काठमाडौं । सिन्धुली तीनपाटन गाउँपालिका–७ तेश्रमखोला गाउँकी ६५ वर्षीय कृष्णमाया पहाडीको गत आइतबार मृत्यु भयो । मृगौलासम्बन्धी रोगले ग्रस्त पहाडीको मृत्यु भएपछि उनको शव घाटसम्म लैजान गाउँमा मान्छे नभएको भन्दै सामाजिक सञ्जालमा चर्चा भयो । गाउँमा मान्छे नभएकै कारण पहाडीको शव घाटसम्म लैजान चारजना मात्र जम्मा भएको भन्दै सामाजिक सञ्जालमा धेरैले लेखे । तस्बिर सेयर गरे । 

तीनपाटन गाउँपालिका–७ का वडाअध्यक्ष युवराज पहाडीका अनुसार गाउँमा मान्छेको अभाव भएको होइन । गाउँमा मान्छे हुँदा पनि जात–व्यवस्थाका कारण ‘शव उठाउने मान्छे नभेटिएको’ हो । मृतक पहाडीको शव बोक्नेमध्ये एक उनै वडाध्यक्ष पहाडी हुन् ।

उनले बाह्रखरीसँग भने, “आइतबार बिहानै उहाँको मृत्यु भयो । हाम्रो गाउँमा क्षेत्री/ब्राह्मणका ६ वटा मात्र घर छन् । घर भए पनि त्यहाँ बसोबास भने छैन । मृतक ब्राह्मण जातको हुनुहुन्थ्यो ।” 

गाउँपालिकाको वेवसाइटमा भएको विवरणअनुसार वडा नं ७ मा ४४४ घरधुरीमा २५ सय २६ जनसंख्या छ । मृतक पहाडीको गाउँ तोश्रमखोला बस्तीमा २९ घरधुरी छन् । यी घरधुरीमा कुल जनसंख्या १७० छ । 

गाउँपालिकाको विवरणअनुसार वडा नं ७ मा २ हजार ३५२ जना हिन्दू धर्मावलम्बी छन् । १७४ जना बौद्ध धर्मावलम्बी छन् । ७ नम्बर वडामा १४ सयभन्दा बढी जनसंख्या गैरक्षेत्री/ब्राह्मणको छ । 

वडाअध्यक्ष पहाडीका अनुसार उनको वडामा दलित र जानजातिको बाहुल्यता छ । “ब्राह्मणको शव दलित र जनजातीले छुन/उठाउन नहुने भन्ने रुढिवादी चलन छ । त्यहीकारण शव घाट लैजान मान्छे भएनन् ।” 

जात–व्यवस्थाको यो अभ्यासमा विश्वास नगर्न आफूले आग्रह गर्दा पनि गाउँलेले नमानेको उनको दाबी छ । ‘‘शव बोक्ने पनि मान्छे नहुने भएपछि मैले दलित तथा जनजाति साथीभाइलाई आउनुहोस् शव त बोक्नुपर्छ भनेको हुँ । तर, उहाँहरूले नै मान्नुभएन ।’’

पहाडीले स्थानीय दलित तथा जनजातिले ब्राह्मणको शव छोएमा कुलदेवता रिसाउने, अनिष्ट हुने भन्दै पन्छिएको बताए । ‘‘यो अन्धविश्वास हो, केही भएमा म जिम्मा लिन्छु भनेर भनेको पनि हुँ,”  वडाध्यक्ष पहाडीले भने, “तर कसैले मान्नु भएन ।” 

गाउँका दलित र जनजातिले शव छुन/बोक्न नमानेपछि मृतकका छोरा, आफू, एकजना महिला र अर्का एक छिमेकी गरी चारजना भएर दुई घण्टा टाढाको घाट पुर्याएको उनले सुनाए ।

दाहसंस्कारका लागि आवश्यक दाउरा भने ट्रयाक्टरमा हालेर घाटसम्म पुर्याएको उनले बताए । “दुई घण्टासम्म शव बोक्न सजिलो हुँदैन, गाउँका मान्छेहरू जातपातको अन्धविश्वास मान्दै शव बोक्न आउनुभएन,” उनले भने, “पहाडी भन्छन्, “कसैले नमानेपछि हामी चारजनाले शव घाटसम्म पुर्यायौँ ।” 

पहाडीले गाउँमा गैह्रक्षेत्री/ब्राह्मण मलामी गएको तर शव बोक्न र छुन नमानेको बताए ।  

मान्छे मर्दा पनि जातको कुरा हुँदा आफू सामाजिक चेतना देखेर लज्जित भएको बताउँदै उनी भन्छन्, ‘‘हामी राजनीति गर्नेले के भनेर राजनीति गरिरहने हो ? समाजको चेतनाको अवस्था यस्तो छ ।’’

युवराज पहाडी– वडा अध्यक्ष 
‘‘हाम्रो गाउँमा दलित र जनजातिको बाहुल्यता छ । क्षेत्री/ब्राह्मणका ६ घरमात्र छन् । ती घरमा पनि मान्छे छैनन्, कोही काठमाडौं, कोही तराइतिर छन् । आइतबार बिहान कृष्णमाया पहाडी आमाको निधन भयो । 

उहाँका छोरा, म, एकजना छिमेकी र मनमाया अधिकारी मात्र भयौँ । दुई घण्टा टाढाको घाटसम्म हामी चारजनाले मात्र शव पुर्याउन मुस्किल हुने भयो । मैले गाउँका दलित/जनजाति साथीभाइलाई खबर गरेँ । तर, उहाँहरूले हामीले त ब्राह्मणको शव छुने गरेका छैनौँ भन्नुभयो । 

मैले उहाँहरूलाई यस्तो जातका कुरा आजको जमानामा मान्नु हँदैन भनेर सम्झाएँ । तर, उहाँहरूले कुलदेवता रिसाउँछन्, अनिष्ट हुन्छ भन्न थाल्नुभयो । मलामी जान्छौँ तर शव बोक्न र छुन मिल्दैन भन्नुभयो । 

उहाँहरूले केही गर्दा पनि नमानेपछि मैले यस्तो केही हुँदैन केही भयो भने म जिम्मा लिन्छु पनि भनेको हो । तर, मेरो केही चलेन । त्यसपछि हामी चारजनाले पालैपालो शव बोकेर घाटसम्म पुर्यायौँ । यो घटना देखेपछि मैले अब यहाँ शवबाहन आवश्यक महसुस गरेको छु ।

तस्बिर : वडाध्यक्ष युवराज पहाडीको फेसबुक ।