काठमाडौं । भारतीय प्राध्यापक महेन्द्र पी लामाले कूटनीतिबारे एक रोचक प्रसंग सुुनाउँदै एउटा कार्यक्रममा भनेका थिए, “लुगाको पनि कूटनीति हुँदो रहेछ । नेपालका पूर्वराजदूत भेखबहादुर थापा तत्कालीन प्रधानमन्त्री कीर्तिनिधि विष्टको कार्यकालमा पहिलोपटक अन्य दुईजनासहित चीन जानुभएको थियो । एयरपोर्टमा पुग्नासाथ चीनका नेता माओत्सेतुङ र चा उन लाई दुवै जना उहाँहरुलाई लिन आउनुुभएको थियो । भेट्नासाथ ओभरकोर्ट, टोपी र पञ्जा दिएको देख्दा भेखबहादुुरजी छक्क पर्नुुभएछ । पछि एयरपोर्टबाट बाहिर निस्कने बित्तिकै त्यहाँ यति चिसो कि नेपालबाट लगाएर गएको कपडा पुग्दै नपुग्ने । त्यो लुगाको कूटनीति थियो । कूटनीति यति सानो कुराबाट सुरु हुँदो रहेछ ।”
भर्खरै निर्वाचन सम्पन्न भयो र अप्रत्याशित रुपमा नेपालमा वामपन्थी दलहरुको नेतृत्वमा सरकार गठन भयो । सो सरकारको नेतृत्व नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले गरेका छन् । पुस १० मा राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीबाट प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भएपछि प्रचण्डलाई भारत र चीनले सोही दिन बधाई तथा शुभकामना सन्देश दिएका थिए ।
भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले सोही दिन प्रचण्डलाई बधाई दिँदै दुई देशबीचको मित्रतालाई अझ प्रगाढ बनाउन उनीसँग मिलेर काम गर्न तत्पर रहेको बताएका थिए । उनले ट्विट गर्दै “नेपालको प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित भएकोमा @cmprachanda लाई हार्दिक बधाई छ । भारत र नेपालबीचको अद्वितीय सम्बन्ध गहिरो सांस्कृतिक सम्बन्ध र जनता–जनताबीचको न्यानो सम्बन्धमा आधारित छ । यो मित्रतालाई अझ मजबुत बनाउन म तपाईंसँग मिलेर काम गर्न तत्पर छु” लेखेका थिए ।
उनले प्रचण्डलाई नियुक्ति हुनासाथ शपथ ग्रहण अगाडि नै बधाई दिएका थिए ।
सोचनीय कुरा के हो भने मोदीले निवर्तमान सरकारको नेतृत्व गरेका शेरबहादुर देउवालाई निकै ढिलो मात्र शुभकामना दिएका थिए । देउवाले प्रतिनिधिसभाबाट विश्वासको मत पाएपछि मात्र मोदीले बधाई दिएका थिए ।
यसैगरी, चीनले पनि प्रचण्डलाई नियुक्ति हुनासाथ बधाई तथा शुभकामना दिएको छ । चीनका कार्यवाहक राजदूत वाङ सिनले टेलिफोनमार्फत प्रचण्डलाई बधाई दिएका र चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली खछ्याङको बधाई सन्देश सुनाउनुका साथै नेपाल–चीन सम्बन्ध र आपसी हितका विषयमा विचार आदान प्रदान गरेको दूतावासले ट्विटमार्फत जानकारी दिएको थियो ।
यता नेपालका लागि अमेरिकन राजदूत डीआर थम्प्सनले प्रचण्ड प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भएको दोस्रो दिन ट्विट्मार्फत नै बधाई दिएका थिए । उनले भने, “प्रधानमन्त्री नियुक्त भएकोमा प्रचण्डलाई हार्दिक बधाई । प्रजातन्त्र, मानवअधिकार र आर्थिक समृद्धिका लागि ७५ वर्ष लामो द्विपक्षीय सम्बन्ध थप प्रगाढ हुने अपेक्षा छ ।”
