लखनउबाट इन्जिनियरिङ गरेर फर्किएपछि तत्कालीन राजा महेन्द्रको महत्वाकाङ्क्षी योजना महेन्द्र राजमार्ग निर्माणको प्रारम्भिक काममा उनको समय बित्यो । नारायणगढ बुटवल भालुवाङ सडक खण्डको निर्माण पूर्वको  सुरुवाती तयारी, सर्वे, डिटेलिङ र एलाईनमेन्ट गर्ने कार्यमा करिब दुई–साढे दुई वर्षको समय उनले पश्चिमको जंगल तिरै बिताए । र, काम सकिएपछि काठमाडौं फर्किए । सडकको परियोजना कार्यालयबाट उनीहरुका लागि तोकिएको काम सकिएको थियो । त्यसैले उनीसहित केही इन्जिनियरहरु काठमाडौं उक्लिए ।

वरिष्ठ इन्जिनियर मुकुन्दप्रसाद उपाध्याय पोखरेल (८२) भन्छन्, “वास्तवमा समयका दृष्टिकोणबाट राजमार्ग निर्माणको त्यो काम दुई–तीन वर्षको अवधिको मात्रै भए पनि हामीले प्राप्त गरेको अनुभव र उपलब्धि बीस वर्षकोभन्दा कम थिएन ।”

उपाध्याय बुटवलबाट काठमाडौ आउँदा सडक विभाग अन्तर्गत रहने गरी झोलुङ्गे पुल (सस्पेन्सन ब्रिज) इकाइको स्थापना भइसकेको थियो । मुलुकका कैयन क्षेत्र पहाडैपहाडले भरिएकाले झोलुङ्गेपुलको आवश्यकता पहिलेदेखि नै महसुस गरिएको थियोे । यसै कारण पनि सानातिना झोलुङ्गे पुल बन्दै आएका थिए । तर धेरै पछि मात्रै सस्पेन्सन ब्रिज इकाइको स्थापना भएको थियो ।

त्यसबखत सस्पेन्सन ब्रिज युनिटमा वरिष्ठ इन्जिनियर सत्यमान श्रेष्ठलाई इकाई प्रमुखको जिम्मेवारी दिइएको थियो । त्यस अघि इन्जिनियर उपाध्यायले ई. सत्यमान श्रेष्ठसँग सडक कार्यालयमा रहँदा नै काम गर्ने मौका पाएका थिए । श्रेष्ठ धेरै सिनियर इन्जिनियर थिए । उनी आफ्ना मातहतका नयाँ इन्जिनियरहरुलाई नजानेका विषयमा सम्झाउने र सिकाउने काम पनि गर्थे । उनैले बुटवलबाट काठमाडौं फर्किएका मुकुन्दप्रसाद उपाध्यायलाई सस्पेन्सन ब्रिज इकाईमा काम गर्न बोलाए ।

उपाध्याय भन्छन् “मैले पहिले पनि उनीसित काम गरिसकेको र उनको नजरमा पनि परेकोले होला, मेरो नाम पनि झोलुङ्गे पुलमा जाने इन्जिनियरहरुमा आयो । यसरी सत्यमानजीका कारण म सडक कार्यालयबाट झोलुङ्गे पुल डिभिजनमा सरुवा भएँ । र, नयाँ प्रकृत्तिको काममा लाग्ने मौका पाएँ ।”

वि.सं. २०२१ साल तिरको कुरा हो । त्यसबेला अमेरिकी सरकारको सहयोगमा नौ वटा झोलुङ्गे पुल एकसाथ निर्माण हुने योजना बनेको थियो । र, मुकुन्द उपाध्यायलाई प्युठान जिल्लाको भिङ्ग्री खोलामा पुल हाल्न युनिटले खटायो ।

सडक विभागको काम छोेडेपछि सडकमार्गसँगै जोडिएको एउटा महत्वपूर्ण अङ्ग झोलुङ्गेपुल निर्माणकालागि अब उनले समय दिनुपर्ने भएको थियो । झोलुङ्गेपुलको  कामको प्रकृति नितान्त भिन्न भएपनि उनले यस सम्वन्धी काम सिक्दै गए । काम गर्दै गए ।

