काठमाडौं । आफै नेतृत्व लिन अग्रसर हुनुभन्दा शीर्ष नेतृत्वको निकट बन्ने होडबाजी चलिरहन्छ, दोस्रो पुस्ताका नेताहरूमा । किनभने शीर्ष नेताको पक्षमा उभिँदा राजकीय भाग्य चम्किन्छ, विपक्षमा उभिँदा सकिन्छ ।

यही खाले राजनीतिक परिदृश्य कांग्रेसमा हाबी थियो, अब एमाले, माओवादी हुँदै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीमा पनि त्यही मानसिकता हाबी हुँदै गएको छ ।

दोस्रो तहका नेताहरूबीच पार्टी संगठनभित्र लोकप्रिय हुने, आफ्नो स्वतन्त्र अस्तित्व बनाउनेभन्दा शीर्ष नेताको नजिक हुने र शक्तिको प्रयोग गर्ने प्रतिस्पर्धा बढ्दो निरन्तर छ । दोस्रो पुस्ताले त्यसैमा ‘लाभ’ देखेका छन् ।

दोस्रो पुस्ताले जबर्जस्त नेतृत्व लिन नसक्नुमा शीर्ष नेताको वरिपरि घुम्ने प्रवृत्ति नै ‘कारण’ र ‘कारक तत्व’का रुपमा लिने गरिन्छ । उता शीर्ष नेता आफ्नो जग बलियो राख्ने रणनीति छन् । उनीहरू युवाहरूलाई आफू अनुकूल प्रयोगका साधन बनाउँदै रणनीति कसिलो पार्छन् । 

हुन पनि घटनाक्रमले नै शीर्ष नेतृत्वले दोस्रो तहका तथा युवा नेतालाई आफूअनुकूल प्रयोग गर्न अनुकूलता या प्रतिकूलता विश्लेषण गरी नजिक–टाढा बनाएको देखाउँछ । 

विश्लेषकहरू पनि युवा नेताहरूले स्वतन्त्र छवि या अस्तित्व देखाउन प्रयत्नै कम गरेको तर्क राख्छन् ।  विश्लेषक प्रा.डा. लोकराज बराल शीर्ष नेतृत्वबाट दोस्रो तहका नेताहरू ‘प्रयोग’ मात्र बढी हुने गरेको बताउँछन् । 

प्रा. डा बरालले बाह्रखरीसँग भने, “दोस्रो तहका नेता नेतृत्वको अनुकूलतमा प्रयोग हुँदै आएका छन् । तल चाहिँ फलानोको मान्छे भन्ने हुन्छ । माथि उनीहरूले पकड बनाएर नेतृत्वकै विकल्प दिने गरी लागे छुट्टै कुरा हो । नत्र, अरुमा आश्रित भएका हुन्छन् । पार्टीमा हावी हुनुपर्नेमा प्रयोग भएका हुन्छन् ।” 

आमतहमा प्रभाव पार्नुपर्ने युवाहरू प्रयोग हुनुका पछाडि हाम्रो राजनीतिक चरित्र कारक भएको प्राध्यापक बरालको बुझाइ छ । हाम्रोमा एउटै नेतृत्वले दशकौँ ओगटेका कारण पनि युवा नेतृत्वमा प्रभाव पार्नेभन्दा अनुकूल भइदिने चरित्र निर्माण भएको उनको विश्लेषण छ । 

“संगठन नेतृत्वको पकडमा हुन्छ । दोस्रो या तेस्रो तहका नेताले पूर्णरुपमा आफूले भनेजस्तो गर्नै सक्दैनन् । किनभने नेपालको दलीय व्यवस्थाले नेतृत्वलाई शक्तिशाली बनाएको छ,” प्रा. डा बरालले भने ।

उनका अनुसार, बेलायतमा जस्तो एउटा चुनाव हारेपछि अर्को नेता उदाउने अभ्यास हामीकहाँ हुन सकेन ।  एकातिर उनीहरू (दोस्रो तहका नेता)लाई ‘सर्भाइभ’ गर्नुपरेको छ । केही कुरा चित्त बुझेको पनि छैन तै पनि अघि बढ्नुपरेको छ ।

हाम्रो पार्टी प्रणालीले पार्टीमा बसेपछि सम्झौता गर्नुपर्ने बाध्यता सृजना गरेको भन्दै यो क्रम कम्युनिष्ट पार्टीमा ज्यादा भएको उनको बुझाई छ । “कम्युनिष्ट पार्टीमा त नेतृत्वलाई चित्त नबुझे पार्टीबाटै निकाल्छन्,” बरालले भने, “कांग्रेसमा अलिक फरक छ । त्यहाँ स्वतन्त्रताको अभ्यास तुलनात्मक रुपमा धेरै भएको छ ।”

विश्लेषक बरालको विश्लेषणजस्तै कुनै बेला शीर्ष नेतृत्वको एकदमै निकट बनेका नेता आलोचक बनेपछि भूमिकाविहीन भएको दृश्य मञ्चन भएकै छन् । 

प्रमुख तीनवटा ठूला दल कांग्रेस, एमाले, माओवादीका केही नेताहरूको नेतृत्वसँग सम्बन्ध हेर्दा उनीहरू नेतासँग निकट हुँदा प्रभावशाली र नेतृत्वसँग दुरी राख्दा भूमिकाविहीन हुने गरेका छन् ।

कुनै बेला माधवकुमार नेपालको निकट र दलभित्र प्रभावशाली मानिन्थे, भीम रावल । 

उनी एमाले फुट्दा एमालेमै बसे । तर, १०औं महाधिवेशनमा केपी शर्मा ओलीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न उद्यत भए । बदलामा उनी एमालेको राजनीतिमा भूमिकाविहीन जीवन बाँच्न बाध्य भए । उनकै जस्तो अवस्था घनश्याम भुसालले भोग्नु पर्‍यो । भुसाल एमालेमा भूमिकाविहीन मात्र होइन कि चुनावमा टिकटविहीन भएपछि स्वतन्त्र चुनाव लडे । 

चुनावी पराजयपछि उनी पहिले धोका दिएका माधव नेपालकै पार्टीमा प्रवेश गरी महासचिवको भूमिकामा छन् । त्यहाँ पनि नेतृत्वसँग सम्बन्ध सुमधुर नहुँदा उनी भूमिकाविहीन अवस्थामा पुगेका थिए ।  महाधिवेशनमा सर्वसम्मतिको बाटो रोज्दा उनी महासचिवमा निरन्तर भएको नेताहरू बताउँछन् । 

उनीबाहेक एमालेमा ओलीलाई चुनौती दिने ‘दश भाइ’ माधवकुमार नेपालको एकीकृत समाजवादीमा गएनन् । उनीहरू एमालेमै बसेका थिए । उनीहरूले अझै पनि एमालेमा महत्वपूर्ण भूमिका पाउन सकेका छैनन् ।

ओलीले आफू अप्ठेरोमा पर्दा साथ दिएका अष्टलक्ष्मी शाक्य र भीम आचार्यलाई केही समयका लागि मुख्यमन्त्री बनाए । त्यसबाहेक ‘दश भाइ’ले कुनै महत्वपूर्ण जिम्मेवारी पाएका छैनन् । यसबाहेक ओलीले आफू निकटहरूलाई समेत समयानुकूल प्रयोग गरिरहेका छन् । 
 
ओली नीति : कहिले शंकर कहिले विष्णु 

एमालेमा उपाध्यक्ष विष्णु पौडेल र महासचिव शंकर पोखरेलबीच शक्तिको लडाईं छ । पार्टीको प्रदेश अधिवेशनमा उनीहरूबीचको लडाईं स्पष्ट देखिएको थियो । एकै प्रदेशका यी नेताबीचको लडाईंले एमालेमा गुट पनि जन्मिरहेको विश्लेषण भइरहेको छ । 

प्रधानमन्त्री तथा एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली नजिक कहिले को कहिले को बन्ने गरेको घटनाक्रमले देखाउँछ । प्रदेश अधिवेशनमा ओलीको ‘साथ’ महासचिव पोखरेललाई थियो । 

