काठमाडौं । सामाजिक सञ्जाल ‘टिकटक’मा यतिखेर एउटा भिडियो भाइरल छ । ‘टिकटक संसार’ नामक आईडीबाट पोस्ट भएको उक्त भिडियोमा एउटा महिलासँग एमाले नेता महेश बस्नेत जस्तै पुरुष देखिन्छन् ।
कसैको बेडरुम जस्तो देखिन्छ । भिडियो महिलाले सेल्फी क्यामेरा प्रयोग गरी खिँचेको देखिन्छ । महिलाले भिडियो खिँचेको चाल पाएपछि ती पुरुषले सिरकले आफ्नो अनुहार छोप्छन् ।
उक्त भिडियो भाइरल भएपछि महेश बस्नेतले उक्त भिडियोबारे स्पष्टीकरण दिनुपरेको छ । बस्नेतले मंगलबार फेसबुकमार्फत भिडियोबारे खण्डन गरेका छन् ।
उनको टिप्पणी छ, “मलाई बदनाम गराउन एउटा गिरोह निरन्तर लागिरहेको छ । आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्ट (एआई) प्रयोग गरेर इडिट भर्सनबाट फेक भिडियो बनाएर मेरो चरित्रहत्या गर्ने हर्कत भएको छ । प्रहरीकोमा कारबाहीको प्रक्रिया अघि बढाइएको छु । यथार्थ बाहिर आउने छ ।”
०००
दैलेखका गीता थापा (नाम परिवर्तन) को न्युरोडमा मोबाइल पसल छ । मोबाइल पसल भएकाले पसलमा ग्राहक पुग्ने नै भए । करिब चार महिनाअघि गीताका चिनजानकै साथी दैलेख महाबु गाउँपालिका–२ का ३९ वर्षीय तुलाराम सारु छिरे ।
उनी मोबाइल किन्न होइन कि चिनजानकै साथी भएकाले सीमकार्ड निकाल्न उनको नागरिताको फोटो कपी माग्न पुगेका थिए । गीताले पनि चिनेकै साथी भएकाले नागरिताको साटो आफ्नै नामबाट निकालेको सीमकार्ड दिइन् ।
तुलाराम र गीताको सम्बन्ध त्यसपछि झन् गाढा बन्दै गयो । उनी केही समयअघि मात्रै वैदेशिक रोजगारीबाट नेपाल फर्किएका थिए ।
सम्बन्ध बढ्दै गएपछि अविवाहित गीतालाई तुलारामले बिहेको प्रस्ताव नै राखे । गीताले मौन समर्थन गरिन् । उनीहरुको भेटघाट मात्रै बाक्लिएन, बिस्तारै म्यासेन्जरमार्फत समेत घण्टौं भिडियो कल हुन थाल्यो ।
भिडियोमा उनीहरु दुवै जना अश्लिल हर्कतसमेत गर्न थाले । त्यो भिडियो तुलारामले स्क्रिन रेकर्ड गरेर राख्थे । त्यसबारे गीता अनभिज्ञ थिइन् । जब तुलाराम र गीताबीच सम्बन्ध खटपट हुन थाल्यो ।
त्यसपछि तुलरामले त्यही स्क्रिन रेकर्ड देखाएर ‘ब्ल्याकमेलिङ’ गर्न थाले । त्यसपछि गीताले तुलरामलाई आफ्नो फेसबुकबाट हटाइन् । तर, तुलरामले ‘फेक फेसबुक’ आइडी खोली ती भिडियो गीताका आफन्तलाई पठाउन थाले । तुलरामको हैरानीपछि उनी प्रहरीको साइबर ब्यूरो पुगिन् ।
प्रहरीले तुलरामलाई पक्राउ गरी कानुनी दायरामा ल्यायो । गत २३ साउनमा पक्राउ परेका उनी पुर्पक्षका लागि जेल चलान भएका छन् । मुद्दा जिल्ला अदालत काठमाडौंमा चलिरहेको छ ।
०००
सामाजिक सञ्जाल टिकटक, फेसबुक, ह्वाट्सएपमार्फत ‘लक्की ड्र’को नाममा ठगी गर्ने दुई जना पक्राउ परे ।
दुवै हाल पुर्पक्षका लागि थुनामा पुगेका छन् । प्रहरीको साइबर ब्यूरोको टोलीले पक्राउ गरेका पर्सा बहुदामाई नगरपालिकाका राजकुमार पण्डित र रौतहट कटहरीयाका उमेशकुमार यादव थुनामा पुगेका हुन् । उनीहरुलाई प्रहरीले गत ५ भदौमा पक्राउ गरेको थियो ।
प्रहरीका अनुसार, यादव र पण्डितले अनेक व्यक्तिलाई ‘जमजम इलेक्ट्रोनिक’मार्फत तपाईं ‘लक्की’ हुनुभयो आइफोन जित्नुभयो भन्दै आइफोन निम्ति भन्सार शुल्क बुझाउनुपर्ने उल्लेख गरी रकम पठाउन लगाएर ठगी गर्ने गरेको खुलेको थियो ।
प्रहरीले उनीहरुको साथबाट ठगीको ४९ लाख ९५ हजार सात थान मोबाइल ९८३ सीमकार्ड १२ थान एटीएम कार्ड बरामद गरेको थियो ।
चार महिनामै करिब सात हजार उजुरी