झोलुङगे पुलको काममा सबैभन्दा गाह्रो काम भनेकै त्यसका लागि चाहिने सामानहरु साइटमा पुर्‍याउनु नै हुन्थ्यो । दुई डाँडाको बीचमा नदी÷खोला बगिरहेका हुन्थे । र, त्यही डाँडाहरुमा दुई तिर पिलर हालेर बलियो तार वारिपारि गरेर झोलुङगे पुल बनाउनु पर्दथ्यो । सहज पक्कै थिएन, त्यो काम । तर मुकुन्दप्रसाद उपाध्यायको मन बलियो थियो । काम गर्ने जोश जाँगर पनि उत्तिकै थियो । त्यसैले पुल निर्माणका लागि चाहिने आवश्यक सामग्री बोकेर उनी रक्सोलदेखि कोइलाबास, दाङ हुँदै प्युठानको भिङ्ग्रीसम्म पुगे । आफू र साथीहरु मात्रै होइन, पुलका लागि आवश्यक सामान पनि सही सलामत पुर्‍याउनु पर्दथ्यो । जुन काम फलामे च्युरा चपाउनुसरह नै थियो ।

उपाध्याय भन्छन्, “झोलुङगे पुलमा प्रयोग गरिने सबै सामान फलामका थिए ।  झोलुङ्गेपुल झुन्ड्याउनका लागि अति आवश्यक मानिने केबुल (तार) सबैभन्दा गह्रौँ सामान थियो । त्यसमाथि दाङ पुगेपछि सयौँ बोरा सिमेन्ट पनि त्यसमा थपिए । यसरी अथाह भारी भरियाहरुलाई बोकाउँदै हामी प्युठानको भिङ्ग्री नदीको किनारमा रहेको परियोजनास्थलसम्म पुग्यौं ।”

अनेक आरोह अवरोहका साथ महिनौ लगाएर उपाध्याय र उनको समूहले भिङ्ग्रीमा झोलुङगे पुलको निर्माण गर्‍यो । जहाँ केही नेपाली सहकर्मी थिए भने केही अमेरिकी सहकर्मी पनि थिए । यसरी उनले पहिलो पटक नयाँ कामको थालनी गरे र दुई डाँडा वारिपारिको गाउँलाई पुलका माध्यमबाट छोटो दूरीमा सीमित गरे ।

यो पुलको निर्माणले त्यस क्षेत्रको सामाजिक आर्थिक विकासमा गतिलो योगदान दिएको उपाध्यायको कथन छ ।

०००

७० वर्ष अघि अंग्रेजी शिक्षाका लागि महत्वपूर्ण मानिने “फस्र्टबुक”का केही शब्द बाल्यकालमै भट्याउन पाएका थिए मुकुन्दप्रसाद उपाध्यायले । कुल ६ महिनाको काठमाडौं बसाइले फस्र्टबुक र चङ्गाप्रति उनको आकर्षण बढाएको थियो । ६ महिना काठमाडौं बसेपछि फेरि विष्णुपुर अर्थात सिरहाको बिसनपुरा फर्किए । त्यस उप्रान्त सुरु भयो उही धुलोमाटोको रमिते जिन्दगी । कागजको चङ्गा बनाएर त्यसमा पुच्छर उनेर उडाउने कामले तीव्रता पायो । गाउँका साथी बटुलेर चङ्गा उडाउँदै दिन बितेको उनले पत्तै पाएनन् ।

आज राजधानीको सर्वाधिक चर्चित पर्यटकीयस्थलमा गनिन्छ, ठमेल । यही ठमेलमा उनको मावल थियो । तराईबाट पहिलो पटक मावल आउँदा उनी आठ वर्षका थिए । त्यसैबखत उनले अंग्रेजीको फस्र्टबुकका केही शब्दहरू सिके, मामाका छोराहरूको सिको गर्दै ।

वरिष्ठ इन्जिनियर मुकुन्दप्रसाद उपाध्याय पोखरेलले जीवनमा अनगिन्ती आरोह अवरोह व्यहोरे । जमिनदार खानदानमा जन्मिएर पनि उनको जीवन संघर्षपूर्ण नै रह्यो । पढिसकेर सिभिल इन्जिनियर भएपछि जागिरे जीवनमा पनि गाह्रो कामको जिम्मा आफ्नै काँधमा बोके । यसरी खट्नु उनको रुचि पनि थियो । अनि युवा उमेरको जोश पनि ।

