काठमाडौं । आज खुलामञ्चमा अन्डरग्राउन्ड पार्किङ बनाउने काठमाडौं महानगरपालिकाको निर्णयविरुद्ध मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन) र उपमेयर सुनिता डंगोललाई ज्ञापनपत्र बुझाउने मिति तय भएको थियो । सोहीअनुसार स्थानीय र अकुपाई टुँडिखेल अभियानको टोली बिहान ११ बजे महानगर कार्यालय पुग्यो ।

उनीहरुले करिब एक घण्टा पर्चा पम्प्लेटसहित आन्दोलन गरे । पर्चामा लेखिएको थियो, “खुलामञ्चलाई फर्केर हेर्दा पर्चाको तलपट्टी बीपी कोइराला, मदन भण्डारी, गणेशमान सिंह ।”

यसको अर्थ हो– २०३६ सालमा जनमत संग्रह भएपछि बीपी कोइरालाले पहिलोपटक खुलामञ्चमा जनसभा गराएका थिए । त्यसपछि २०४६ सालको परिवर्तनपछि कृष्णप्रसाद भट्टराई, मदन भण्डारी, गिरिजाप्रसाद कोइराला, मनमोहन अधिकारी, गणेशमान सिंहलगायतका नेताले खुलामञ्चमै सभा गर्थे । यसर्थ राजनैतिक परिवर्तनको ‘साक्षी’ खुलामञ्च हो ।

आन्दोलनकैबीच महानगरका मेयर बालेनले माघ पहिलो सातासम्म स्थानीय र अकुपाई टुँडिखेलका अभियन्ताहरुलाई नभेट्ने खबर पठाए । लगत्तै महानगरकी उपमेयर सुनिता डंगोल गेटमै आइपुगिन् । त्यसपछि उपमेयरसँगै महानगरको बैठक कक्षमा स्थानीय, अकुपाई टुँडिखेलका अभियन्ता, महनगरका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत, पूर्वरक्षामन्त्री भीमसेनदास प्रधान लगायतको टोली बस्यो । 

अकुपाई टुँडिखेल अभियानका प्रवक्ता सञ्जय अधिकारीले टुँडिखेल संरक्षण गर्नुपर्ने व्यहोरा सुनाए र अभियानका संयोजक विजय श्रेष्ठले उपमेयर सुनिता डंगोललाई ज्ञापनपत्र बुझाए । सोही क्रममा सम्पदा संरक्षणकर्मी गणपतिलाल श्रेष्ठले २८ नम्बर वडाका वडाध्यक्षले पनि महानगरलाई पत्र काट्न लागेको जानकारी गराए । 

“महानगरलाई खुलामञ्च छुनै दिन्नौँ । जबरजस्ती गरी डोजर चलाए ‘घन’ बजार्न बाध्य हुनेछौँ । महानगरले आफ्नो निर्णय फिर्ता लिनैपर्छ,” उनले भने, “कानुनी लडाइँ लड्न पनि पछि हट्ने छैनौँ ।”

त्यसपछि पूर्वरक्षामन्त्री प्रधानले खुलामञ्चबारे चर्चा गर्न थाले । भने, “पूर्खाले बनाइदिएको बसपार्क ठेकेदारको कब्जामा छ । धरहरा, सिंहदरबार, भ्युटावर, सञ्चयकोष भवन, कमलादीलगायतका ठाउँमा अन्डरग्राउन्ड पार्किङ गर्न मिल्ने विकल्प छन् । यी विकल्पमा छलफल नगरी किन खुलामञ्चमा पस्यो महानगर ? खुलामञ्च मास्नु हुँदैन । खुलामञ्चले दरबार हाइस्कुल, त्रिचन्द्र क्याम्पस, वीर अस्पताल, ट्रमा सेन्टरलगायत निकाय र जनताको साझा प्रतिनिधित्व गर्छ । खुलामञ्चमा पार्किङ बनाइहाले अस्तव्यस्त हुने पक्का छ । त्यहाँको धुलो धुँवाले अस्पतालका बिरामी र विद्यार्थीलाई गम्भीर असर पर्न जानेछ ।”