लुम्बिनी प्रदेश अधिवेशनमा केन्द्रीय सदस्य हरि रिजाल उमेदवार बनेका थिए ।  ओलीले प्रष्ट नबोले पनि उनको चाहना रिजाललाई प्रदेश अध्यक्ष बनाउने थियो ।  तर, त्यहाँ पौडेल निकट राधाकृष्ण कँडेलले बाजी मारे ।
अरु प्रदेशमा पनि अध्यक्ष ओली र महासचिवले आफ्ना व्यक्तिलाई अध्यक्ष बनाउन ‘प्रेसर’ बढाएका थिए ।

०७४ को निर्वाचनमा तत्कालीन स्थायी कमिटी सदस्य पोखरेल प्रदेश झरेका थिए । उनी मुख्यमन्त्री पनि बने ।  एमाले र माओवादीबीच एकता भएपछि बनेको नेकपामा भने ओलीले महाधिवेशनबाट निर्वाचित महासचिवलाई पाखा लगाएर विष्णु पौडेललाई अघि सारेका थिए । 

नवौं महाधिवेशनबाट उपमहासचिव बनेका पौडेल नेकपाको महासचिव बनेका थिए ।  नेताहरूका अनुसार, प्रदेश झरेका पोखरेल आफू केन्द्रबाट टाढिएको निष्कर्षमा पुगेका थिए । पार्टीभित्र संकट मडारिँदा प्रदेशबाट बालुवाटार आइपुग्थे ।

उनले प्रदेश छाडेर आफू केन्द्र आउन चाहेको पनि आफू निकटस्थ नेताहरूलाई बताउने गरेका थिए । 

०७८ मंसिरमा भएको दशौं महाधिवेशनमा यी दुई नेता महासचिवको दाबेदार थिए ।  ओलीले पौडेललाई उपाध्यक्ष र पोखरेललाई महासचिव बनाउँदै ‘व्यवस्थापन’ गरे ।  ०७९ को निर्वाचनमा केन्द्रमा आउन खोजेका महासचिव पोखरेलले चुनाव हारे । 

पोखरेलले चुनाव हारेपछि पौडेलको भूमिका बढ्यो ।  गठबन्धन र सरकार बनाउने कुरामा पनि पौडेल हाबी भएका थिए ।  ०७९ पछिको निर्वाचनपछि सरकार बनाउने सन्दर्भमा पार्टीको सात उपाध्यक्षमध्ये निर्वाचित पौडेलको सक्रियता बढेको थियो । 

०७९ पुस १० गते माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्ड प्रधानमन्त्री बन्दा एमालेबाट त्यसको नेतृत्व पौडेलले गरेका थिए । उनी अर्थमन्त्री बनेका थिए । 

तर, ०८० फागुन २१ गते नयाँ गठबन्धन बनाउँदा भने ओली आफैं सक्रिय बनेको नेताहरू बताउँछन् ।  असारमा १७ गते कांग्रेससँगको गठबन्धन बनाउँदा ओलीको रोजाइमा पौडेल परेनन् ।  ओलीले सहमतिको ड्राफ्ट बनाउने जिम्मा एमालेबाट महासचिव पोखरेललाई दिएको थियो ।

एमाले नेताहरूका अनुसार कांग्रेस–एमाले गठबन्धनमा पौडेललाई अर्थमन्त्री बनाउने विषयमा ओली पहिले सकारात्मक थिएनन् ।  दबाबपछि मात्रै पौडेललाई अर्थमन्त्री बनाएको एमाले नेताहरूको भनाइ छ । पार्टीको गतिविधिमा पोखरेल हाबी भएका छन् ।
 
अध्यक्षपछि वरीयताका वरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेल यतिबेला छायामा परेका छन् । ०७९ को निर्वाचनमा काठमाडौं–५ बाट पराजित भएपछि पोखरेल झनै ‘कर्नर’मा परेका छन् ।

एमालेको आठौं महाधिवेशनपछि सुरु भएको ओली–पोखरेलको ‘निकटता’ उतार–चढावपूर्ण छ ।  ०३३ मा कोअर्डिनेशन केन्द्रमा नै केन्द्रीय सदस्य भएका पोखरेल लामो समय माधव नेपालको साथमा थिए । 

उनी आठौं महाधिवेशनमा झलनाथ खनाल समूहबाट महासचिव बनेका थिए । तर,  निर्वाचित भएको केही समयपछि पोखरेल खनालसँग चुनाव हारेका ओलीको निकटस्थ बनेका थिए ।

