको अस्तित्व मेट्न अग्रसर थियो इजिप्ट । इजरायललाई इजिप्टको नेतृत्वमा अरब राष्ट्रहरूले ४ पटक (१९४८/४९, १९५६, १९६७ तथा १९७३मा गरी) आक्रमण गरेका थिए । क्याप डेभिडमा त्यस दिन दुई शत्रु राष्ट्रका नेताहरूले शान्ति सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको देख्दा खुसीले विभोर भएको थिए । त्यस दिनपछि सदियौँदेखिको अरब तथा यहुदीबीचको दुस्मनी अन्त्य भएको थियो । झन्डै आधा शताब्दी बितिसक्दा पनि उक्त सम्झौताको उल्लंघन भएको छैन । 

कार्टरलाई रिपब्लिकन पार्टीका उमेद्वार क्यालिफोर्निया राज्यका गभर्नर रोनाल्ड रेगनले पराजित गरेका थिए । पूर्व हलिउड अभिनेता रोनाल्ड रेगन त्यसकाल खण्डको ‘लोकरिझाइ’ राजनीतिका प्रतीक थिए ।

राष्ट्रपति पदमा पराजय भोगेका कार्टर विश्व शान्ति तथा मानव अधिकारका निमित्त अहोरात्र खटिए । कार्टर त्यस कामका लागि सन् २००२ मा नोबल शान्ति पुरस्कारबाट सम्मानित भए । राष्ट्रपति कार्टरका विषयमा घानाको सैनिक शासक जेरी रोवालिङ (१९७९ मा सैनिक विद्रोह गरेर छोटो अवधि शासक भएपछि सन् १९८१–२००१ निर्वाचित राष्ट्रपति) ले गरेको टिप्पणी सान्दर्भिक लाग्छ - “अमेरिकी मतदाताले पराजित गरे पनि लोकतान्त्रिक विश्वको मन जित्न सफल अमेरिकी राष्ट्रपति ।”

राष्ट्रपति रेगनले दोस्रो कार्यकालका लागि पनि निर्वाचित भए । सन् १९८९ को निर्वाचनमा रेगनका उपराष्ट्रपति जर्ज बुस (पिता) निर्वाचित भए । अगस्ट २, १९९० का दिन इराकले छिमेकी राष्ट्र कुवेतलाई हमला गरेर कब्जामा लियो । उक्त आक्रमणको प्रतिकार गर्न अन्तर्राष्ट्रिय सहमति जुटाएर कुवेतबाट इराकलाई लखेट्ने श्रेय राष्ट्रपति बुसलाई जान्छ ।

दोस्रो कार्यकालका निमित्त उमेदवार भएका जर्ज बुसलाई (१९९८) आर्कन्ससका गर्भनर बिल क्लिन्टनले पराजित गरे । अमेरिकी इतिहासमा बुस पदासीन हुँदाहुँदै निर्वाचनमा पराजित हुने नवौँ  राष्ट्रपति थिए ।

बिल क्लिन्टन (१९९३–२००१) पछि जर्ज बुस (पुत्र) (२००१–२००९) तथा बाराक ओबामा (२००९–२०१७) निर्वाचित भए । उनीहरूको निर्वाचन तथा दुई अवधि राष्ट्रपति भएको देख्दा रोनाल्ड रेगन जस्ता ‘लोकरिझाइ’को राजनीति गर्ने व्यक्ति अब उप्रान्त अमेरिकामा निर्वाचित हुँदैनन् भन्ने विश्वास थियो । हिलारी क्लिन्टनलाई डोनाल्ड ट्रम्पले पराजित गर्दा भने उक्त विश्वास खण्डित भयो। कार्यकालभर नै राष्ट्रपति ट्रम्प अहंकारी तथा विशुद्ध 'धुन्धुकारी' साबित भए ।

दोस्रो विश्व युद्धपछि अमेरिका विश्व शक्तिको रूपमा उदायो । अमेरिकाले नेतृत्व गरेको उदार विश्व प्रणाली (संयुक्त राष्ट्रसंघ, विश्व बैंक, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषलगायत खाद्यान्न तथा कृषिसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान संस्थानहरू) ले निरन्तरता पाउँदै आएको छ । उक्त व्यवस्थालाई चुनौती दिने अर्को शक्ति राष्ट्र सोभियत युनियन थियो । सन् १९९१ डिसेम्बर २६ देखि सोभियत साम्राज्यको विघटन भएपश्चात् अमेरिका अविच्छिन्न रूपमा एकल विश्व शक्ति राष्ट्र रहँदै आएको छ ।

दुई दशकयता चीन पनि शक्ति राष्ट्रको रूपमा स्थापित हुँदैछ । अमेरिकाको अगुवाइ तथा सहयोगमा स्थापना भएको विश्व प्रणाली तथा व्यवस्थालाई चीनले चुनौती दिँदैछ । शीतयुद्धको समापनपछिको झन्डै पाँच दशक लामो अवधिसम्म कायम भएको एकल विश्व शक्ति राष्ट्रले कायम गरेको सन्तुलनमा धाँजाहरू देखा पर्न थालेका छन् ।

