काठमाडौं । सडक सञ्जालमार्फत जोडिएको नेपाल र चीनबीचको पुरानो ठूलो व्यापारिक नाका हो, कोदारी । जुन नेपालको सिन्धुपाल्चोक र चीनको तिब्बत सीमामा छ । बीच भागबाट भोटेकोशी नदी बग्छ । जुन नाका भूकम्पअघि निकै चल्तीमा थियो ।

नदीवारि नेपालतिर कोदारी बजार र पारिपट्टि खासा बजार छ । मितेरी पुल र दुई बजारमार्फत् हुने अन्तर–सीमा व्यापार जोडेको छ ।  जुन १० वर्षअघि नेपालको ठूलो व्यापारिक केन्द्र र राजस्व संकलन आधार बनेको थियो । अरनिको राजमार्ग हुँदै सजिलै पुगिने कोदारी र खासा बजार सामान्य सञ्चालनमा छ, व्यापार व्यवसाय भने ठप्प जस्तै छ ।

व्यापारिक प्रयोजनका लागि निर्माण गरिएका कैयौं घर खाली छन् । छिटपुट पर्यटक तिब्बतबाट नेपाल आउने र नेपालबाट फर्किनेबाहेक अन्य ठूलो कुनै अन्तर–सीमा व्यापार छैन । पछिल्लो समय केही विद्युतीय गाडी आयात भएको देखिन्छ । त्यसबाहेक अन्य कुनै चहलपहल छैन । जसकाकारण कोदारी बजार उजाडिएको मात्रै छैन कि बाह्रबिसे, खाडीचौरको सबै व्यापार सुकेका छन् ।

त्यसको मुख्यकारण एउटै हो, चीनले खासा बजार सार्नु । चीन सरकारले २०७२ बैशाखमा आएको भूकम्पका कारण देखाएर खासा बजार सारेको हो ।  

कहिले सञ्चालन होला पूर्ण रुपमा तातोपानी नाका ?

भूकम्प कारण देखाउँदै चीनले पूर्ण रुपमा बन्द गरेको तातोपानी नाका नेपाल सरकारले पटक–पटक खोल्न प्रयास गर्‍यो । भूकम्पको चार वर्षपछि २०७६ मा भने चीन नाका खोल्न तयार भयो । 

तर, अझै पूर्ण रुपमा नाका सञ्चालनमा भने हुन सकेको छैन । त्यसको ठूलो प्रभाव मुलुकको अर्थतन्त्रमा नै परेको छ । भूकम्पअघि उक्त नाकामा सयौं ट्रक तथा कन्टेनर सञ्चालित थियो । पछिल्लो समय शून्यप्रायः छ । 

चीन हुँदै छोटो र सस्तो मूल्यमा काठमाडौंमा पुग्ने सामान कोलकाता बन्दरगाह हुँदै घुमाएर ल्याउनुपर्ने बाध्यता व्यवसायीहरूमा छ । भूकम्पपछि ०७६ मा नाका खोल्न सहमत भएको पहिलो दिन तिब्बतको खासाबाट ऊन बोकेका छवटा ट्रक नेपाल प्रवेश गराएको थियो । 

तर, त्यसयता कुनै मालबाहक ट्रक नेपाल प्रवेश गर्न पाएका छैनन् । खासामा सामान्य चकलेट पसलबाहेक अन्य कुनै पसल सञ्चालनमा छैनन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालय सिन्धुपाल्चोकका डिएसपी निरन्जन भट्टराईका अनुसार, नाका आंशिक रुपमा मात्रै सञ्चालन हुँदा कुनै व्यापार व्यवसाय अघि बढ्न सकेको छैन ।  

नाका खुला जस्तो मात्रै हो । चीनले सामान्य सामाग्रीबाहेक अन्य सामान तातोपानी नाकाबाट पठाएको छैन । खासाको व्यापारी बजार समेत सीमाभन्दा थप ५० किलोमिटर उतै सारेको छ ।

सिन्धुपाल्चोकका सहायक जिल्ला अधिकारी जितबहादुर भण्डारीले पनि नाकाबाट पहिलाको तुलनामा २ प्रतिशत सामानसमेत नेपाल आयात नहुने बताए ।  सामान्य नाका सञ्चलानबाहेक अन्य व्यापारिक अवस्था कोदारीमा र खासा दुवै बजारमा नभएको उनको भनाइ छ ।

यद्यपि चीन हुँदै पछिल्लो समय केही विद्युतीय साना–गाडी र केही हाइड्रोपावर निर्माणका लागि सामान आयात हुने गरेको छ । नेपालबाट भने कुनै सामाग्री निर्यात भएको छैन । सिन्धुपाल्चोक उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष बुद्धराज बस्नेतले चीन पक्षले नाका खोल्न कुनै चासो नदिएको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, “भूकम्प भन्ने एउटा बाहना मात्रै हो । चीन पक्षले नाका पूर्ण रुपमा खोल्ने कुनै चासो दिएको छैन । चीनले खासा बजारसमेत सिगात्से सहरमा सारिसकेको छ । त्यहाँ जान नेपालीलाई जान सजिलो छैन ।”

तातोपानी नाका खोल्न नेपालको तर्फबाट समेत कुनै ठोस पहल नपुगेको उनको तर्क छ । तातोपानी नाका सञ्चालन नहुँदा सिन्धुपाल्चोक जिल्लाकै आर्थिक अवस्था बिग्रँदै गएको उनको गुनासो छ ।