नवौं महाधिवेशनमा पोखरेल ओलीको महासचिव बने । तर, दुईपटक महाधिवेशनबाट निर्वाचित महासचिव नेकपा गठन हुँदा भने ‘कर्नर’मा पारिए ।

आठौं महाधिवेशनमा उपमहासचिव बनेका विष्णु पौडेल तत्कालीन नेकपाको महासचिव बनेपछि ओली र पोखरेलको सम्बन्ध बिग्रियो ।  तथापि ओली क्याबिनेटमा पोखरेलले उपप्रधानमन्त्रीसहित रक्षामन्त्रीको जिम्मेवारी पाएका थिए । 

तर, पोखरेलसँग ओलीको असन्तुष्टि बढेको थियो । उनलाई मन्त्रालयको जिम्मेवारी खोसेर प्रधानमन्त्री कार्यालयमा तानिएको थियो ।  पदबाट हटाउन नसकेपछि घटुवा गरिएको आरोप लागेको थियो । 

दशौं महाधिवेशनबाट पोखरेल वरिष्ठ उपाध्यक्ष बने । तर, गठबन्धन, सरकार निर्माणमा निर्माणको भूमिकाबाट उनी टाढै रहेको नेताहरूको विश्लेषण छ ।  उपमहासचिव प्रदीप ज्ञवालीको अध्यक्ष ओलीसँग निकटकै सम्बन्ध छ । नवौं महाधिवेशनबाट सचिव बनेका ज्ञवाली १०औं महाधिवेशनबाट उपमहासचिव बने ।

त्यसो त, तत्कालीन नेकपा राजनीतिक रुपमा विभाजन हुँदा ०७७ पुस ७ गते ओली समूहको प्रवक्ताको जिम्मेवारी ज्ञवालीले पाएका थिए । 

पार्टीले गर्ने केही निर्णयमा प्रभावकारी भूमिका खेल्ने, अध्यक्ष ओलीलाई केही सल्लाह सुझाव दिने सन्दर्भमा पनि उनको केही हदसम्म भूमिका रहने नेताहरू बताउँछन् ।  त्यसो त, ०७९ को निर्वाचनमा पराजयसँगै उनी पनि केही मात्रामा छायामा परेका छन् । 

आफ्नै समूहका पृथ्वीसुब्बा गुरुङसँग ओलीको सम्बन्ध त्यति सुमधुर छैन ।  प्रष्ट वक्ता गुरुङको स्वभाव र गुटको द्वन्द्वका कारण गुरुङ पछिल्लो घेरामा रहेको एमाले नेताहरू बताउँछन् । 

०७४ को निर्वाचनमा प्रदेश झरेका उनी गण्डकीको मुख्यमन्त्री बने ।  गुरुङ ०७९ को निर्वाचनमा पनि प्रदेशमा नै जान चाहन्थे ।  तर, गुरुङले लमजुङ–१ बाट प्रतिनिधिसभाको टिकट पाए ।  माओवादी महासचिव देव गुरुङलाई पराजित गरेका पृथ्वी सुब्बा चुनाव जितेपछि पहिलो गठबन्धनमा मन्त्री बनेनन् ।  

उनको चाहना सभामुख पदका लागि पनि थियो । तर, ओलीले गुरुङलाई सभामुख बनाएनन् । ओलीको आफ्नै जिल्लाबासी देवराज घिमिरे सभामुख बनाइए ।  कांग्रेस–एमाले गठबन्धन बनाएपछि पनि गुरुङलाई मन्त्री बन्न रोक्न खोजिएको नेताहरू बताउँछन् । तर, हाल उनी सञ्चार मन्त्री तथा सरकारका प्रवक्ता छन् ।

एमालेमा अध्यक्ष ओलीसँगै हुने नेता हुन्, विष्णु रिमाल । 

पार्टीका उपमहासचिव रिमाल ओली प्रधानमन्त्री भएयता राजनीतिक सल्लाहकार बन्न छुटेका छैनन् । ओली चौथो कार्यकालका लागि प्रधानमन्त्री बन्दा ओलीले रिमाललाई नै प्रमुख राजनीतिक सल्लाहकार बनाएका छन् । 
नेपाल ट्रेड युनियन महासंघ जिफन्टको अध्यक्षको भूमिका पनि निर्वाह गरेका रिमाल ०६४ सालको समानुपातिक कोटामा संविधानसभा सदस्य भएका थिए । 

