काठमाडौं । पछिल्लो समय निरन्तर ह्यासट्याग ‘बोइकट बलिउड’ (बलिउडलाई बहिष्कार गरौँ) ट्विटरको ट्रेन्डिङमा छ । यही ट्विटर ट्रेन्डिङमा अभिनेता शाहरुख खानको चलचित्र पठान पनि परेको छ । जनवरी २५ मा प्रदर्शन हुने चलचित्र पठानको पहिलो गीत बेसरम रङ एक महिनाअघि युट्युबमा रिलिज भएको थियो ।
बोल्ड नृत्य र पहिरन रहेको गीत रिलिज भएको केही समयपछि नै विवादमा पर्यो । यसैपनि मुस्लिम कलाकारले खेलेको भन्दै ‘बोइकट बलिउड’ ट्विटरमा चलिरहेको थियो । तर, बेसरम रङको गीतमा अभिनेत्री दीपिका पादुकोणले लगाएको सुन्तला रङको बिकिनी पहिरनले धार्मिक भावनामा ठेस पुर्याएको भन्दै विवाद सिर्जना भयो । त्यसपछि पठान चलचित्रको बहिष्कारको ट्रेन्ड व्यापक रूपमा चल्न सुरु भयो । जुन अहिलेसम्म जारी नै छ ।
गीतमा अभिनेत्री पादुकोणले लगाएको पोशाक अश्लील र भगवानसँग जोडिएको रङको अपमान भयो भनेर भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) हिन्दु अतिवादी संगठन र आईटी सेलले व्यापक विरोध गरिरहेका छन् । उनीहरूले चलचित्र पठानको प्रदर्शनमा रोक लगाउन र सर्वसाधारणलाई नहेर्न सामाजिक सञ्जालबाट अपिल गरिरहेका छन् ।
विवाद चर्किंदै गएपछि खानका फ्यानले भाजपा केन्द्रीय मन्त्री र नेता स्मृति इरानीको छोरीले सोही रङको लगाएको बिकिनी लगाएको तस्बिर सामाजिक सञ्जालमा राखी उनीहरूको पाखण्डीपनको पर्दाफास गरेका थिए । चलिरहेको विवादको बिचमा तृणमूल कांग्रेसका नेता र राष्ट्रिय प्रवक्ता रिजु दत्तले भाजपा नेत्री इरानीको मिस इन्डिया १९९८ को बेला लगाएको सुन्तला रङको पहिरन लगाएर र्याम्प वाक गरेको भिडियो सेयर गरेर आलोचना गरेका थिए । भिडियो सेयर गर्दै दत्तले लेखेका छन्, "रंग दे तू मोहे गेरुवा (सुन्तले रङले रङ्ग्याऊ मलाई) ।
जवाफमा भाजपा नेता लकेट चटर्जीले ममता बनर्जीको नेतृत्वमा रहेको पार्टीको आलोचना गर्दै मुख्यमन्त्रीले पार्टीको पदाधिकारीको रूपमा ‘स्त्रीद्वेषी पुरुषहरू’ नियुक्त गरेको टिप्पणी गरेका थिए ।
डिसेम्बर २१ मा अयोध्या मन्दिरको प्रमुख पुजारी परमहंस आचार्यले अभिनेता शाहरुखलाई जिउँदै जलाउने भन्दै मिडियासामु अभिव्यक्ति दिएका थिए । उनले भनेका थिए, “म फिल्मका निर्माता तथा निर्देशक शाहरुख खान ‘जिहादी’ लाई जिउँदै जलाउनेछु । गीत बजाउने युट्युब च्यानलका मालिकहरूको पनि त्यही हाल हुनेछ ।”
घटना व्यापक उछालेपछि त्यहाँको सेन्सर बोर्डले ती दृश्यहरू चलचित्रबाट हटाउन निर्देशन दियो । जसमा १० भन्दा बढी सम्वादसहितका दृश्यहरू हटाइएको छ । खासगरी अभिनेत्रीको नितम्ब र वक्ष देखिएका भागहरू सेन्सर बोर्डले हटाउन लगाएको छ ।