राजनितिक, सांस्कृतिक, सामाजिक र काठमाडौंको केन्द्रविन्दुमा रहेको खुलामञ्चको आफ्नै ऐतिहासिक महत्व रहेको उनले स्पष्ट पारे । प्रधानले भने, “महानगरले काठमाडौंका अन्य ठाउँमा नयाँ–नयाँ पार्क निर्माण गर्नुपर्ने हो । तर, खुम्चँदै आएको खुलामञ्च पनि मास्ने योजना बनेछ । यो दुर्भाग्य हो ।”

२०७२ सालको भुकम्प आउदा पनि यहाँका स्थानीय  खुलामञ्चको शरणमा पुगेको सन्दर्भ पनि प्रधानले सुनाए । त्यसपछि महानगरको तर्फबाट सुनिता डंगोलले यस विषयलाई महानगर संवेदनशील रुपमा लिएको बताइन् । 

“सार्वजनिक जग्गा संरक्षण गर्नुपर्ने कुरामा दुई मत छैन । पहिलो कुरा त्यहाँ  अन्डरग्राउन्ड पार्किङ निर्माण गर्न आवश्यकता हो कि होइन ? महानगरबाट सम्भाव्यता अध्ययन भइरहेको छ,” उपमेयर डंगोलले भनिन्, “यसमा जनताको मर्मलाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ । जनताको मर्म बेगर काम भए यहाँहरुको आवाज म छँदै छु ।”

कात्तिक २९ गते मंगलबार मेयर बालेनको अध्यक्षतामा बसेको दशौँ कार्यपालिका बैठकले खुलामञ्चमा ‘ट्रिपल अन्डरग्राउन्ड पार्किङ’ निर्माण गर्ने प्रस्ताव पारित गरेको थियो । महानगरले खुलामञ्चमा पार्किङ र पानी पुनर्भरण पिटको विस्तृत परियोजना निर्माण गर्ने योजना अघि सार्दा विवाद उत्पन्न भएको हो । 

खुलामञ्चमा अन्डरग्राउन्ड पार्किङ निर्माण गर्न महानगरले सम्भाव्यता अध्ययन सुरु गरिसकेको छ । तर, स्थानीय र अकुपाई टुँडिखेल अभियानले कुनै पनि हालतमा पार्किङ बनाउन नदिने अडान लिएर महानगरविरुद्ध खबरदारीमा उत्रिएका छन् । 

अकुपाई टुँडिखेलका प्रवक्ता अधिकारीका अनुसार महानगरले पार्किङको डीपीआर प्रक्रिया रोकेर टुँडिखेलको अभिन्न अंग खुलामञ्चको महत्व बुझ्नुपर्ने बताए ।  उनले भने, “टुँडिखेलको एक अभिन्न अंग खुलामञ्च मात्रै बाँकी छ । यही खुलामञ्च पनि पटक–पटक अतिक्रमणमा परिसकेको छ । महानगरका युवा मेयर उपमेयरले यसलाई जोगाउनुपर्छ । त्यहाँ पार्किङ बनाउँदा भूमिगत जलभण्डार र स्वच्छ हावाको स्रोत खतम हुन्छ ।”

खुलामञ्च महानगरको २८ नम्बर वडामा पर्छ । सम्बन्धित वडाध्यक्ष भाइराम खड्गीले पनि खुलामञ्च खुला नै राख्नुपर्ने भन्दै महानगरको निर्णयविरुद्ध अडान लिएका छन् । खुलामञ्च जोगाउन आफू लागि परेको पनि उनले बताए । महानगरले आफूहरुसँग कुनै छलफल नै नगरेको बताए । 

“वडामा विज्ञ र सम्पदा संरक्षणकर्मीहरु पनि आइरहेका छन् । वडामा खबर गरिएको छैन । खुलामञ्च खुला नै हुनपर्छ,” वडाध्यक्ष खड्गीले भने, “यसमा विज्ञ र सम्पदा संरक्षणकर्मीहरु राखेर उनीहरुको राय सुझाव लिनुपर्छ । मेयर साहेबलाई ज्ञापनपत्र बुझाएर ध्यानाकर्षण गराउन लागि परेका छौँ ।”

काठमाडौंको सवारी चाप घटाउन नलागेर महानगर निजी सवारी किन्न प्रोत्साहन गर्नतिर लागेको अभियानले जनाएको छ । अभियानले विभिन्न प्रश्न पनि खडा गरिदिएको छ ।

• खुलास्थल भनेको सतहमाथि मात्र खुला भए पुग्छ भन्ने ठम्याइमा किन पुग्यो महानगर ?
• महानगरको ध्यान सार्वजनिक सवारीलाई प्रोत्साहन गरेर सवारीको चाप घटाउन नलागेर किन निजी सवारी किन्न प्रोत्साहन गर्नेतर्फ गयो ?
• किन सवारी जाम, प्रदुषण घटाउनको साटो बढाउनतर्फ लागिरहेको छ ?
• नगर कार्यपालिकाको छेउमा रहेको ऐतिहासिक धरहरा क्षेत्रको नजिकै बन्दै गरेको पार्किङ एरियामा महानगरकोे ध्यान किन गएन ?
• नजिकैको भ्यूटावरमा पार्किङ सुविधा बढाउनतिर किन ध्यान पुगेन ?
• धरहरा क्षेत्रमा सञ्चय कोषको भवन र नेपाल एयरलाइन्स कर्पोरेसनको भवनसम्म पार्किङ्ग विस्तार हुने सम्भावनाको अध्ययन गर्नेतर्फ कामपाको ध्यान किन पुग्न सकेन ?
• विकल्प हुँदाहुँदै प्राकृतिक रिचार्ज क्षेत्रलाई किन विनास गर्न खोजिँदै छ ?
• किन जनताको करलाई अनाहकमा खर्च गर्न खोजिँदै छ ?

महानगरले खुलामञ्चको महत्व बुझ्न सके महानगरविरुद्ध जन्मिएका अनुत्तरित यी प्रश्नको जवाफ त्यहीँ हुने पनि अभियानले जनाएको छ । धेरै गन्तव्यमा जाने मुख्य सडकहहरुको मध्यभागमा खुल्लामञ्च पर्छ । खुलामञ्चमा पार्किङ गर्न सवारी छिर्दा र निस्कँदासमेत सवारी आवागमनमा असहज भएर ट्राफिक जाम अस्तव्यस्त बन्ने निश्चित रहेको स्थानीय बताउँछन् ।

खुलामञ्च सन् १९६७ मा ५२ प्रतिशत सार्वजनिक खुला क्षेत्र भएको टुँडिखेलको भूभाग क्रमशः सन् १९९० मा ३३ प्रतिशत, सन् २००० मा २५ प्रतिशत र सन् २०१७ सम्म आइपुग्दा १४ प्रतिशतमा खुम्चिएको अभियानले स्पष्ट पारेको छ ।

महानगरका पूर्वाधार सल्लाहकार सुनिल लम्सालले खुलामञ्चमा अन्डरग्राउन्ड पार्किङ बनाउन मिल्ने वा नमिल्ने भनी सम्भाव्यता अध्ययन सुरु भएको बताए । सम्भाव्यता अध्ययनले बनाउन योग्य भए बनाउने र बनाउन योग्य नभए नबनाइने पनि बताए । बनाउनै पर्ने भए सरोकारवाला निकाय सबैलाई ‘कन्भिन्स’ गराएर मात्रै काम अघि बढाइने लम्सालको भनाइ छ ।