अमेरिकामा सन् २०२४ मा हुने राष्ट्रपति निर्वाचनको प्रारम्भिक अभियान सुरु भएसँगै सम्भवतः अन्तिम प्रतिस्पर्धा फेरि पनि राष्ट्रपति जो बाइडेन र डोनाल्ड ट्रम्पका बीच हुनसक्ने देखिएको छ । सन् २०२० को चुनावी चित्र हेर्दा त बाइडेन सजिलै विजयी हुनुपर्ने हो । तर, अमेरिकी राजनीति अनुमान गर्न सकिने प्रकारको छैन । स्वास्थ्य, कानुनी वा आर्थिक कुनै पनि आकस्मिक कारणले परिणाम बदलिन सक्छ । मेरा विदेशी मित्रहरूले मसँग सोधेका छन् - ट्रम्प ह्वाइट हाउसमा फर्के भने अमेरिकी विदेश नीतिमा के फरक पर्ला ?
 

ट्रम्प स्वयं नै अस्थिर स्वभावका भएकाले यो प्रश्न अपेक्षाकृत जटिल छ । राष्ट्रपतित्व उनको पहिलो राजनीतिक पद थियो र उनको पृष्ठभूमि अत्यन्त अपरम्परागत शैलीको थियो । टेलिभिजनको ‘रियालिटी स्टार’ का रूपमा सफल ट्रम्पको ध्यान सधैँ चमकदमक रुचाउने र क्यामेराको ध्यान खिँच्न प्रायः सत्यभन्दा पनि विवादास्पद अभिव्यक्ति दिन र प्रचलित व्यवहारमा मान्यताहरू भत्काउन केन्द्रित देखिन्थ्यो । 

ट्रम्पले विश्व व्यापारको असन्तुलित आर्थिक प्रभाव र आप्रवासन तथा सांस्कृतिक परिवर्तनका कारण खासगरी कलेजस्तरको शिक्षा नपाएका गोरा पुरुषहरूमा रहेको असन्तुष्टिलाई परिचालन गर्न सक्ने आभास पनि दिलाएका थिए । निरन्तरको प्रियतावादी, संरक्षणवादी र राष्ट्रवादी अभिव्यक्ति दिएर उनले सञ्चार माध्यमको ध्यान पनि उत्तिकै तानिरहे । 

सन् २०१६ मा धेरैले आफ्नो राजनीतिक आकर्षणको आधार फराकिलो बनाउन अरू सामान्य राजनीतिकर्मीजस्तै ट्रम्प पनि केन्द्रतर्फ ढल्कने अपेक्षा गरेका थिए । उल्टो उनले त आफ्नो समर्थकहरूको शक्तिलाई आफ्नो आलोचना गर्ने पार्टीभित्रका सांसदहरू विरुद्ध परिचालन गर्न लागे । उनलाई खुला चुनौती दिने रिपब्लिकनहरू ट्रम्पले अनुमोदन गरेका प्रतिस्पर्धीहरूसँग प्रारम्भिक निर्वाचनमै पराजित हुन थाले । परिणामस्वरूप, रिपब्लिकन पार्टी लगभग पूरै ट्रम्पको नियन्त्रणमा पुगेको छ । यद्यपि, सन् २०२० को निर्वाचनमा उग्रदक्षिणपन्थीको समर्थनका कारण उदार रिपब्लिकन र स्वतन्त्रहरूको समर्थन केही अनिर्णित राज्यहरूमा गुमाएका पनि हुनसक्छ ।

राष्ट्रपतिका रूपमा ट्रम्प उनका सबै पूर्ववर्तीहरूभन्दा फरक थिए । उनले महत्त्वपूर्ण नयाँ नीतिहरूको घोषणा वा मन्त्रीहरू खोसेको सूचना ट्विटरबाट दिन्थे र त्यो लहडमा गरिएको स्पष्टै देखिन्थ्यो । त्यसले गर्दा उच्चपदाधिकारी छिटोछिटो बदलिने वा परस्पर विरोधी नीति लिने र राष्ट्रपतिले आफ्नै उच्च अधिकारीहरूको उपेक्षा गर्नेजस्ता प्रवृत्ति उनको प्रशासनको विशेषता बनेको थियो । उनले संस्थागत सामञ्जस्य गुमाए पनि  उनले एजेन्डामा नियन्त्रण गरेर  त्यसको पूर्ति गरेका थिए । ट्रम्पको मुख्य राजनीतिक उपकरणमध्ये एउटा ‘अप्रत्याशितता’ थियो । 