जबकि बेसरम रङको गीतले युट्युुबमै २३५ मिलियन भ्युज बटुलिसकेको छ । ग्लोबल टप म्युजिकमा नम्बर ६ मा परेको छ ।
तर, कहानी यतिमै टुंगिँदैन । पठान रिलिज रोक्नका लागि भाजपा नेताको एकपछि अर्को बयानबाजी पछि फ्यानहरूले पठान फस्ट डे फस्ट सो भन्दै ट्विटरमा ट्रेन्डिङ पनि चलाए । त्यसपछि गत साता भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले पठान चलचित्रलाई लिएर आफ्ना पार्टीका नेता तथा कार्यकर्ताहरूलाई अनावश्यक बयानबाजी नगर्न निर्देशन दिएका थिए ।
भाजपाको राष्ट्रिय कार्यकारिणी बैठकको दोस्रो दिन सम्बोधन गर्दै उनले फिल्महरू जस्ता अप्रासंगिक मुद्दाहरूमा अनावश्यक टिप्पणीहरूले पार्टीको विकास एजेन्डालाई असर गर्नै भन्दै घुमाउरो पारामा बलिउडको सपोर्ट गरेका थिए । भाजपा नेताहरू मध्यप्रदेशका गृहमन्त्री नरोत्तम मिश्राले पठानको केही दृश्य ‘सच्याइएन’ भने रिलिजमा रोक लगाउने धम्कीसमेत दिएका थिए । उनले दृश्यहरू ‘अत्यधिक आपत्तिजनक’ र ‘फोहोरी मानसिकता’का साथ खिचिएको आरोप लगाएका थिए ।
गत अक्टोबरमा पनि उनले रामायणमा आधारित चलचित्र आदिपुरुषमा गलत तरिकाले हिन्दु धार्मिक व्यक्तित्वहरू देखाइएको दृश्यहरू नहटाए कानुनी कारबाही गर्ने चेतावनी दिएका थिए । भाजपा सांसद राम कदमले पनि गीतलाई हिन्दू धर्मको अपमान भएको भन्दै आपत्ति जनाउँदै ट्विट गरेका थिए ।
तर, कार्यकर्ताहरू रोकिने नाम लिँदैनन् । उनीहरूले अझै सामाजिक सञ्जालमा बहिष्कारको प्रोपोगान्डा चलाउन रोकेका छैनन् । यसैक्रममा केही दिन अघि आसाममा फिल्मको स्क्रिनिङलाई लिएर भिडन्त भयो । बजरङ दलले गएर हुलदंगा गरेपनि चलचित्र चलाउन समस्या देखियो । त्यसबेला पत्रकार सम्मेलनमा आसामका मुख्यमन्त्री एवम् भाजपा नेता हिमान्त विश्व शर्माले ‘को हो शाहरुख खान’ भनेका थिए ।
त्यसको भोलिपल्ट शनिबार उनले ट्विट गर्दै भने, “श्री शाहरुख खानले २ बजे राति फोन गर्नुभयो र हालचाल सोध्नुभयो । चलचित्र चलाउन कुनै समस्या छैन ।”
उनको ट्विटलाई खिल्ली उडाउँदै सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताले अघिल्लो दिन ‘को शाहरुख बाट श्री शाहरुख खान’ भन्दै व्यंग्यात्मक ट्विट गरेका थिए ।
बहिष्कार गरेपनि चलचित्रले भारतमै पाँच लाखको टिकट बिक्री गरिसकेको छ भने सात दिनमा ३५० करोड भारतीय रुपैयाँ कमाउने अनुमान गरिएको छ । नेपालका समेत अधिकांश हलमा अग्रिम टिकट बिक्री भइसकेको छ । यता प्रधानमन्त्री मोदीको फिल्मको विषयलाई लिएर दिएको अभिव्यक्तिलाई अभिनेता अक्षय कुमारले समर्थन जनाएका छन् भने पठानको अग्रिम बुकिङलाई लिएर ट्विटरमा अभिनेता अजय देवगनले खुसी व्यक्त गरेका थिए ।
किन बलिउड बहिष्कारमा ?
