नेपालमा धेरै औषधिहरू डक्टरको प्रेस्क्रिप्सन नभईकन पनि सहजै काउन्टरबाट किन्न पाइन्छ । नियममा जे लेखिएको भएता पनि बजार अनुगमन नभएका कारणले कसैलाई रुघा, खोकी, ज्वरो आए औषधि पसलेले सहजै एजिथ्रोमाइसिन, इरिथ्रोमाइसिन वा कुनै पनि अरू एन्टिबायोटिक सहजै दिन्छन् । यसरी औषधि प्रयोग गर्दा धेरैजसोलाई निको पनि हुन्छ । कतिपय बिरामीहरू डक्टरकोमा जानुभन्दा सिधै औषधि पसले ‘दाइ’ले दिएको दबाई खाएर पैसा जोगाउँछन् । तर, यसको दूरगामी असर के पर्छ भन्ने विषयमा जबसम्म बिरामी वा औषधिका उपभोक्ता आफैँ सजग हुँदैनन्, तबसम्म अहिलेको अवस्थामा तात्त्विक भिन्नता आउँदैन । अनि, निको नहुने रोग लागेर मृत्युवरण गर्नेको संख्यामा पनि खासै कमी आउने सम्भावना हुँदैन ।

औषधि विज्ञानले पत्ता लगाएका नयाँ–नयाँ औषधिका कारणले हालका दिनमा धेरै एन्टिबोयोटिक ब्रोड स्पेक्ट्रमका हुन्छन्, अर्थात् एउटै औषधिले धेरै रोगका कारक जीवाणुलाई असर गर्छ । तर, साधारण बिमारीका लागि त्यस्तो बहुआयामिक एन्टिबायोटिक प्रयोग गरिए अलिक गम्भीर प्रकारका रोगलाई त्यस्तो औषधिले काम नगर्ने हुन्छ । यसैका कारण औषधिले छुँदै छोएन र बिरामीको मृत्यु भयो भन्ने धेरै घटना हामीले बारम्बार सुन्छौँ ।

कसैलाई पनि कुनै रोगव्याधि लागे डक्टरकोमा जाने बानी बसाल्नुपर्छ । तर, त्यसो हुन सकेको छैन । किनभने, सम्बद्ध निकायहरूले जनताको चेतना अभिवृद्धि गर्ने कार्यमा यथोचित बल गरेको देखिँदैन । गरिब मुलुक भएका कारण कतिपय ग्रामीण र दूरदराजका स्वास्थ्य चौकीमा जाँदा त्यहाँको पियनले औषधि लेखिदिने अवस्था कायमै छ । तर, पियनले दिएको दबाई खान हुन्न भन्ने चेतना बढेको अवस्थामा मात्र स्वास्थ्य चौकीमा डक्टर र नर्सहरूको उपस्थिति हुनैपर्छ भनेर जनताले सरकारलाई दबाब दिन्छन् । यसका लागि पनि चेतना अभिवृद्धि गर्नुको विकल्प देखिँदैन ।

विज्ञले स्पष्ट ढंगमा भनेका छन्– आफूले खाएको औषधि अरू कसैलाई सिफारिस नगरौँ, चिकित्सकलाई नै बिरामीको रोग र औषधिको प्रकार र मात्रा निर्क्योल गर्ने अवसर दिऔँ । यस्ता समस्या समाधान गर्ने उद्देश्यसहित सरकारको तर्फबाट प्रतिजैविक प्रतिरोध नेसनल एक्सन प्लान बनेको छ । यो योजना सन् २०१६ मा नै बनेको भएता पनि अझै कार्यान्वयन नहुनु एक दुःखद पक्ष हो । सम्बन्धित निकायले ध्यान देओस् ।

कडा खालका औषधिको प्रत्यक्ष प्रयोग गर्ने समस्या एकातिर ठूलै रूपमा देखिएको छ भने अप्रत्यक्ष रूपमा हाम्रो शरीरभित्र प्रवेश गरिरहेका एन्टिबायोटिकहरूको सन्दर्भमा पनि सचेत हुने अवस्था आइसकेको विज्ञहरूले बताएका छन् । हामीले खाने माछा, मासुमार्फत पशुपक्षीलाई दिइएको औषधिको साना अवशेष हाम्रो शरीरमा प्रवेश गरिरहेका हुन्छन् । त्यस्ता अवशेषले हाम्रो शरिरभित्र रहेका जीवाणुलाई ती औषधिको प्रतिरोध गर्न सिकाउँछन्, जसले गर्दा त्यस्ता जीवाणुले हामीलाई आक्रमण गरेर रोग थोपरेको समयमा कडाभन्दा कडा औषधिले पनि काम नगर्ने हुन्छ ।

अहिलेको जनस्वास्थ्यका दश प्रमुख समस्यामध्ये एएमआर अर्थात् ‘एन्टी माइक्रोबियल रेजिस्टेन्स’ एक हो । यसको मतलब भाइसर, ब्याक्टेरिया, फंगसजस्ता सूक्ष्म जीवले औषधिहरूप्रति प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउनु हो । यस समस्याबाट विश्वमा दशौँ लाख मान्छेले जीवन गुमाइरहेका छन् । त्यसैले एएमआर न्यूनीकरणका लागि एन्टिबायोटिक औषधिको प्रयोगमा सचेतना र कडाइका उपाय अवलम्बन गरौँ, विश्व स्वास्थ्य संगठनको मापदण्ड पालना गरौँ/गराऔँ र सर्वसाधारणलाई निको हुन सक्ने रोगबाट मर्न नदिऔँ ।