नवौं महाधिवेशनमा रिमाल ओली प्यानलबाट सचिवका उमेदवार थिए, तर पराजित भए । 

सचिवमा पराजित भए पनि केन्द्रीय सदस्य जितेका कारण उनले पोलिटव्यूरो सदस्य तथा पार्टीको आर्थिक विभाग प्रमुख बनेका थिए । 

उनी हाल पनि पार्टीको निर्वाचन विभाग प्रमुख छन् । १० औं महाधिवेशनबाट उपमहासचिव बनेका रिमाललाई अध्यक्ष ओलीले राष्ट्रपतिको उमेदवारका लागि तत्कालीन प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डलाई प्रस्ताव राखेको चर्चा समेत चलेको थियो ।

एमालेका अरु पदाधिकारीको सम्बन्ध उतारचढावपूर्ण छ । तत्कालीन वरिष्ठ नेता माधव नेपालसँग पार्टी विभाजनमा साथ नदिएका नेताहरूको सम्बन्ध त्यति निकटको देखिँदैन । 

पार्टीका अरु केही नेताहरू पनि केही समय ओलीका प्रिय पात्र बनेका थिए । तेस्रो तहका नेताहरू गोकुल बास्कोटा, महेश बस्नेतहरूको सम्बन्ध पहिले जस्तो निकटतम छैन । 

कांग्रेसमा देउवाका नजिक 

नेपाली कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा पनि दोस्रो तहका नेताहरूलाई ‘उपयोग’ गर्ने मामलामा माहिर छन् । उनले क्षेत्रगत रुपमा नेताहरू भिडाएर आफू निकट बन्ने प्रतिस्पर्धामा उतार्नु उनको योग्यता नै बनेको छ ।

पहिले गिरिजाप्रसाद कोइराला र कृष्णप्रसाद भट्टराई दुवैको निकट हुँदै शक्तिमा पुगेका देउवा नेताहरूलाई उपयोग गरेर निरन्तर शक्तिमा छन् । 

सुदूरपश्चिमका नेताहरू रमेश लेखक, एनपी साउद र वीरबहादुर बलायरलाई भिडाएर शक्तिमा रहने देउवा आफू निकटहरू टाढिन लागे संस्थापन इतरका नेता दिलेन्द्र बडुलाई नजिक देखाएर उनीहरूलाई नजिक्याउने गर्छन् ।
कर्णाली प्रदेशमा प्रभाव राख्ने पूर्णबहादुर खड्कासँग सम्बन्ध चिसिएको छ । देउवाले खड्काकै जिल्ला सुर्खेतका संस्थापनइतरका नेता हृदयराम थानीलाई मन्त्री बनाउने निर्णय भइसकेको थियो । त्यसपछि खड्का थानीलाई रोक्न देउवा निवास धाएको चर्चा चलेको थियो । 

शेखर कोइराला समूहबाट मन्त्री बन्न लागेका थानीलाई रोक्न खड्काले ठूलै मेहनत गरेर ऐनबहादुर शाही मन्त्री बनेको देउवा निकटहरूको भनाई छ ।

देउवामा एउटा मन्त्री पद वा एउटा पदाधिकारी नियुक्ति देखाएर धेरै व्यक्तिलाई आफ्नो वरिपरि घुमाउन सक्ने क्षमता रहेको नेताहरू बताउँछन् ।  “मन्त्री बनाउँछु तर कतै पनि हल्ला नगर्नु, हल्ला गरे बनाउन सक्दिनँ है,” देउवाले यही भनेर धेरै नेताहरूलाई मख्ख पारिदिछन् ।

देउवाले आफूपछिको नेतृत्व तिमी हौ भन्दै नेविसंघ र तरुण दलको नेतृत्वबाट आएका खेलाडी नेताहरूलाई समेत आफू पक्षमा उभ्याइरहे । कांग्रेस विभाजित हुँदादेखि एकीकृत कांग्रेसको एकपटक नेतृत्व गर्छु भनी पछि लागेका विमलेन्द्र निधिले सभापतिमा फेरि पनि देउवा नै अघि बढेपछि विद्रोह गर्नुपर्ने अवस्था आयो ।

तर, उनको विद्रोह १४औं महाधिवेशनको हलबाट बाहिर निस्कदासम्म टिक्न सकेन । दोस्रो चरणमा उनै देउवालाई निधिले समर्थन गरे । उनी देउवासँग पुरानै भूमिकाको खोजी गरिरहेका छन् । तर, पाउन सकेका छैनन् ।

नेविसंघ र तरुण दलको राजनीतिमा नेतृत्वदायी भूमिकाबाट आएका निधिसहित, ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की, बालकृष्ण खाँण, डा. प्रकाशरण महत, एनपी साउद, शंकर भण्डारीजस्ता नेताहरूलाई त उनले आफ्ना कार्यकर्तामा सीमित राखेका छन् । 

समय समयमा उनी आफ्नो विपक्षी खेमामासमेत प्रवेश गरी खेल्ने गरेका छन् । 

मुद्दा अनुसार शेखर–गगन समूहका नेताहरू कहिले धनराज गुरुङ त कहिले गगन थापालाई त कहिले चन्द्र भण्डारीलाई प्रयोग गरेर समूहभित्र विश्वासको संकट ल्याउने र त्यसको लाभ उठाउने काम उनले समय समयमा गरिरहेकै छन् । 

आफ्नै समूहका नेताहरूलाई पनि उनी समयअनुसार फरक–फरक तरिकाले प्रयोग गरिरहेकै छन् ।

निर्वाचनअघिको पाँच दलीय गठबन्धनबाट ०७९ को निर्वाचनमा पहिलो दल भएपछि देउवालाई आफ्नै समूहका नेताहरूले आफै नेतृत्व लिन उक्साउँदा पुस १० गते गठबन्धन भत्किन पुगेको थियो । सभापति देउवाले नेताहरू प्रकाशशरण महत, आरजु राणालगायतले प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री दिन नहुने अडान लिए । त्यतिबेला प्रचण्ड ओलीको शरणमा पुगेर प्रधानमन्त्री बनेका थिए ।

त्यसरी भत्किएको गठबन्धन फर्काउने भूमिका खेलेका उपसभापति खड्का त्यसपछिको सरकारमा  हाबी भए ।

तर, सरकारमा गएपछि माओवादी अध्यक्षसँगै निकट हुँदा वैकल्पिक गठबन्धनमा उनी भूमिकाविहीन भए । एमाले–कांग्रेस गठबन्धन बन्दा रमेश लेखक र देउवा पत्नी आरजु राणा हाबी भए । 

०७९ को निर्वाचनमा कञ्चनपुर–३ बाट चुनाव जितेका लेखकलाई देउवाले प्रतिनिधिसभाको प्रमुख सचेतकको जिम्मेवारी दिएका थिए । 

कांग्रेस–एमाले गठबन्धन बन्दा सहमतिको ड्राफ्ट बनाउने टिममा कांग्रेसबाट लेखक थिए । सँगै ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की पनि थिए । देउवा प्रधानमन्त्री हुँदा कार्कीले पनि जिम्मेवारी पाएका थिए ।  दुई ठूला दलको गठबन्धनको सहमति अघि ड्राफ्ट समितिमा पनि रहेका लेखक ओलीको नेतृत्वको सरकारमा गृहमन्त्री छन् ।

देउवाले आफ्ना लागि उपयोगी व्यक्तिलाई भने सधैँ काखी च्याप्ने गरेका छन् । १३औं महाधिवेशनपछि सहमहामन्त्री नियुक्त गरेका डा. प्रकाशरण महतलाई त्यसयता देउवाले पटक–पटक मनोनीत गरेर जिम्मेवारी दिएका छन् । 

डा. महत अधिकांश समय समानुपातिक सांसद र मन्त्री बनिरहेका छन् । उनी ०७४ को प्रत्यक्ष निर्वाचनमा होमिँदा पराजय बेहोरेका थिए, काठमाडौं–५ मा ।  १३औं महाधिवेशनपछि मात्रै देउवाले उनलाई पाँचौ नियुक्ति दिइसकेका छन् । हाल पदाधिकारी सरहको अधिकार प्रयोग गर्न उनी प्रवक्ताको जिम्मेवारीमा छन् । 