जनवरी १४, सन् २०२० मा अभिनेता सुशान्त सिंह राजपूतको रहस्यमयी मृत्युपछि सुरु भएको बोइकट बलिउडले त्यसपछि जनताको चरम आक्रोश भोग्दै आएको छ । विशेषगरी इन्टरनेटमा सामाजिक सञ्जालमा बलिउडमा हुने गरेको नातावाद, कृपावाद र सिन्डिकेटतर्फ लक्षित गर्दै बलिउडका चलचित्र नहेर्न सामूहिक बहिष्कारको आह्वान गर्ने गरिएको छ । त्यसमा पनि भाजपाका नेताहरूले खुलमखुला बलिउड बहिष्कार गर्न भड्काउलो अभिव्यक्ति दिँदै आएका छन् ।
बलिउडमा लामो समय राज गरेका तीन अभिनेताहरू मुस्लिम भएकै कारण र हिन्दु अतिवादी मुलुक बनाउने राष्ट्रिय स्वयम् सेवक संघ (आरएसएस) को सय वर्ष पुरानो योजना भाजपाले लिएर हिँडेको छ । जसअनुसार सन् २०१४ मा भाजपा सत्तामा पुगेपछि भारतीय मिडियालाई मुस्लिम विरोधी, हिन्दु पीडित समाचारहरू प्रकाशन र प्रसारणमा बढी लगानी गरेको छ ।
फलस्वरूप, भारतका अधिकांश मुलधारका मिडियामा आतंकवाद, पाकिस्तानमा राजनीति जस्ता समाचारले विशेष स्थान पाउने गरेका छन् । तर मोदी सरकारले दिन नसकेको रोजगारी, लथालिंग विश्वविद्यालय, डिमनिटाइजेसनले पारेको प्रभाव, धार्मिक अल्पसंख्यकमाथि हुने गरेका हिंसाबारेका समाचारले स्थान नै पाउन छोडेका छन् । भारतीय च्यानल एनडीटीभीका पूर्व सम्पादक रविश कुमारले भारतका सरकारको मुखपत्र भएका यस्ता मिडियालाई ‘गोदी मिडिया’ नामाकरण गरेका छन् ।
यसबाहेक ह्वाट्स्एपबाट प्रोपागाण्डा फैलाउनेलाई ह्वाट्स्एप युनिभर्सिटीमा पढेको भनेर रविशले नै नाम दिएका थिए । भारतमा अधिकांश प्रोपोगान्डा ह्वाट्स्एपबाट फैलाइएको पाइन्छ ।
एक अरब बढी जनसंख्या रहेको भारतमा मात्र १७ प्रतिशत मुस्लिम समुदायलाई पूर्ण रूपमा बेवास्था गरी 'भाजपाले मुस्लिमरहित समाजको परिकल्पना गरेको' छ । त्यसमा बलिउडको राजाको रूपमा रहेको बादशाहलाई बक्सिने त कुरै छैन ।
सन् १९९० देखि बलिउडमा तीन खानले राज गर्न सुरु गरेका थिए, शाहरुख, सलमान र आमिर । बलिउड उद्योगलाई धान्दै आएका यी खानहरूको पछिल्ला चलचित्र बहिष्कारमा पर्न थालेका छन् । त्यसको पछिल्लो उदाहरण हो, आमिर अभिनित लाल सिंह चड्डा ।
आमिरले सन् २०१५ मा एउटा टिभीलाई दिएको अन्तरर्वार्ताको प्रसंग झिक्दै चलचित्र बहिष्कार गर्न प्रोपोगान्डा चलाइएको थियो । उनले ‘भारतमा असहिष्णुता बढ्दै गएको र यसले गर्दा यहाँ बस्न डर लागेको पूर्व पत्नी किरणको’ भनाइ उदृत गरेका थिए । जब–जब उनको फिल्म आउन थाल्छ अनि सोही अभिव्यक्तिलाई ल्याई चलचित्र बहिष्कार गर्ने प्रवृत्ति बढेको छ ।
शाहरुखको चलचित्र बहिष्कारमा असहिष्णुताको विषयलाई लिएर पनि जोड्ने गरेको छ । जबकि उनले त्यस विषयमा आफूले कहीँ कतै कुनै अभिव्यक्ति नदिएको भन्दै आएका छन् । कुरा यतिमै रोकिन्न । ३ अक्टोबर २०२१ मा शाहरुखका छोरा आर्यन खानलाई लागुऔषध दुरुप्रयोग गरेको भन्दै पक्राउ गरियो । पछि बेचेकोसमेत आरोपमा उनलाई २८ दिन जेलमा राखेर निर्दोश भएको भन्दै थुनामुक्त गरियो ।