अहिलेसम्म ट्रम्पले परम्परागत रिपब्लिकनभन्दा पनि छासमिसे प्रकृतिको राजनीतिक दृष्टिकोण अपनाएका छन् । उनले  लामो समयदेखि व्यापारमा स‌ंरक्षणवादी धारणा प्रकट गर्दैआएका छन् भने अमेरिकामा मित्रहरूले अमेरिकाको फाइदा उठाएको दाबी गर्दै उग्रराष्ट्रवादी असन्तोषलाई उक्साइरहेका छन् । उनले सन् १९४५ पछिको उदार अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थालाई खुला चुनौती दिएर उत्तर एटलान्टिक सन्धि संगठन (नेटो) लाई असान्दर्भिक घोषणा गरेका छन् ।

उनका सुरक्षा सल्लाहकारमध्येका एक जना जोन बल्टन त ट्रम्प फेरि निर्वाचित भए भने अमेरिकालाई नेटोबाट बाहिर निकाल्न सक्छन् भनेर चिन्तित छन् । ट्रम्प स्वयंले पनि ‘आफ्नो प्रशासनले सुरु गरेको नेटोको मूलभूत उद्दैश्यकै  पुनर्मूल्याङ्कन गर्ने प्रकिया पूरा गर्ने’ प्रतिज्ञा गरेका छन् ।

राष्ट्रपतिका रूपमा ट्रम्पले पेरिस जलवायु सहमतिबाट अमेरिकालाई बाहिर निकालेका थिए भने राष्ट्रपति बाराक ओबामाले गरेको ‘ट्रान्स प्यासिफिक पार्टनरसिप’ सम्झौता पनि भङ्ग गरेका थिए । उनले विश्व व्यापार संगठनलाई कमजोर बनाए, मित्र राष्ट्रहरूबाट आयात गरिने स्टिल र आलमुनियममा भन्सार लगाए, चीनविरुद्ध व्यापार युद्ध सुरु गरे, इरानसँगको आणविक सम्झौता भङ्ग गरे, जी -७ को आलोचना गरे भने मानव अधिकार उल्लङ्घनका लागि बदनाम अधिनायकवादी नेताहरूको प्रशंसा गरेका थिए ।

उनी स्पष्टरूपमा रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनप्रति नरम देखिन्थे भए उक्रेनलाई अमेरिकी सहयोगका विषयमा हिचकिचाएका थिए ।

मत सर्वेक्षणहरूले ट्रम्पको कार्यकालमा अमेरिकाको ‘सफ्ट पावर’ कूटनीतिक शक्ति धेरै घटेको देखाएका छन् । ट्विटहरूले विश्व कार्यसूची तय गर्न मद्दत पुग्नसक्छ तर त्यसको विषय र प्रस्तुतिले अरू मुलुकको चित्त दुखाउन पनि सक्छ । ट्रम्पले मानव अधिकारका विषयमा बिरलै चासो राखे भने उनका भाषणहरूमा जिमी कार्टर, रोनाल्ड रेगनदेखिका राष्ट्रपतिहरूको भाषणमा हुने लोकतन्त्रका सिद्धान्तको समर्थन पाउन छाडियो । चीनका सम्बन्धमा उनको कडा नीतिको प्रशंसा गर्नेहरू पनि चीनको मानव अधिकार विषयमा मित्र राष्ट्रहरूसँग मिलेर काम नगरेकोमा उनको आलोचना गर्छन् । यसबाहेक ट्रम्पले विश्व स‌ंस्थाहरूमा लामो समयदेखि रहँदै आएको अमेरिकाको नेतृत्वदायी भूमिका पनि खुम्च्याइदिए । 

अब ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालमा के होला त ?