बाल्यकालको एउटा घटना उनको जीवनमा स्मरणीय घटना बनेको छ । यही घटनाले उनको जीवनको मार्ग परिवर्तन गरिदियो । दश/एघार वर्षको उमेर हुँदा जनकपुरमा यो घटना नभएको भए सम्भवतः यतिबेला उनी गाउँमै रहेर या त किसानको भूमिकामा सीमित हुन्थे, अथवा संस्कृत पढेर तत्सम्बन्धी काममा व्यस्त रहने थिए, तर लेखिएको थियो इन्जिनियर बन्ने अनि दुःख कष्ट व्यहोर्ने ।

गाउँमा व्रतबन्ध भइसकेपछि ठूलो दाजुसितै उनी जनकपुर गए । दाजुले उनलाई स्थानीय संस्कृत स्कुलमा भर्ना गरिदिए । आफूभन्दा बीस÷बाइस वर्ष जेठा दाजुको कुरा काट्न सकेनन् । मन नलागे पनि संस्कृतको शुद्धोपाठमा ध्यान दिन थाले ।

एक दिन संस्कृत स्कुलका एक सहपाठीले कुनै बालकको तेह्रदिने काजकिरियामा उनलाई लगेछन् । फर्कंदा उनका हातमा दानमा आएका केही सामानहरु थिए । त्यो देखेर आमा समान भाउजुले उनलाई गाली गरिन् । इन्जिनियर उपाध्याय भन्दैथिए, “यहीँबाट संस्कृत पढ्ने काम त्यागेँ र म गाउँ फर्किएँ ।”

गाउँ फर्किएपछि संस्कृत पढ्दा सिकेको शुद्धो पाठ आफ्नो बाटो लाग्यो, उनी  आफ्नै बाटो लागे । फेरि सुरु भयो साथीभाइसितको रमाइलो । खेतबारी घुम्ने, हरूवा चरुवासितै भैँसी चराउने । चंगा उडाउने । उता कान्छो छोराको उछलकूद देखेर उनका पिताजी खरदार नित्यराज पोखरेलले उनका लागि एउटा किराना पसल खोलिदिने मनसाय बनाए । यति भएपछि एउटा छोराका लागि बसीखाने मेलो हुन्छ भन्ने बुबाआमाको सोचाइ थियो ।

तर, फस्र्टबुकसँगको नाता कतै न कतै जोडिएको थियो, त्यसैले अचानक उनी पढ्नैका लागि भनेर बिसनपुराभन्दा दुई कोस परको गाउँ भलुवाही पुगे, जहाँ उनकी माहिली दिदीको बिहे भएको थियो । भलुवाही आउने जाने गरिरहने र त्यहाँ एकै उमेरका साथीहरुसित सम्बन्ध भएकोले पनि भलुवाहीमा उनको दिन सहज बित्यो । यसरी भलुवाही पुगरे स्कुल पढ्न सुरु गरेका मुकुन्दप्रसादले भलुवाहीबाट सात कक्षा र सिरहाको चन्द्र हाइस्कुलबाट ऐक्षिक गणित लिएर एसएलसी पास गरे ।

एसएलसी गर्दागर्दै उनले त्यसपछि काठमाडौं गएर पढ्ने मनस्थिति बनाए । काठमाडौं नै आफ्नो शैक्षिक गन्तव्य बनाउने विषयमा उनी दृढ निश्चयी थिए ।

एसएलसीपछि विज्ञान विषय पढ्न काठमाडौं आएका उनी त्रिचन्द्र कलेजमा भर्ना भए । नभए त्यसबेला बनारस, पटना, दरभङ्गा, मधुवनीलगायतका भारतीय सहरमा पढ्ने चलन थियो ।

दुई वर्षपछि त्रिचन्द्र कलेजबाट आइएससी पास गरेर उनी कोलम्बो प्लान अन्तर्गत इन्जिनियरिङ अध्ययनका लागि लखनउ गए ।   