युट्युबमा भक्त बेनर्जीको नाममा कार्यक्रम चलाउने आकाश बेनर्जी मोदी र 'मोदी भक्त'लाई ठ्ट्यौलो शैलीमा व्यङ्ग गर्दै राजनीतिक र सामाजिक विषयमा कार्यक्रम चलाउछन् । उनले सिने पत्रकार फरिदून शर्यारसँगकोसँगको अन्तर्वार्तामा भनेका थिए, “पहिला खानहरू अभिनेताका रूपमा चिनिन्थे भने अहिले मुस्लिम अभिनेताको रूपमा दर्शाइएको छ । यसले हिन्दुको मनमा मुस्लिमलाई लिएर घृणा पैदा गर्न खोजिएको छ ।”
जसमा आरएसएस, 'गोदी' मिडिया र आईटी सेल सफल भएको देखिन्छ । बहिष्कार बलिउडमा सुरु भएदेखि शाहरुखले दिएको ३० वर्षको योगदानलाई विभिन्न आक्षेप लगाउने गरेको छ । जसमा उनको बोल्ने शैलीलाई 'भकभके' भनेर गिज्याउनेदेखि नातावाद र कृपावादको प्रश्रय दिएको, आफैँ नातावादबाट बलिउडमा प्रवेश गरेको, बाहिरको होइन भन्दै सूचनाहरू सामाजिक सञ्जालमा भेटिन्छ । कयौँले सो सूचनालाई पत्याएको पनि देखिन्छ ।
त्यसो त अभिनेत्री पादुकोणले सन् २०२० मा विद्यार्थीको आन्दोलनमा मौन समर्थन जनाउँदै भारतको जवाहलाल नेहरू विश्वविद्यालयमा हालका कांग्रेस नेता कन्हैया कुमारको भाषण हेर्न गएकी थिइन् । ‘टुकडे टुकडे ग्याङ’को समर्थन गरेको भनेर ट्रोलको सिकार भएकी थिइन् । त्यसबेला उनको चलचित्र एसिड पीडितको कहानीमा आधारित छपाक सिनेमाघरमा चल्दै थियो । सो चलचित्रको निर्माता समेत रहेकी उनको फिल्म त्यही घटनाले फ्लप भयो । त्यसपछि पनि प्रदर्शन हुन लागेका उनका चलचित्रहरू सोही विषय र लागुुऔषध दुरुपयोग गरेको आरोपलाई लिएर बहिष्कारमा पर्ने गरेको छ ।
बहिष्कारको घानमा खान र पादुकोण मात्र होइन, अक्षय कुमार जसलाई क्यानडा कुमार भनेर खिल्ली उडाइन्छ, अभिनेता अजय देवगन, अभिनेत्री करिना कपुर, आलिया भट्ट, निर्माता निर्देशक करण जोहरलगायतका अधिकांश व्यक्तिहरू परेका छन् ।
साथमा कोभिड १९ पछि विश्व परिस्थिति फेरिएको छ । बलिउडका चलचित्रहरू त्यति चलेका छैनन् । त्यसमाथि नातावाद, कृपावाद, लागु औषधको दुरूपयोग (कलाकारहरूले लागुऔषध दुरूपयोग गरेको) हिन्दु धर्ममा ठेस पुर्याएको, अश्लिलतालाई बढाएको जस्ता आरोपहरू लगाएर बलिउडमाथि बारम्बार आक्रमण हुने गरेको छ । यसले विस्तारै दर्शकमाझ बलिउडले आफ्नो साख गुमाउँदै छ भने हिजो आइडल मानेका कलाकारहरू दर्शकको नजरबाट गिरिरहेका छन् ।
हुनत कलाकारको अन्धभक्त हुने, उनीहरूले लगाएको पहिरन, शैलीलाई अनुसरण गर्ने बलिउडमा व्यापक छ । दक्षिण भारतमा त कलाकारहरूलाई मन पराएर, जस्तो रजनीकान्तको मन्दिरै बनाएर पुजा गर्ने चलन छ ।
