काठमाडौं । कार्तिक नाचको आठौँ दिन नृसिंह अवतारको गाथा प्रस्तुत गरिएको छ । योपटक मंसिर २ गतेदेखि सुरु कार्तिक नाचमा शनिबार राति नृसिंह अवतार (हिरण्यकश्यपु वध) देखाइएको हो ।

वि.सं. १६९७ देखि सुरु भएको ऐतिहासिक कार्तिक नाचमा भगवान् विष्णुसँग सम्बन्धित १७ धार्मिक कथा जोडिएको छ । यो ऐतिहासिक नाच पाटनका तत्कालीन राजा सिद्धिनरसिंह मल्लले आफ्ना गुरुहरू हरिवंश राजोपाध्याय र विश्वनाथ उपाध्यायको सल्लाहअनुसार त्यहाँको दरबार चोकभित्र भगवान् श्रीकृष्णको मन्दिर निर्माण सम्पन्न भएको उत्सवस्वरूप मनाउन थालेको इतिहास छ ।

कार्तिक नाच हरेक वर्ष कार्तिक महिनामा प्रदर्शन गरिने नृत्य र संगीतमा आधारित भएर देखाइने नृत्य नाटक हो । यो नाच पाटन दरबार स्क्वायरमा अवस्थित कार्तिक डबलीमा मञ्चन गरिन्छ ।

सुरुमा यो नाच राजा सिद्धिनरसिंह मल्लले पाँच दिनका निम्ति नासल चोकमा देखाएर थालनी गरेका थिए । स्थानीय किरण चित्रकारले कार्तिक नाच वि.सं. १६९७ मा राजा सिद्धिनरसिंह मल्लको पालामा सुरु गरिएको बताए ।

यो नाच सिद्धिनरसिंह मल्लका छोरा श्रीनिवासले सात दिन थपेर १२ दिन सञ्चालन गरेको बताइन्छ । त्यसपछि श्रीनिवासका छोरा योगनरेन्द्र मल्लले अरू १५ दिन थपेर एक महिनाभर सञ्चालन गर्ने गरी थालनी गरिएको चित्रकारले बताए ।

एक महिनाभर मनाउने गरिए पनि विभिन्न समयमा विभिन्न कारणले गर्दा मनाउन नसकिएको चित्रकारको भनाइ छ ।

कार्तिक नाच ‘बाथः प्याखँ’बाट सुरु हुन्छ । यो तीन दिनसम्म देखाइन्छ । त्यसपछि भगवान् विष्णुका विभिन्न कथाहरूमा आधारित नाचहरू प्रस्तुत गरिन्छ ।

तत्कालीन समयमा देशमा शान्ति, समृद्धि र मनोरञ्जनको हेतुले यो नाच सुरु गरिएको मानिन्छ । कुनै समय कार्तिकमा २७ दिन अर्थात् महिनाभर देखाइने हुँदा यो नाच कार्तिक नाचको नामले परिचित छ ।

यो नाच पछिल्ला वर्षहरूमा विविध कारणले केही दिन मात्र देखाउन थालिएको छ । यो वर्ष मंसिर २, ३ र ४ गते बाथः प्याखँ, ५ गते युद्धकला (शितज्वर/विषमज्वर युद्ध, महादेव/कृष्ण युद्ध), ६ गते देवी प्याखँ, ७ गते ज्ल शयण, ८ गते बराह अवतार, ९ गते नृसिंह अवतार, १० गते वस्त्रहरण लीला र ११ गते दधि लिला देखाइने बताइएको छ ।