०००

वि.सं. २०१८ सालमा उनी लखनउ इन्जिनियरिङ कलेजबाट सिभिल इन्जिनियरिङ गरेर फर्किए । घर गए । तर उनका दाजुहरु उनलाई जागिर खान दिने पक्षमा थिएनन् । कान्छो भाइ घरमै बसेर खेतीपातीमा लागोस् भन्ने दाजुहरुको चाहना थियो । तर, परिवारमै पढेलेखेको व्यक्ति पहिलो भएकाले होला उनको इच्छा कसैले पनि तलबितल पार्न सकेनन् । उनी दाजुहरुका चाहना किनारा लगाउँदै काठमाडौं आए ।

सरकारी काम नै गर्ने सोच बनाएका उनले चिनेजानेकाहरुसंग सम्पर्क गर्दै गए । र त्यसैक्रममा उनको इन्जिनियर वीरेन्द्रकेशरी पोखरेलसंग भेट भयो । उनले नै महेन्द्र राजमार्ग बन्दै गरेको सन्दर्भमा सडक विभागमा जागिर खान भने । र, उनी पनि महेन्द्र राजमार्गको नारायणगढ भालुवाङ सडक खण्डको सर्वे, एलाइनमेन्ट र डिटेलिङको काममा जुट्न तराई झरे । उपाध्यायसंगै अरू इन्जिनियरहरु पनि थिए ।

उनले ५०÷५५ वर्षअघिको कुरा सम्झिए, “दाउन्नेदेखि भालुवाङसम्मको सडक खण्डको सर्वे र एलाइनमेन्ट गर्ने काममा म खटिएँ । भर्खर इन्जिनियरिङ गरेर फर्केको, जोश जाँगर र उत्साह जत्ति थियो । त्यसैले जंगल पनि भनिएन, डर पनि मानिएन । मलाई त काम सिक्नु थियो । म खाली काम सिक्ने प्रयासमा मात्रै लागेँ । जसरी भएपनि मलाई नयाँ नयाँ काम सिक्नु थियो ।”

संभवतः उनले गरेको काम हेरेरै इन्जिनियर सत्यमान श्रेष्ठले इन्जिनियर मुकुन्द उपाध्यायलाई झोलुङ्गे पुलको काम गर्न ईकाईमा ल्याएका थिए । यसपछि उनको यात्रा मोडियो, डाँडाकाँडा, पर्वत पहाड तिर । दुई विशाल डाँडा वा पहाडको बीचमा दुईतिर फलामे पिलर वा सिमेन्टको मिश्रणलाई चट्टानस्वरुप जमाएर फलामे तारको प्रयोग गरी झोलुङ्गे पुलको निर्माण गर्नु पर्दथ्यो । यसरी एउटा पुल बनाउँदा सामान्यतया दुई वर्षको समय लाग्ने इ. मुकुन्द उपाध्याय बताउँछन् ।

झोलुङ्गे पुलमा तीन दशकभन्दा बढीको ऊर्जाशील समय खर्चिएका मुकुन्दप्रसाद उपाध्याय पोखरेल भन्छन् “सजिलोे काम होइन झोलुङगे पुल निर्माण गर्नु । तर सजिलो नहुँदा नहुँदै पनि एउटा लामो कालखण्ड मैले झोलुङगे पुलको निर्माणमा बिताएँ । र पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्मका धेरै ठाउँमा झोलुङगे पुलको निर्माण गरेँ ।”

आफ्नो कर्ममा निरन्तर सक्रिय रहेका इ. उपाध्यायले जीवनमा धरैपटक ठेस र चोट पनि खानु पर्‍यो । आफूले गर्दै नगरेको कामको दोषी भएर सजाय पनि भोग्नुपर्‍यो । कहिले काँही आफूभन्दा माथिका हाकिमहरूको तारो पनि बन्नुपर्‍यो । कहिले गर्दागर्दैको काम पनि साधन स्रोतको अभावमा कमजोर बन्न पुग्यो । दोष उनकै भागमा आयो । कहिले यात्रामा भोकभोकै पनि रात गुजार्नु पर्‍यो । यसरी उनले लामो समय संघर्ष गरे । दुःख खेपे ।