हिरो खोज्ने समाज पक्कै पनि सन्तुलित होइन । तर, बलिउडमा जसरी आक्रमण भएको छ, त्यसको पछाडि ठूलै राजनीतिक चलखेल रहेको पनि बुझ्न सकिन्छ । उत्तर प्रदेशका मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथले उत्तर प्रदेशमा फिल्म सिटी बनाउन लागेकाले बलिउडलाई उद्योगलाई धरासायी गर्न खोजेको जानकारहरू बताउँछन् । जसका लागि बलिउडमा यो वा त्यो नाममा आक्रमण हुने गरेको छ ।
अन्ततः बोल्यो बलिउड
कला स्वच्छन्द हुन्छ । कलाकारहरू बोल्ड हुन्छन् । जस्तासुकै तानाशाहीको अगाडी पनि डराउँदैनन् भन्ने आम मान्यता छ । तर बलिउडका कलाकारहरू त्यसमा विपरीत छन् । हलिउडमा जस्तो बलिउडका कलाकारहरू खुलेर राजनीतिक विषयमा आफ्ना विचारहरू राख्ने, समर्थन वा विरोध गर्न पाउँदैनन् । ट्रयाजिडी किङ दिलीपकुमारको (जसले बलिउडमा नयाँ शैलीको अभिनय भित्र्याए) पालोदेखि नै बलिउड मौन रहने गरेको देखिन्छ ।
सन् १९५४ देखि नै नैतिकताको कुरा उठाउँदै चलचित्रमा हुने चुम्बन दृश्यहरू सेन्सर बोर्डले प्रतिबन्ध गरेको थियो । तत्कालीन कांग्रेस नेत्री लिलावती मुन्सीले दिलीप कुमारको हेयर स्टाइलले युवाहरूलाई बिगार्न मद्दत गरेको भन्दै टिप्पणी गरेकी थिइन् । जवाहरलाल नेहरू प्रधानमन्त्री रहेको त्यसबेला उनको चलचित्र ‘गंगाजमुना’ नैतिकता र विविध कारणले २५० वटा दृश्य परिमार्जन गरेपछि मात्र हलमा चलेको थियो ।
बलिउडको यो नबोल्ने रोगमा मुलधारका कलाकारहरू प्रायः एकै खेमाका थिए । तर अभिनेत्री पादुकोणपछि शाहरुख र अमिताभ बच्चनले बहिष्कार बलिउडलाई लिएर सम्बोधन गरेका छन् । गत डिसेम्बर २०२२ मा २८ औँ कोलकाता अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्रको उद्घाटन समारोहमा ‘पठान’लाई लिएर मानिसहरूको सामाजिक सञ्जाल प्रतिक्रियाहरू उल्लेख नगरी संकीर्ण मानसिकता बढ्दै गएकोमा 'किङ खान'ले चिन्ता व्यक्त गरेका थिए ।
उनले भने, “आज मानव भावना र अनुभवहरू व्यक्त गर्ने प्राथमिक माध्यम सिनेमा र सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरू भएको छ । हाम्रो समयको सामूहिक कथालाई सामाजिक सञ्जालले आकार दिएको छ र सामाजिक सञ्जालको फैलावटले सिनेमालाई नकारात्मक असर पार्छ भन्ने विश्वासको विपरट्ठत, मलाई लाग्छ सिनेमाले अहिले अझ महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।”
यसैगरी, सोही कार्यक्रममा बच्चनले भारतीय सिनेमामा सेन्सरशिपको इतिहासलाई उल्लेख गर्दै वाक स्वतन्त्रताको कुरा उठाएका थिए । उनले भने, “अहिले पनि, मञ्चमा भएका मेरा सहकर्मीहरू सहमत हुनेछन् भन्नेमा विश्वस्त छु, नागरिक स्वतन्त्रता र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामा प्रश्नहरू उठिरहेका छन् ।”
अनन्तकालपछि बोलेका शताब्दीका सुपरस्टार शाहरुख र मेघास्टार बच्चनलाई बलिउडका अन्य सहकर्मीले भने कुनै साथ दिएका छैनन् । यही नै दुखको कारण भएको युट्युबर आकाश बेनर्जी बताउँछन् ।
एजेन्सीहरूको सहयोगमा ।