पाकिस्तान, बंगलादेशलगायतका मुलुकले पनि नवनियुक्त प्रधानमन्त्रीलाई बधाई तथा शुभकामना दिएका थिए । विशेषगरी, भारत, चीन र अमेरिकाले शपथ ग्रहणअघि नै वामपन्थी नेतृत्वको सरकारलाई शुभकामना दिनुलाई कूटनीतिक वृत्तमा अर्थपूर्ण रुपमा हेरिएको छ ।
पूर्वराजदूत भेखबहादुर थापा कसले अगाडि र पछाडि बधाई दियो भन्ने कुराले खासै अर्थ नराख्ने मत राख्छन् । नेपालको परराष्ट्र नीति के हो, त्यसैमा वर्तमान सरकार अडिग रहनुपर्ने उनको धारणा छ । भन्छन्, “हाम्रो नीति असंलग्न परराष्ट्र नीति हो । कसैको पक्ष नलिने । आफ्नो स्वाभिमानमा अडिग रहेर सकारात्मक दृष्टिकोण बोकी नेपालको हितमा लाग्नुपर्छ ।”
नेपालमा जुनसुकै विचारधाराको सरकार बने पनि एक न एक आरोप लाग्ने गरेको छ । प्रजातान्त्रिक विचारधाराको सरकार बने प्रो–इन्डिया र प्रो–अमेरिका तथा वामपन्थी विचारधाराको सरकार बने प्रो–चाइना । यस कुरालाई सम्बोधन गर्दै प्रचण्डले केही भारतीय सञ्चारमाध्यमलाई अन्तर्वार्ता दिँदै भारत, चीन वा अमेरिकापरस्तको प्रश्नै नभएको स्पष्ट पारेका थिए । उनले वर्तमान सरकार नेपाली जनता र नेपालप्रति उत्तरदायी एवं जवाफदेही भएर काम गर्ने भन्दै प्रो–नेपालको लाइनमा अघि बढ्ने दाबी गरेका थिए ।
जानकारहरुका अनुसार भारत, चीन र अमेरिकाको बधाई सन्देशको अर्थ उनीहरुको सामरिक स्वार्थ हो । नेपालमा जो सरकार आए पनि उनीहरुको सामरिक स्वार्थलाई असर नपर्ने किसिमले दुई पक्षीय हितमा काम गर्नुपर्ने विज्ञहरुको राय छ ।
यसअघिको सरकार प्रो–अमेरिकाको दाग लागेकाले असंलग्न परराष्ट्र नीति कायम राख्ने, छिमेकीलाई विश्वासमा लिएर सन्तुलित सम्बन्ध राख्ने, बीआरआईअन्तर्गतका परियोजनाहरु अगाडि बढाउने, भारतसँगको सीमा समस्या सम्बोधन गर्ने र अग्निपथबारे निर्णय गर्ने, चीनले अघि सारेको सुरक्षासम्बन्धी कार्यक्रमको नीति तय गर्ने, चीनसँगको सीमा विवाद सुल्झाउने, एमसीसी सम्झौता कार्यान्वयन र एसपीपी सम्झौता नगर्दा चिडिएको अमेरिकासँग सौहार्द सम्बन्ध बनाउने, सार्कलाई ब्यूँताएर प्रभावकारी बनाउने र पूर्वाधार क्षेत्रमा आर्थिक लगानी भित्र्याउने जस्ता महत्वपूर्ण चुनौती वर्तमान सरकारलाई छ ।
बंगलादेशले चीन र भारतलाई सन्तुलनमा राखेर आज आफ्नो देश विकास गरेको छ । नेपालले पनि बंगलादेशबाट सिक्नुपर्ने जानकारहरु बताउँछन् ।
प्राध्यापक लामाले कूटनीतिको एउटा लेखमा कडा र नरम शक्तिबारे आफ्नो धारणा राखेका छन् । उनका अनुसार कूटनीतिमा कडा शक्तिले भत्काउने, थिच्ने, मिच्ने र कमजोर तथा साना राष्ट्रलाई निचोरेरै छाड्छ भने नरम शक्तिले देशलाई बनाउने, सपार्ने र मनै पग्लाइदिन सक्छ । उनका अनुसार आजको कूटनीतिमा नरम शक्ति व्यापकरूपमा प्रयोग हुन थालेको छ । नेपाललाई पनि यस्तै कूटनीतिको आवश्यकता छ ।