सन् २०१६ को राष्ट्रपति निर्वाचनको सम्झना गरौँ त ५० जना सुरक्षा अधिकारी रहिसकेका रिपब्लिकनहरूले हस्ताक्षर गरेको एउटा वक्तव्यमा सचेत गराइएको थियो - "राष्ट्रपति हुने व्यक्ति अनुशासित, भावनाको नियन्त्रण गर्न सक्ने र राम्ररी विचार र विवेचना गरेपछि मात्रै निर्णय गर्ने हुनुपर्छ …ट्रम्पमा यी अत्यावश्यक कुनै पनि गुण छैनन् । उनी असहमत विचारहरूलाई रुचाउँदैनन् । उनमा आत्मनियन्त्रण छैन र आवेगमा निर्णय लिज्छन् । आफ्नो आलोचना सहन सक्तैनन् । आफ्नो उर्बौलो व्यवहारबाट हाम्रा मित्रहरूलाई झस्काएका छन् ।” ट्रम्पले जितेपछि यी आलोचकहरू कोही पनि उनको प्रशासनमा संलग्न गराइएनन् र फेरि पनि यही व्यवहार दोहोरिन सक्छ ।

राजनीतिक नेताका रूपमा ट्रम्पले आफूलाई शक्ति कब्जा गर्ने क्षमता प्रमाणित गरिसकेका छन् । परन्तु, उनको शासकीय स्वभावमा राष्ट्रपति फ्य्रांकलिन रुजवेल्ट वा जर्ज एचडब्लु बुसको जस्तो विवेक र चातुर्यको अभाव छ ।

ट्रम्पको आत्मकथाका लेखक टोनी स्वार्जले एकपटक भनेका थिए - “सुरुमै मैले ट्रम्पको स्वविवेक सधैँ नै जोखिममा रहेकाे थाहा पाएँ । जब उनले आफू पीडित भएको ठान्छन् अनि उनको प्रतिक्रिया आवेगपूर्ण एवं प्रतिरक्षात्मक हुन्छ र आफूलाई सही साबित गर्न तथ्यहीन कथा बुन्न थाल्छन् … ट्रम्प भावनामा वा अरूको स्वार्थमा बग्दैनन् … यसको महत्त्वपूर्ण पक्ष के हो भने ट्रम्पका लागि सधैँ आफैँले बनाएको भाष्य नै हुन्छ ।” राष्ट्रपतिका रूपमा ट्रम्पले व्यक्तिगत स्वार्थका लागि ध्येय तोडमरोड गरेका वा नीतिगत लक्ष्यहरूमा छेडछाड गरेका  थिए । 

ट्रम्पको स्वभावले उनको सान्दर्भिक चातुर्य पनि सीमित बनाएको छ । प्रशासन र अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा अनुभवको अभावले ट्रम्पलाई उनका प्रायः सबै पूर्ववर्तीहरूभन्दा कम योग्य त बनाएको भए पनि उनले ज्ञानको अभाव पूर्तिका लागि कुनै रुचि पनि देखाएनन् । आफूलाई सही साबित गर्न उनले सन् २०१८ मा पुटिन र उत्तर कोरियाका किम जोङ उनसँगको शिखर बैठकजस्ता नीतिगत त्रुटिहरू गरिरहँदा अमेरिकाको गठबन्धन नै कमजोर भएको थियो ।

पूर्वराष्ट्रपतिका रूपमा ट्रम्पको आचरण हेर्दा पनि केही बदलिएको देखिँदैन । उनी सन् २०२० मा भएको आफ्नो हार स्वीकार गर्नसमेत तयार छैनन् भने अर्को वर्ष ह्वाइट हाउसमा पर्कन चलाएको चुनाव अभियानमा पनि पुरानै कट्टरपन्थी समर्थकहरूलाई उक्साउने भाषण दिइरहेका छन् । उनी सफल भए भने अमेरिकी विदेश नीतिको एउटामात्रै विशेषताको अनुमान गर्न सकिन्छ - त्यो हो निरन्तरको अनिश्चितता ।  
(प्राध्यापक, हार्वर्ड विश्वविद्यालय )

Copyright: Project Syndicate, 2023.