यी त केही प्रतिनिधिमूलक घटना मात्र हुन् । प्रहरीको साइबर ब्यूरोमा सामाजिक सञ्जाल टिकटक, फेसबुक, ह्वाट्सएपलगायतका माध्यमबाट ठगी परेका तथा चरित्र हत्या भएको जिकिरसहित दैनिक सयौँको संख्यामा उजुरी पर्ने गरेको छ ।
पछिल्लो समय ‘टिकटक’मार्फत आपराधिक गतिविधि बढेको जनाउँदै सामाजिक सञ्जालको नियमन आवश्यक भएको निस्कर्षमा गृहमन्त्रालय पुगेको छ ।
मन्त्रालयका प्रवक्ता सहसचिव नारायणप्रसाद पौडेलले आइतबार जारी विज्ञप्तीमा भनिएको छ, “सामाजिक सञ्जाल व्यक्तिगत जीवनको अभिन्न अंग जस्तै भएपनि सामाजिक सञ्जालमा सम्प्रेषण हुने गलत सामग्रीले व्यक्ति तथा समाजलाई नकारात्मक प्रभाव पार्छ । कतिपय कुराले व्यक्तिको चरित्रहत्या हुन पुगेको छ ।”
त्यस्ता पोष्ट हटाउने र पोस्ट गर्ने व्यक्तिलाई पहिचान गरी कारबाहीको दायरमा ल्याउने गृहको तयारी छ । साइबर ब्युरोको तथ्यांकले सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग आम मानिसलाई झस्काउने खालको छ ।
ब्यूरोका एसपी पशुपतिकुमार रायका अनुसार, चालु आर्थिक वर्षको चार महिनामा मात्रै ब्यूरोमा ६ हजार १६० उजुरी परेका छन् । साउन यतामात्रै सामाजिक सञ्जाल फेसबुक, टिकटक, म्यासेन्जर, इन्स्टाग्राम, गुगल, इमेल, इमो, हट्सएप, भाइवर, टेलिग्राम, वीच्याट, युट्युब, ई–सेवा, र खल्तीविरुद्ध उक्त उजुरी परेका हुन् ।
यसरी उजुरी परेकामध्ये २९ जनाविरुद्ध मुद्दा चलिसकेको छ । केही अझै अनुसन्धानकै क्रममा र केहीको हकमा उजुरीकर्ता र पीडक पक्षबीच सहमति भएपछि उजुरी फिर्ता भएका छन् ।
एसपी राय भन्छन्, “चरित्र हत्यादेखि ‘ब्ल्याकमेलिङ’का घटना अधिकांश चिने–जानेकाबाट नै हुन्छ । उजुरी पनि त्यस्तै आउने गर्छन् । युवा–युवतीबीच मिलन हुँदा बनाइएका भिडियो सम्बन्ध बिग्रेपछि दुरुपयोग हुने गर्छन्, त्यसपछि वाध्य हुँदै उजुरीसहित हामी कहाँ आइपुग्छन् ।”
कतिपय उजुरीपछि पीडित पक्ष र पीडक पक्षबीच गल्ती नदोहोर्याउने गरी सहमतिमा उजुरी फिर्ता लिने गरेको जानकारी रायले दिए । ब्यूरोको तथ्यांक अनुसार, गत आर्थिक वर्षमा नौ हजार १३ उजुरी परेको परेको थियो ।
सबैभन्दा बढी फेसबुकमार्फत्
ब्युरोको तथ्यांकअनुसार, सामाजिक सञ्जालमार्फत हुने अपराधको आधा भन्दा बढी अपराध फेसबुकमार्फत् हुने गरेको देखिएको छ । चालु आर्थिक वर्षको चार महिनामा परेको कुल ६ हजार १६० उजुरीमध्ये फेसबुकमार्फत पीडित भएको भन्दै चार हजार ३७८ उजुरी परेका छन् ।
त्यस्तै दोस्रोमा टिकटकमार्फत् चरित्रहत्या भएको भन्दै उजुरी परेको छ । टिकटकमार्फत् पीडित भएको भन्दै ७०४ जनाले ब्युरोमा उजुरी दिएका छन् । यसरी नै म्यासेन्जरमार्फत् १३०, इन्स्टाग्राममार्फत् २५९, ह्वाट्सएपमार्फत् ३४२ जनाको उजुरी परेको छ ।
यसरी उजुरी परेकामध्ये धेरै जसो कानुनी कारबाहीभन्दा बाहिर रहने गरेका छन् । गत वर्ष उजुरी परेको नौ सय १३ मध्ये १३५ मुद्दा मात्रै अदालती प्रक्रियामा पुगेका छन् ।अझै धेरै कानुनी दायराबाहिर छन् । चालु आर्थिक वर्षको चार महिनामा समेत जम्मा २९ मुद्दामात्रै अदालत पुगेको छ ।
नेपालमा साइबर कानुनको अभावमा धेरै कानुनी दायरामा ल्याउन कठिन भएको ब्युरोका एसपी रायको भनाई छ । त्यसबाहेक सामाजिक सञ्जालका आधिकारिक निकाय नेपाल बाहिर हुँदा समन्वय गर्न प्रहरीलाइ कठिन भएको हो ।
हाल साइबर ब्यूरोले सामाजिक सञ्जालमार्फत् हुने अपराध नियन्त्रण गर्न विद्युतीय कारोबार ऐन २०६३ अन्तर्गत कसुरमा कारबाही गर्दै आएको छ । साइबर ब्यूरोबाहेक प्रहरीको अन्य कार्यालयहरुमा पनि सामाजिक सञ्जालबाट हुने अपराधका उजुरी सबैभन्दा बढी आउने गरेको छ ।
