काठमाडौं । नेपाली कथानक चलचित्र ‘दी रेड सुटकेस’ यही वर्ष भेनिस फिल्म फेस्टिभलमा पुग्यो । फिडेल देवकोटाको लेखन तथा निर्देशन रहेको चलचित्र भेनिस फिल्म फेस्टिभलमा छनोट भएको थियो ।

यो चलचित्र भेनिसको दोस्रो मुख्य प्रतिस्पर्धा होराइजन विधामा छनोट भएको थियो । विदेशी निर्माता र छायांकारबिना विश्वको प्रतिष्ठित फेस्टिभलमा छनोट हुने ‘दी रेड सुटकेस’ पहिलो नेपाली चलचित्र हो । यो सिनेमाले वैदेशिक रोजगारीले नेपाली समाजमा पारेको प्रभावको कथा उठान गरेको थियो । 

यही वर्ष चलचित्र ‘गाउँ आएको बाटो’ टोरन्टो फिल्म फेस्टिभलमा छनोट भयो । यही फेस्टिभलमा यो चलचित्रको वर्ल्ड प्रिमियर गरिएको थियो ।

नवीन सुब्बाले निर्देशन गरेको यही चलचित्र एसियाको प्रतिष्ठित बुसान फिल्म फेस्टिभलमा पनि छनोट भयो । यो चलचित्रमा गाउँमा गाडीको बाटो पुगेपछि बाउ र छोराको सम्बन्धमा पार्ने प्रभावको कथा समेटिएको छ ।

यही चलचित्र ‘मुम्बई चलचित्र महोत्सव २०२३ (मामी)’ मा पनि छनोट भयो । यो महोत्सवमा नेपालबाट चलचित्र ‘गाउँ आएको बाटो’ ‘साउथ एसिया प्रिमियर’मा सहभागी भयो । 

मामीमा ‘गाउँ आएको बाटो’ मात्र होइन, अरू नेपाली चलचित्र पनि छनोट भएका छन् । गएको शुक्रबारदेखि भारतमा सुरु भएको सो फेस्टिभलमा त नेपाली चलचित्रको वर्चस्व देखियो । फिचर र सर्ट फिल्म विधामा नेपाली सिनेमा छनोट भएका हुन् । महोत्सवमा ‘गाउँ आएको बाटो’सँगै ‘दी रेड सुटकेस’ र ‘गुराँस’ पनि यो विधामा छनोट भए ।

महोत्सवमा दिवा शाहको निर्देशन र नेपाल र भारतको सहकार्यमा निर्माण गरिएको ‘बहादुर : द ब्रेभ’ पनि छनोट भयो ।

सर्ट फिल्म विधामा ‘हेलेना’, ‘विन्डहर्स्’, ‘चिसो घर’ र ‘फोकस साउथ एसिया’ पनि छनोट भए ।

यसअघि, ‘कालोपोथी’, ‘सेतो सूर्य’, ‘हाइवे’, ‘डाइङ क्यान्डल’, ‘बुलबुल’ ‘हल्कारा’लगायत केही फिचर फिल्म विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा छनोट भएका थिए । विशेष गरी ‘कालोपोथी’ र ‘सेतोसूर्य’ले विदेशी फिल्म फेस्टिभलमा पुगेर नेपालमा ठूलो ‘हाइप’ बनाएका थिए । त्यसअघि, ‘नुमाफुङ’ र ‘मुकुन्डो’ले नेपाली चलचित्रका निम्ति इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभलको ढोका उघारेका थिए ।

मौलिक कथा छनोट गरेर बनाइएका कतिपय सिनेमा पछिल्लो समय विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा छनोट भइरहेका छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा नेपाली चलचित्र जानेक्रम उल्लेख्य नभए पनि विस्तारै यसको संख्या बढेको निर्देशक नरेशकुमार केसी बताउँछन् । सोही अनुपातमा मेकरको संख्या अपेक्षित वृद्धि हुन नसकेको उनको भनाइ छ । नवीन सुब्बालगायत मेकर मात्र सुरुदेखि अहिलेसम्म त्यस्तो वर्गमा पर्ने उनी बताउँछन् ।

“मामीमा नेपाली सिनेमाले एक्सपोजर पाउनु ठूलो कुरा हो । पश्चिमा ठूलठूला फेस्टिभल ब्रान्डका हिसाबले माथि होलान्, तर हाम्रो बजारको नजरले हेर्ने हो भने मामी फेस्टिभल हाम्रा लागि महत्त्वपूर्ण हो,” नरेश अगाडि थप्छन्, “अलिअलि भाषा पनि मिल्ने र संस्कार र संस्कृतिका हिसाबले पनि नेपाल र भारतबीच धेरै फरक नरहेकाले नेपाली सिनेमाको बजार भारतमा खोज्न हाम्रा लागि मामी ठूलो प्लेटफर्म हो ।”

मामीमा पाएको एक्सपोजरले भारतीय ओटीटी र टेलिभिजनमा मात्र नेपाली फिल्म गए अहिलेको अवस्थामा ठूलो उपलब्धि हुने उनको भनाइ छ ।

तर, नेपालमा कतिपय मेकरमा फेस्टिभलमा जाने सिनेमा भन्नेबित्तिकै फरक धारणा रहेको उनको अनुभव छ । इन्टरनेसनल फेस्टिभलमा जाने सिनेमा भन्नेबित्तिकै कमर्सियसल हुँदैन भन्ने गलत धारणा रहेको नरेश बताउँछन् ।

“आर्टहाउस मुभी भन्नेबित्तिकै स्लो हुन्छ, बोरिङ हुन्छ, हेर्न सकिँदैन, कमर्सियल हुँदैन भन्ने हाम्रोमा गलत धारणा छ,” उनी भन्छन्, “तर, त्यस्तो हुँदैन । फेस्टिभलमा जाने चलचित्र पनि कमर्सियल हुन्छन् । मात्रै विषय र प्रस्तुतिमा फरक हो । यसलाई बुझ्ने हो भने पनि इन्टरनेसनल फेस्टिभलमा जाने सिनेमाको संख्या धेरै हुन्थ्यो ।”

नेपाली परिवेश र कथा उठान गर्ने चलचित्र अक्सर इन्टरनेसनल फिल्म फेस्टिभलमा छनोट हुने गरेका छन् ।

अहिले नेपालमा व्यक्तिको पहलमा जति पनि अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा जाने सिनेमा बनिरहेका छन्, त्यो ठूलो उपलब्धि भएको निर्देशक छिरिङरितार शेर्पा बताउँछन् । “आर्ट मुभी वास्तवमा हेरिटेज हो । जसरी पाटन, भक्तपुर दरबार स्क्वायर, स्वम्भूनाथ, पशुपतिनाथ हेरिटेजका रूपमा छन्, राम्रा सिनेमा पनि त्यस्तै हेरिटेजका रूपमा जुगजुगसम्म रहन्छन्,” छिरिङ भन्छन्, “यस्ता सिनेमा त राज्यले बनाउनुपर्छ । व्यक्तिले मुस्किलले एउटासम्म सिनेमा बनाउन सक्छ । सधैँ घाटा व्यहोरेर कहाँ व्यक्तिले सिनेमा बनाउन सक्छ र ?”

यद्यपि, पछिल्लो समय नयाँ पुस्ताले राम्रो काम गरिरहेको उनी बताउँछन् । वर्ल्ड सिनेमामा सहज पहुँच र फिल्म स्कुलका कारण नयाँ पुस्ताले राम्रा चलचित्र बनाउन थालेको उनको भनाइ छ । राज्यको सहयोग पाए अहिलेको पुस्ताले ‘क्लास’को सिनेमा बनाउन सक्ने उनको विश्वास छ ।

“सुरुका वर्षदेखि आजसम्म आउँदा केही प्रगति पक्कै पनि भएको छ । मेकरको संख्या बढ्यो/बढेन त्यो म भन्न सक्तिनँ । तर, अहिले वर्ल्ड सिनेमा हेरेर विश्वको सिनेमा कता हिँडिरहेको भनेर सबैलाई थाहा छ,” निर्देशक छिरिङ भन्छन्, “तर, किन अपेक्षित भएन भनेर खोज्दा यसमा देशको परिस्थिति जोडिएर आउँछ । राज्यले आर्टहाउस मुभी निर्माणमा सहायोग नगरेपछि जे चल्छ त्यही नै मेकरले बनाउँछ । चुनौती सामना गर्ने मेकर कमै हुन्छन् ।”

देशको प्रतिनिधित्व गर्ने चलचित्रलाई राज्यले सहयोग गर्नुपर्नेमा नेपालमा त्यसो हुन नसकेको उनको गुनासो छ । विश्वका धेरै देशले ठूलो प्लेटफर्ममा आफ्नो देशका सिनेमा जाँदा पूरै राज्य नै लागेर सहयोग गर्ने गरेको छिरिङ बताउँछन् ।

“राज्यले फिल्म लिट्रेसी बढाउनुपर्छ । यसका लागि सिनेमामा लगानी गर्नुपर्छ । राम्रो चलचित्रका लागि मेकरले सधैँ रिस्क लिन सक्दैन,” उनी अगाडि थप्छन्, “राम्रो सिनेमाका लागि सरकारले फन्डिङ, सबसिटी तथा स्क्रिनिङ ग्यारेन्टी गर्नुपर्छ । ठूलो प्लेटफर्मममा छनोट भएका सिनेमालाई एक्सपोजरका लागि खर्च गर्नुपर्छ, जुन हाम्रोमा छैन ।”

नेपाली कला, संस्कृति र साहित्य झल्काउने सिनेमा बनाउन अन्तर्राष्ट्रियजगत्मा गएर ‘ग्रान्ट’ खोज्नुपर्ने अवस्था आफैँमा लाजमर्दो भएको उनको भनाइ छ । विदेशी फिल्म फेस्टिभलका निम्ति लक्षित गर्ने नवीन सुब्बा, मीन भाम, दीपक रौनियारलगायत मेकर नेपाली सिनेमा बनाउन सधैँ ‘ग्रान्ट’ खोजिरहेका हुन्छन् ।