तीन वर्ष पूर्व रुसले युक्रेनमाथि आक्रमण गर्‍यो । युक्रेनी जनताले प्रतिकार गर्दा युद्ध चल्दै छ । एक वर्षअघि (अक्टोबर ७, २०२३) इजरायली भूमिमा प्रवेश गरेर हमासले आक्रमण गर्‍यो । प्रतिशोधमा इजरायलले गाजा क्षेत्रलाई ध्वस्त तुल्याइदियो ।

लेबनान प्रवेश गरेर इरान समर्थित प्यालेस्टिनी गुरिल्ला समूह हमासलाई निस्तेज गर्न इजरायली सुरक्षा फौजका जवानहरू लागिपरेका छन् । इजरायल तथा इरानबीच दशकौंदेखि चल्दै आएको ‘छद्म युद्ध’ एक आपसबीच क्षेप्यास्त्र प्रहारमा पुगेको छ । मध्यपूर्व पुनः युद्धभूमिमा परिणत भएको छ । अर्कोतर्फ चीन  ताइवानलाई सैनिक हस्तक्षेप गरेर नियन्त्रणमा लिने तर्खरमा जुटेको देखिएको छ । छोटकरीमा भन्नुपर्दा तेस्रो विश्व युद्धको खतरा बढेको छ ।

अमेरिकाले स्थापना गरेको विश्व प्रणाली तथा ब्यवस्थाले निरन्तरता पाउनुमा अमेरिकी राष्ट्रपतिहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएका थिए । तेस्रो विश्व युद्धको जोखिम बढ्दै गएको अवस्थामा आगामी नोभेम्बर ५ तारिखका दिन अमेरिकी मतदाताले दुई प्रतिस्पर्धी उमेद्वार (पूर्व) राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प तथा उपराष्ट्रपति कमला ह्यारिसमध्ये एकलाई निर्वाचित गर्नेछन् । तिनले गरेको मतदानको प्रभाव अमेरिकी नागरिक तथा राष्ट्रलाई मात्र नभएर समस्त विश्वलाई नै पर्ने निश्चित छ ।

हिलारी क्लिन्टनलाई डोनाल्ड ट्रम्पले सन् २०१६ को (निर्वाचनमा) पराजित गर्दा तीनछक परेका थिएँ । कमला ह्यारिससँग प्रतिस्पर्धा गर्ने ट्रम्प आपराधिक मुद्दाको भारी (निर्वाचन प्रणालीमा हस्तक्षेप, निर्वाचनका निमित्त प्राप्त गरेको रकमको चरम दुरुपयोग तथा कर छली प्रकरण) बोकीराखेका छन् ।

उमेर (७८ वर्ष) को कारणले गर्दा ट्रम्पले स्मरण शक्ति गुमाएको धेरैले आशंका गर्छन् । निर्वाचनको क्रममा स्वस्थ परीक्षा गर्न तिनले मान्दै मानेनन् । ट्रम्पका प्रमुख पूर्व सहयोगी तथा विश्वास पात्रहरूले तिनलाई यस निर्वाचनमा समर्थन नगर्ने घोषणा गरेका छन् ।

उनीहरूमध्ये केही विगतमा मौन रहेका पात्रहरूले निर्वाचनको संघारमा ट्रम्प राष्ट्रपति पद सम्हाल्न लायक छैनन् भनी वक्तव्य नै जारी गरेका छन् । तिनी फासिष्ट, सन्काहा तथा स्वार्थी भएको हुनाले अमेरिकी लोकतन्त्रका निमित्त खतरनाक भएको तथा विश्व शान्तिका निमित्त घातक छन् भन्ने मनसाय ब्यक्त गरिँदैछ ।

समकालीन अमेरिकी राष्ट्रपतिमध्ये अधिकांशको कार्यकाल प्रसंशायोग्य रह्यो । डोनाल्ड ट्रम्प भने धेरै हदसम्म अपवाद भए । तिनी निर्वाचित भइहाले भने तिनका अन्ध (अमेरिकी) समर्थक तथा रुसी नेता भ्लादिमिर पुटिन, हंगेरीका भेक्टर एरवान तथा उत्तर कोरियाको किम जोङ उनजस्ता खुसी होलान् । विश्वका निमित्त भने यो दुःखद समाचार हुनेछ ।

आशा गरौं, ट्रम्प जस्तो घामड व्यक्ति राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भइ नै हाले भने पनि अमेरिकामा बलियो गरेर जग बसेको ‘चेक एण्ड ब्यालेन्स’ पद्धतिले तिनलाई लगाम लगाउनेछ । तिनी जस्ता व्यक्तिले कुनै दिन राष्ट्रपति जस्तो गरिमामय पद हत्याउन सफल हुने जोखिम देखेर नै अमेरिकी संविधान निर्माताहरूले शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्तलाई अख्तियार गरेका हुनुपर्छ ।