इन्जिनियर उपाध्याय भन्छन्, “मैले धेरै कुरा सिकेको छु, यस्ता दुःख, पीडा र अप्ठ्यारा परिस्थितिहरुबाट । मेरो कामप्रतिको लगावले नै मलाई सडकको काम, झोलुङ्गे पुलको काम मात्रै नभएर घर निर्माणको काम पनि सिकाएको छ ।”

०००

भिङ्ग्रीबाट काठमाडौं फर्किएपछि उही दैनिकी सुरु भयो । बिहान १० बजे अफिस जाऊ, ५ बजे घर फर्क । कार्यालयमा पुगेपछि साथीहरुका बीचमा झोलुङ्गेपुलका विषयमा सामान्य चर्चा–परिचर्चा चल्नु स्वाभाविक थियो । आफूले पहिलोपटक काम गर्दाको अनुभव एक–आपसमा बाँड्थे उनीहरु ।

सबै उत्साहित थिए– नयाँ प्रकृतिको कामप्रति । सिभिल इन्जिनियर भए पनि अध्ययनका क्रममा थोरबहुत सस्पेन्सन ब्रिजबारे नजानेका होइनन् यिनले, तर फरक प्रवृत्तिको काममा रुचि बढ्नु स्वाभाविक थियो उनका लागि ।

त्यसैबीचमा उनले नराम्रो घटना व्यहोर्नुपर्‍यो ।

मुकुन्द उपाध्याय सम्झिन्छन् त्यो क्षण, “हामीले इन्जिनियरिङ अध्ययन गर्दा इन्जिनियरिङ मात्रै पढ्यौं । इन्जिनियरिङ गर्दा नै हामीलाई प्रशासन वा लेखासम्बन्धी काम सिकाउने कुरो पनि भएन । प्रशासन कसरी चलाउने अथवा लेखाले जस्तै हिसाबकिताब कसरी राख्ने भन्ने विषय मेरो क्षेत्रभित्र पर्दैनथ्यो । तर यही विषय बारेमा नजानेर दुःख पाएँ ।”

भिङ्ग्री झोलुङ्गेपुल निर्माणका लागि उनीहरुसँगै एक एक जना लेखापाल र स्टोरकिपर साईटमा गएका थिए । परियोजनास्थलमा भएका सानादेखि ठूलासम्मको खर्चबर्च र सामानको रेखदेख उनीहरुले नै गर्थे ।

लेखापालले हिसाबकिताब राख्थे । स्टोरकिपरले सामानहरुको जिम्मा लिएका थिए । टोलीप्रमुख भएको नाताले उनी अन्तिम दस्तखत गर्थे । ती लेखापालले खर्चबर्चको टिपोट रामै्रसित राखेका होलान् भन्ने उनलाई लाग्दथ्यो । आफ्नै सहकर्मीमाथि अविश्वास गर्ने कुरो पनि थिएन । त्यस्तै स्टोरकिपरले पनि राम्रै गरेका थिए भन्ने उनको बुझाई थियो ।

काठमाडौं फर्किएपछि लेखा हेर्ने खरदार र स्टोर हेर्ने खरदारकाबीच व्यापक भनाभन चलेछ । ती दुईको वाक्युद्धले नराम्रो रुप लियो । एकले अर्कालाई भ्रष्टाचारी ठहर्‍याए । र, एकदिन स्टोर किपरले लेखापाल माथि भिङ्ग्रीको पुल निर्माणका क्रममा भ्रष्टाचार गर्‍यो भनेर मुद्दा हालिदिए । त्यो मुद्दामा इन्जिनियर मुकुन्दप्रसाद उपाध्याय पनि तानिए ।

उनी भन्छन्, “यसैबेला मैले खाँदै नखाएको विष मलाई लागेको थियो । आफ्नो काम तनमनले गरिरहेको म जस्तो मानिसलाई हठात् थुना, अड्डा–अदालत धाउनुपर्ने अवस्था आयो । यसले मलाई मानसिकरुपमा कमजोर बनायो ।”