१४औं महाधिवेशनमा देउवाको महामन्त्री लडेको महत पराजित भएपछि केन्द्रीय सदस्य मनोनित भए । मनोनीत केन्द्रीय सदस्य रहेकै बखत उनी प्रवक्ताको जिम्मेवारीमा छन् ।

२०७९ को निर्वाचनमा समानुपातिकतर्फ खसआर्य कोटाको १ नम्बरमा परेका उनी कांग्रेस–माओवादी गठबन्धन सरकारको अर्थमन्त्रीको भूमिका प्राप्त गरे । युवा तथा प्रभावशाली नेता विश्वप्रकाश शर्मा १३औं महाधिवेशनमा देउवाकै शरणमा पुग्न बाध्य भए ।

उतैबाट केन्द्रीय सदस्य भएका शर्मा पार्टी प्रवक्ताको भूमिकासमेत पाएका थिए ।  तर उनले सिधै महामन्त्री दाबी गरेपछि देउवाले उनलाई निकट राखेनन् । छुट्टै महामन्त्रीमा उमेदवारी दिएका शर्मा दुवैतर्फको मतमा ०७८मा महामन्त्री निर्वाचन भए ।

उनी महामन्त्री गगन थापासँगको सहकार्यमा देउवालाई चुनौती दिइरहेका छन् । कृष्णप्रसाद सिटौला समूहमार्फत् देउवासँग नजिकिएका अर्का युवा नेता प्रदीप पौडेल देउवा टिमको महामन्त्री उमेदवार बनेका थिए ।

पार्टी फुट्दा प्रजातान्त्रिक कांग्रेसको उपसभापति भएका प्रकाशमान सिंह एकतापछि देउवा टिम छाडेर कोइराला टिमबाट महामन्त्री निर्वाचित भएका थिए ।  १४औं महाधिवेशनमा सभापतिको उमेदवारी घोषणा र प्रचारमा निस्किएका प्रकाशमानले देउवा सभापति भए जनताले कांग्रेसलाई भोट नै नहाल्ने दाबी गरेका थिए । 

तर, दोस्रो चरणमा उनै देउवाको समर्थन गए, जिताए पनि । सिंह कांग्रेसबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै उपप्रधानमन्त्री तथा सहरी विकास मन्त्री पद पाएका छन् ।

अमेरिकी मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेसन (एमसीसी)को बहसमा कांग्रेस प्रतिरक्षात्मक थियो । त्यसबखत देउवाले साथ लिएका पात्र हुन्, महामन्त्री गगन थापा । सडक र सदन दुवैतिर बहस छेडिएका बेला एमसीसीमा हस्ताक्षर गर्ने तत्कालीन अर्थमन्त्री ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की कतै बोल्न सकेनन् ।

सदनमा र सार्वजनिक कार्यक्रममा समेत एमसीसीको पक्षमा वकालत गरेका महामन्त्री थापालाई त्यसअवधिभर देउवाले पूर्णरुपमा उपयोग गरे ।  महामन्त्री थापाकै प्रस्ताव र पहलमा एमसीसीको १२ बुँदे व्याख्यात्मक घोषणा तयार भएपछि एमसीसीका कट्टरविरोधी कम्युनिष्ट पार्टीहरूसमेत संसदमा निर्णयार्थ प्रस्तुत गर्दा पक्षमा उभिएका थिए ।

त्यतिबेला गठबन्धन दलका शीर्ष नेताको बैठकमा सहभागी गराउनेदेखि नीतिगत निर्णयमा रायसमेत माग्ने गरेका देउवाले उपयोग सकिएपछि थापालाई वास्ता गर्न छाडेका छन् ।

जनार्दन र वर्षमान भिडाएर उपयोग गर्दै प्रचण्ड

नेकपा माओवादी (केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डका सहयात्रीहरू लाखापाखा लागिसकेका छन् । 

