काठमाडौं । सरकारले चालु आर्थिक वर्ष २०८०/०८१ मा अनुमान गरेको खर्चमध्ये १४ खर्ब २२ अर्ब ५४ करोड रुपैयाँ राजस्वमार्फत उठाउने लक्ष्य राखेको छ । चालु वर्षमा १७ खर्ब ५१ अर्ब ३१ करोड रुपैयाँ खर्च गर्ने लक्ष्य राखेको सरकारले राजस्वबाट पुर्ताल नभएको रकम आन्तरिक ऋण तथा सहायतामार्फत पुर्ताल गर्ने लक्ष्य राखेको छ ।

तर, सरकारले लिएको राजस्व संकलन लक्ष्य, वैदेशिक सहायता, तथा वैदेशिक ऋण भने लक्ष्य अनुसार प्राप्त भएको छैन ।

महालेखा नियन्त्रक कार्यालयका अनुसार आर्थिक वर्षको पाँच महिना सकिन लाग्दा तीन खर्ब १२ अर्ब दुई करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ । मंसिर १७ गतेसम्म लक्ष्यको २१.९३ प्रतिशत मात्र राजस्व संकलन भएको हो ।

महालेखाका अनुसार गैरकरमार्फत २३ अर्ब ८१ करोड ३० लाख रुपैयाँ संकलन भएको छ भने करबापत दुई खर्ब ८८ अर्ब २१ करोड रुपैयाँ संकलन भएको हो ।

सरकारले प्रत्येक महिनामा राखेको राजस्व लक्ष्य भने पूरा हुन सकेको छैन । आन्तरिकतर्फ सरकारले कार्तिक मसान्तसम्म एक खर्ब ५७ अर्ब नौ अर्ब ४० करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । आन्तरिक राजस्व विभागका अनुसार कार्तिक मसान्तसम्म एक खर्ब २७ अर्ब १६ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ । यस विभागले कार्तिकसम्म राखेको लक्ष्यको ८०.९५ प्रतिशत हो ।

विभागका अधिकारीहरू भने अहिले राजस्व प्रशासन सुधार भएको भन्दै लक्ष्य भेट्नेमा आफूहरू आशावादी रहेको बताउँछन् । घरजग्गाको कारोबार तथा आयात बढ्दै गएकाले यसरले आन्तरिक राजस्व वृद्धिमा उलेख्य सहयोग पुग्ने विभागका उपमहानिर्देशक अर्जुनप्रसाद भट्टराई बताउँछन् ।

“हामीले आन्तरिक रूपमा राजस्व प्रशासन तथा सिस्टममा सुधार गरिरहेका छौँ । पुँजीगत खर्च बढिरहेको छ । घरजग्गाको बिक्री बढिरहेको छ । यो जति बढ्यो, कच्चापदार्थ पनि बढ्दै जान्छ,” उनले भने, “आयात पनि बढ्दै गएको छ । पुँजीगत खर्च र भुक्तानी पनि बढ्दै गएको छ । यसले खर्च बढाउँछन् । अहिलेको स्थितिमा गत वर्षकै जति राजस्व संकलन गरिरहेका छौँ ।” 

विभागले आन्तरिक राजस्व वृद्धि गर्न बजारको अनुगम पनि व्यापक रूपमा बढाउँदै लग्ने योजना बनाएको भट्टराई बताउँछन् । अहिले नै विभागे राखेको लक्ष्य भेटाउने अवस्था नरहेको पनि उनले बताए ।

“तत्कालै लक्ष्य भेटाउने अवस्था त छैन । तर, केही इन्डिकेटर हेर्दा वार्षिक लक्ष्य हासिल गर्न त्यति समस्या पर्दैन,” उनले भने, “हाम्रा प्रणालीहरूमा पारदर्शिता, डाटाको कटेक्टिभिटीले गर्दा पनि सहज भएको छ । आन्तरिक रूपमा हामीले प्रणालीमा सुधार गरेका छौँ ।”

कर परीक्षणका कुराहरू अनलाइन सिस्टममा लगिएको उनी बताउँछन् । भावी योजनामा ‘फेसलेस एसिस्मेन्ट’ जन करदाता र कर प्रशासनको भेट नभई काम सम्पन्न गरिने विधि अपनाउने तयारीमा विभाग रेहेको छ । टेक्नोलोजीको विकासमा पनि विभागले जोड दिने बताइएको छ ।

राजस्व संकलनमा करका नीति, करदाता, कर प्रशासनले अत्यान्तै प्रभाव पारेको भट्टराई बताउँछन् । 

साउनदेखि कार्तिकसम्म विभागले कुन शीर्षकमा कति राजस्व उठायो ?

आन्तरिक राजस्व विभागका अनुसार कार्तिक मसान्तसम्म आन्तरिकतर्फ लक्ष्यभन्दा बढी शिक्षा सेवा शीर्षकमा राजस्व संकलन भएको छ । कार्तिकसम्म शिक्षा सेवाबापत ८५ करोड ५६ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ ।

त्यस्तै, आयकर तथा ब्याजकरबापत उठ्ने राजस्वले भने लक्ष्य भेट्न खोजेको छ । आयकरबापत लक्ष्यको ९४.८७ प्रतिशत संकलन भएको छ भने ब्याजकरबापत उठ्ने राजस्व ९१.०६ प्रतिशत उठेको छ । 

विभागले कार्तिक मसान्तसम्म आयकरबापत ४५ अर्ब ५१ करोड ७२ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । उक्त अवधिमा विभागले ४३ अर्ब १८ करोड रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ ।

त्यस्तै, ब्याजकरबापत विभागले १७ अर्ब ४८ करोड ६२ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन गर्ने लक्ष्य राखेकोमा १५ अर्ब ९२ करोड २८ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको थियो । 

लक्ष्यको सबैभन्दा कम घरबहाल कर उठेको छ । विभागले कार्तिकसम्म घरबहाल करबापत ९९ करोड ५१ लाख रुपैयाँ उठाउने लक्ष्य राखेको भए पनि ५७ करोड ९९ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ ।