कर्नेल कर्नेल्नीलाई असाध्य माया गर्थे । बुढेसकालमा बिहा गरेकी तरुनी स्वास्नीलाई कसले माया गर्दैन ? तर कर्नेल्नीलाई ४५ वर्षको कर्नेलले गरेको मायाले पुग्दैनथ्यो । कर्नेल्नी थिइन् १९ वर्षकी । जैले पनि बाहिरबाट घर फर्कंदा दुलहीलाई सुखी पार्न केही न केही कुरो कर्नेल किनेर ल्याउँथे– साडी, पाउडर, लाली, चुरा, इयरिङ इत्यादि ।

तर तिनकी दुलहीको मन कहिले पनि दुलहातिर फर्केन । दुलहाले खुशी पार्न मायाले किनी ल्याएको मालमत्ताले भरिएको कोठामा एक्लै बसी कर्नेल्नी आँसु खसाल्थिन् ।

कत्रो आशा र उमंग लिएर तिनीले दुलहाको घरमा पहिलो दिन पाइलो हालिथिन् । कत्रो सुख पाइएला भनेर तिनले आशा गरेकी थिइन् । कर्नेल्नी यी सबै पहिलेका कुरा विचार गर्थिन् र बिस्तार बिस्तार रुन्थिन् ।

बिहा हुनुभन्दा पहिले छिमेकीको एउटा युवकले तिनलाई प्रेमको निम्ता दिएको थियो । राम्रो थियो त्यो युवक हृष्ट–पुष्ट, त्यसको बाहु बलियो थियो । रहरलाग्दो थियो त्यसको शरीर । यो कुरा सम्झँदा तिनलाई अहिले पनि सिरिंग हुन्छ ।

तर त्यस बखतमा आफ्नो भविष्यमा पाउने दुलहाको मीठो कल्पना गरेर त्यो युवकको निम्तालाई तिनले स्वीकार गरिनन् । अब छिनछिनमा त्यो युवकको सम्झना हुन्छ, त्यसको बलिष्ठ भुजाको ध्यान मनमा आउँछ । त्यसको बाहुको शक्तिको अनुभव गर्न पाउने अब तिनलाई रहर मात्र रह्यो ।

तिनले आत्तिएर कोठाका चारैतिर हेरिन्, कोठाका मालमत्ताहरू तिनको खिसी गरिरहेजस्ता थिए । आफूलाई खुशी पार्न ल्याएको मालले घेरिएकी तिनी बन्दिनीजस्ती थिइन् ।

त्यही बेलामा किनेका माललाई कुनै काखी च्यापी, कुनै हातैमा झुन्ड्याई कर्नेल कोठाभित्र पसे ।

“हेर, मेरो प्राण, के के किनेर ल्याएको छु ।” कर्नेलले मालको थुप्रो तिनको अगाडि राखेर भने ।

कर्नेल्नीले उत्साहहीन दृष्टिले एकचोटि कर्नेललाई र एकचोटि मालमत्तालाई हेरिन् ।

“मैले कतिचोटि हजूरलाई भनेँ मलाई यी सब मालमत्ता चाहिँदैनन् । व्यर्थ हजूर किन पैसा फ्याँक्नुहुन्छ ?” कर्नेल्नीले आँसु पुछ्दै भनिन् ।

कर्नेलले मायाले सोधे, “तिमी किन सधैँ चिन्तित बस्छ्यौ ? तिम्रो त अहिले लाउने–खाने उमेर छ । तिमीलाई केको तकलीफ छ ? मलाई भन न ।”

कर्नेल्नीले उत्तर दिनु व्यर्थ ठानिन् । तिनको कष्ट कर्नेल बुझ्दैनन् । १९ वर्षकी युवतीका मनको भाव ४५ वर्षको दुलहाले बुझ्दैन । कर्नेलले चूप लागेर बसिरहेकी दुलहीलाई मायाले उचाले । तिनले भर्खरै विचार गरेको दुःखद भावनाहरूलाई बिर्सिन् ।

दुलहाको उमेरलाई बिर्सेर उनले आफ्नो शरीरलाई दुलहामाथि फ्याँकिन् । कर्नेलले तिनको भार थाम्न सकेनन् र तिनी पछारिए । दुलहीको सारा स्वप्नको तार एक्कासि चुँडियो ।

दुलहीलाई उठाउने प्रयत्नमा बल पर्दा स्वाँ स्वाँ गरिरहेको र पछारिएका दुलहालाई कर्नेल्नीले एकचोटि घृणाका दृष्टिले हेरिन् । त्यसै दिनदेखि कर्नेल्नीका मनमा आफ्नो दुलहाप्रति महान् तिरस्कारको भाव उदय भयो ।

एकदिन कर्नेल र कर्नेल्नी आफ्नो हाताको निरीक्षण गरिरहेका थिए । कर्नेलले विदेशबाट झिकाई पाँचवटा गाई पालेका थिए । गोठघरमा धेरै बेरसम्म तिनीहरू गाई–वस्तुको निरीक्षण गरिरहे ।

गोठसँगै जोरिएको तबेला थियो । घोडाले हिनहिनाएको स्वर कर्नेल्नीले सुनिन् र सोधिन्, “हजुरले घोडा पनि पालेको छ ? मलाई थाहा थिएन ।”

कर्नेलले रहरसँग यो सेतो घोडा किनेको थियो । सधैँ आफै बसी दाना खुवाउँथे, आफै उभिएर दिनहुँ त्यसलाई मल्न लाउँथे, र एकचोटि नित्य बिहान त्यसमा चढी हावा खान निस्कन्थे ।

तर यता उनले घोडापट्टि उति ध्यान दिएका थिएनन् । त्यसमा नचढेको पनि निकै भएको थियो ।

“हिँड न, जाउँ त्यसलाई हेर्न ।” तिनले दुलहीलाई भने ।

मालिकलाई आएको देख्ता घोडा अगाडिका दुवै टाप भूइँमा थचारी–थचारी झन् हिनहिनाउन थाल्यो । अँध्यारोमा बाँधिएको त्यो घोडाको आँखा टलक्क टल्किरहेको थियो । हिनहिनाउँदा त्यसको नाकका दुवै पोरा फुलेर ठुला हुन्थे । त्यसका नसाहरू त्यसका गोडामा साँप बेरिएझैँ लाग्थे ।

कर्नेल्नीलाई त्यो घोडा एउटा रहरलाग्दो कुरा जस्तो लाग्यो । जब तिनले त्यसलाई छुन खोजिन्, त्यसले तिनलाई छुन दिएन, गर्दन यताउति फ्याँकि टोकुलाजस्तो गर्यो । घोडाको त्यस्तो स्वभावदेखि कर्नेल्ली डराइनन्, झन् आकर्षित भइन् ।

“यस्तो बलियो घोडा रहेछ । यसको हेरविचार राम्ररी पुग्दैन क्यार ।” तिनले भनिन् ।

“पहिले किनेर ल्याएको ताक त म निकै यसको हेरविचार गर्थें, तर यता सइसमाथि यसको जिम्मा छाडिदिएको छु । त्यसैले यसको स्याहार गर्छ । कति सबतिर आँखा पुर्याउनु ।”

कर्नेल्नीले भनिन्, “म यसको जिम्मा लिन्छु । सइसको के भर ? दाना टाइममा दिन्छ कि दिँदैन । सइसहरू दाना चोरेर बेच्छन् पनि । आफूले पालेको वस्तुको आफैले स्याहार गर्नुपर्छ ।”

कर्नेल मुसुक्क हाँसे, केही उत्तर दिएनन् । भोलिपल्टदेखि कर्नेल्नी आफै बसी त्यसलाई दाना दिन थालिन् । पहिले–पहिले त घोडा तिनलाई आफूनजीक आउनै दिँदैनथ्यो, तर पछि आफ्नो मायाले तिनले घोडाको स्वभावमाथि विजय पाइन् ।

दाना खाइरहेको बेलामा कर्नेल्नी घोडाको नजीकै उभिएर त्यसको पिठ्युँमा हात राख्थिन् । घोडाको शरीर तिनका हातको स्पर्श हुनासाथ सिरिंग हुन्थ्यो । घोडा दानामा गाडेको मुखलाई माथि उठाएर एकछिन हिनहिनाउँथ्यो र फेरि मुख गाडी दाना खानमा व्यस्त हुन्थ्यो ।

एक दुईचोटि त्यो गोडा ठटाउँथ्यो । तल ठोकेको पटाइमा टापको प्रहार पर्दा त्यो अस्तबलको निस्तब्धता भंग हुन्थ्यो । झीँगाहरूले घोडालाई पिरेछन् भन्ने कर्नेल्नीलाई थाहा हुन्थ्यो । घोडाको राम्ररी स्याहार पुर्याएको हुँदा तिनलाई सन्तोष थियो ।

कर्नेललाई यो कुरा मन पर्दैनथ्यो–दुलहीले यसरी घोडाको स्याहार गरेको । दिनमा एक दुईचोटि हेर्नु एउटा कुरा हो, दिन–दिनभरि अस्तबलमै बसिरहनु सरासर मुनासिब होइन । सइस छँदाछँदै आफै दाना खुवाउन किन जानु, आफै घोडा मल्न किन थाल्नु ।

एकदिन कर्नेलले कर्नेल्नीलाई भने, “कर्नेल्नी, तिमी कति घोडाको फिक्री गर्छयौ ? घरमा भान्सा के भो, कसो भो त्यसको तिमीलाई वास्ता छैन, घोडाको चाहिने त्यत्रो सुश्रूषा ।”

“म बाहुनी होइन भान्सामा ढुकी रहने । मलाई जे मन लाग्छ त्यही गर्छु । घोडाको हेरविचार गर्दा शान्ति पाउँछु, त्यति पनि तिमीलाई असह्य भयो ।” एक्कासि क्रुद्ध भएर कर्नेल्नीले भनिन् ।

“तिमीलाई केको दुःख छ र यो सबै कुरा मलाई सुनाउँछ्यौ ? तिम्रो मनमा केको अशान्ति छ र घोडाको सुश्रूषा गरेर तिमीलाई शान्ति ? तिम्रो मेराप्रति पनि त कर्तव्य छ नि, घोडालाई गरेको जति पनि कहिले एकछिनका लागि मेरो विचार गर्यौ ? साँचो भनूँ, मलाई त घोडादेखि ईष्र्या छ तिम्रो चालाले कर्नेल्नी,” कर्नेलले रुँलारुँलाजस्तो गरेर भने ।

कर्नेल्नीले केही उत्तर दिइनन्, घृणाले ओठलाई वक्र पारी दुलहामाथि दृष्टिपात गरिन् । बूढो उमेरमा पनि गहभरि आँसु पोरेको देख्ता तिनलाई त्यो दृश्य अत्यन्त नसुहाउँदो र घृणित लाग्यो ।

तिनलाई कर्नेललाई लत्याएर आफ्नो घृणाको परिचय दिने इच्छा भयो, तर आफूलाई काबूमा राखी तिनी त्यहाँबाट जुरुक्क उठेर हिँडिन् ।

एकदिन कर्नेल र कर्नेल्नी दुवै तबेलामा गए । कर्नेलले घोडामा चढ्ने इच्छा जाहेर गरे तर जब–जब कर्नेल त्यसको नजीक जान्थे त्यो टोकुँलाजस्तो गर्थ्यो । कर्नेल्नी जाँदा हिनहिनाउन थाल्यो । 
कर्नेल्नी गएर त्यसलाई सुमसुम्याउन थालिन् । घोडाले हिनहिनाएर गोडा भूइँमा हानेर आफ्नो कृतज्ञताको परिचय दियो ।

बडो कठिनाइसँग कर्नेल घोडामा चढ्न सके, तर घोडा तिनको वशमा हुन मानेन । अगाडिका दुवै टाप उठाएर आफू अगाडि नबढ्ने ढिपी गर्न थाल्यो । कर्नेल घोडा चढ्न निपुण थिए, तिनी लोट्न त लोटेनन्, तर तिनलाई एक्कासि रीस उठ्यो र हातमा लिएको कोर्राले निर्दयतापूर्वक घोडालाई पिट्न थाले ।

घोडाको पिठ्युँमा कोर्राको एक चोट पर्नासाथ कर्नेल्नी “निर्दयी” भनेर कराउन थालिन् । घोडा कोर्राको चोट पाउँदा पनि नचेतेर अगाडि बढेन । कर्नेल सटासट आँखा चिम्लेर त्यसमाथि कोर्रा बर्साइरहेका थिए ।

घोडाले पछिल्तिरका दुवै गोडा फ्याँक्यो । घोडालाई पिट्नमा व्यस्त हुँदा लगाम तिनको काबूमा थिएन र तिनी उँधो मुण्टो भूइँमा खसे । तबसम्म कर्नेल्ली घोडासम्म पुगिसकेकी थिइन् ।

धूलोमा लटपटिएको दुलहापट्टि ध्यानै नदिएर तिनी घोडाको आङ सुमसुम्याउन थालिन् । घोडाको नाकका पोरा क्रोधले फुलेका थिए, तिनबाट पानी मिसिएको श्वास बगिरहेको थियो । घोडाले विजय पायो, शत्रु पराजित भएर भूइँमा पछारिएको थियो ।

घोडाको शक्तिका विषयमा कर्नेल्नीलाई केही शंका थिएन । घोडा तिनको लागि एउटा घमण्डको कुरा थियो । मायाले तिनले आफ्नो गाला घोडाको अयालले छोपिएको गर्दनमा राखिन् । तिनलाई पनि घोडा चढ्ने इच्छा भयो र रिकाबमा गोडा राखी सुरुक्क घोडाको पिठ्युँमा पुगिन् ।

दुलहा भूइँमा पछारिएकै थिए । आफू घोडामाथि चढी उनी महान् सुखको अनुभव गर्न थालिन् । आज तिनले दुलहासित साटो फेर्ने मौका पाइन् । घोडाको प्रति तिनको माया झन् बढ्यो, यसो गर्दन टेढो पारेर उनले धूलो चाटिरहेका दुलहालाई महान् घृणाका नजरले हेरेर घोडालाई यसो एडी लाइन् । घोडा फूलको भारी लिएझैँ नाच्तै हिँड्यो ।

जब तिनी फर्केर आइन्, कर्नेल उभिरहेका थिए । तिनका कोटमा एक दुई ठाउँमा अझ धूलो लागेको थियो । कपाल खजमजिएको थियो । खसेको टोपी धूलैमा थियो । कर्नेलको नजीकै घोडा उभ्याएर कर्नेल्ली बुर्लुक्क ओर्लिन् । तिनले आफ्नो कृतज्ञताको परिचय दिन घोडालाई धाप दिइन् ।

घोडा बडो तीखो स्वरले हिनहिनायो । कर्नेल्नीलाई यस्तो महान् सुखको कहिले पनि अनुभव भएको थिएन । त्यै बखतमा ढ्वाँग–ढ्वाँग पिस्तोलका दुई शब्द भए । घोडा एकछिन लरबरियो र भूइँमा पछारियो ।

कर्नेलको हातमा पिस्तोल थियो र त्यसको प्वालबाट धूवाँ आइरहेको थियो । घोडाको पेटबाट रगतको भल बगिरहेको थियो । कर्नेल्नीले एकचोटि घोडातिर हेरिन् फेरि एकचोटि आफ्ना दुलहातिर ।

हेर्दाहेर्दै तिनको अनुहार चाउरी परेर विकृत भयो, दुवै हातले मुख छोपेर तिनी पनि भूइँमा पछारिइन् ।

(बीपी स्मृति दिवसका अवसरमा कोइरालाको कथासंग्रह ‘दोषी चस्मा’बाट ।)