डा. बाबुराम भट्टराई, मोहन वैद्य किरण, रामबहादुर थापा बादल, टोपबहादुर रायमाझी, नेत्रविक्रम चन्द लगायतका नेताहरू यतिबेला माओवादीमै छैनन् । नेकपा एमालेमै रहेका रायमाझी त शरणार्थी काण्ड लागेपछि जेलमा छन् ।

माओवादीमा उपमहासचिवद्वय जनार्दन शर्मा र वर्षमान पुनलाई अध्यक्ष प्रचण्डले आवश्यकता अनुसार नजिक्याउने गरेका छन् । 

दुवै नेतालाई नचिढ्याउने नीति प्रचण्डले अबलम्बन गरेको देखिन्छ । पहिले एक–अर्कालाई प्रयोग गर्दा अफ्ठ्यारो पार्न थालेपछि उनीहरू दुबैलाई मिलाएर लैजाने रणनीति प्रचण्डले अलम्बन गरेको माओवादीका एक नेता बताउँछन् । 

पार्र्टीको आठौं महाधिवेशनमा दुई नेताले पार्टीको महासचिवमा दाबी गरेका थिए ।  महाधिवेशन हलबाट आफूलाई अध्यक्षमा मात्रै सर्वसम्मत् निर्णय गराएर निस्किएका प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव बन्नबाट रोकेर द्वन्द्व घटाउने काम गरे ।

उनले पार्टीको महासचिवमा देव गुरुङलाई भित्र्याए । दुवैलाई साइजमा राख्न गुरुङलाई महासचिवमा ‘इन्ट्री’ गराइएको विश्लेषण माओवादी वृत्तमा छ ।  

सरकार बनाउँदा पनि प्रचण्डले यी दुई नेतालाई आलोपालो अवसर दिइरहेका छन् । नेपाली कांग्रेससँगको गठबन्धन बनाउने विषयमा जनार्दन हाबी भएका थिए ।  तर, माओवादीमा एकल प्रभावमा रहेका प्रचण्डलाई जनार्दनले समय समयमा चुनौतीसमेत गर्ने गरेका छन् । 

“होला कहिलेकाहीँ आँखा जुधाएर कुरा गर्न मन लाग्छ, गरिन्छ पनि । तर त्यसैलाई असहयोग गर्यो भनेर नेतृत्वको आडमा नानाथरी बिल्ला भिराएर प्रचारबाजी गरिन्छ,” शर्माले बैठकमा सोधेका थिए, “अध्यक्ष कमरेडले भन्नुप¥यो– कुन चाहिँ अप्ठेरो मोडमा तपाईंले मेरो साथ र समर्थन पाउनु भएन ? तल तल कुन चाहिँ व्यक्तिलाई मैले मलाई गुटको नेता मान्नुपर्छ भनेर भोट मागेको छु ?”

जनार्दन र वर्षमानलाई आलोपालो उपयोग गर्ने प्रचण्डले एमालेसँग गठबन्धन हुँदा वर्षमान पुनलाई अर्थमन्त्री बनाए । एमालेसँगको गठबन्धन निर्माणमा भूमिका खेलेका पुनलाई अर्थमन्त्री बन्नुअघि नै बालुवाटारमा सक्रिय गराएका थिए ।

माओवादीमा बाबुरामसँग भिडाउन ल्याएका नारायणकाजी श्रेष्ठ पनि यतिखेर एक्ला जस्तै बनाइएका छन् । प्रचण्ड प्रधानमन्त्री हुँदा उनकै गृह र परराष्ट्रमन्त्री बनेका श्रेष्ठलाई पार्टीको हितभन्दा व्यक्तिगत लोकप्रियताका लागि काम गरेको आरोप लाग्यो ।

कृष्णबहादु्र महरालाई थुन्न भूमिका खेलेको र पदका लागि आफू र पदका लागि मात्र काम गरेको भनेर माओवादीमा फूटको गृहकार्यसमेत भएको थियो ।

त्यो थाहा पाएपछि रोक्न सफल भएका प्रचण्ड अझै पनि आफू नेतृत्वबाट हट्न तयार भएका दिनमात्रै वैकल्पिक नेतृत्व देखाउने कुरा खुलेरै बताउँछन् । सभामुख, पार्टीको प्रवक्ता हुँदै उपाध्यक्ष बनेका महरा महिला काण्डपछि छायामा छन् ।