जागिरबाट मुद्दा चलुन्जेलसम्म निलम्बनमा परेका उनी फेरि कामको खोजीमा लागे । काठमाडौंको बसाई थियो । त्यसैले काम खोज्दै हिँडे । त्यसबेला नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको भवन निर्माण हुँदै थियो । उनलाई इ. शंकरनाथ रिमालले प्रज्ञा प्रतिष्ठानको भवन निर्माणको काममा बोलाए । यसरी उनी संलग्न भए प्रज्ञा प्रतिष्ठानको भवन निर्माणमा । त्यसपछि दूरसंचारको भवनको निर्माणमा खटिए । यसरी दुई चार वटा भवनहरु उनको निर्देशनमा निर्माण भयो ।  

यसरी इन्जिनियर उपाध्याय सडकको काम र झोलुङगे पुलको काममा मात्रै होईन्, भवन निर्माणको काममा पनि सक्रिय भए । केही समयपछि विशेष अदालतले उनलाई सफाई दियो । उनी आफ्नै पदमा फर्किए । र, फेरि सुरु भयो उनको दैनन्दिनी, झोलुङगे पुल निर्माणको ।

०००

झोलुङ्गेपुलका क्षेत्रमा आफूलाई समाहीत गरिसकेपछि के पूर्व, के पश्चिम सबैतिर काम हेर्नैपर्ने थियो । त्यसैले एक पटक उनी पुल सर्वेको सिलसिलामा कर्णाली अञ्चलको विकट जिल्ला मुगु पुगे । मुगुमा एउटा नयाँ पुलको सम्भाव्यता अध्ययन र एउटा पुरानो पुलको मर्मतका सम्बन्धमा पनि अध्ययन गर्नुपर्ने थियो ।

इ. उपाध्याय भन्छन्, “मेरो मामाको छोरा रजनीनाथ प्याकुरेल त्यसबेला मुगुमै कार्यरत थिए । मुगालीहरुको मनको पीडा अनुभूत गर्दै म पुलको सर्भेमा खटिएँ । दुईवटै पुलको सर्भेको काम सकिए पछि म जुम्ला फर्कर्ने तरखरमा लागेँ ।”

उनी जुम्ला झर्न आफूलाई साथी पनि हुने र आफ्ना सामानहरु बोक्न सजिलो हुने सोच्दै भरिया खोज्न थाले । मुगुबाट जुम्ला दुई दिनको पैदल यात्रा थियो । हवाईजहाज चल्थेन ।

उनी भन्छन्, “एक साँझ म नजिक आएर एकजना मानिसले आफू भरिया हुन तयार रहेको बताए, तर उनले मसँग एउटा अचम्मको शर्त तेस्र्याए । उनले भने, “जुम्ला पुगेपछि मैले पाउने ज्यालावापतको रकमको चामल उपलब्ध गराई दिनुपर्नेछ । यदि यो शर्त मान्ने हो भने मात्रै म जुम्ला जान्छु । उनको यो कुरा सुनेर मेरो मन कुँडियो । कस्तो कठिन जीवन ! चामलको भात खान पनि शर्त राख्नुपर्ने ?”

उनले भरियालाई चामल उपलब्ध गराईदिने शर्त माने । जुम्ला पुगेपछि कसैगरी तिनका लागि चामलको बन्दोबस्त गरिदिने उनले सोच बनाए । र भोलिपल्ट झिसमिसे नहुँदै उनीहरुले मुगुको सदरमुकाम गमगढी छोडे । उनी पनि भरियाको पछिपछि लागे ।

जुम्ला झरिसकेपछि एउटा होटलमा सामान थान्कोमान्को लगाएर उपाध्याय भरियालाई लिएरै सीडीओ कार्यालय तिर लागे । यहाँ उनले शर्तअनुरूप दिनुपर्ने ज्यालाबापतको रकमको चामल भरियाका लागि व्यवस्था गरिदिनुपर्ने थियो । जुम्लामा त्यसबेला खाद्यको चामल सीडीओको सिफारिसमा मात्रै वितरण हुन्थ्यो ।  

उनी सीडीओको कार्यकक्षमा पुगे र आफू झोलुङ्गेपुल डिभिजनमा कार्यरत इन्जिनियर भएको बताए । र, उनले आफू आउनुको कारण पनि सीडीयोलाई  सुनाए ।

इ. मुकुन्द उपाध्याय हाँस्दै भन्छन्, “मेरो परिचय पाएपछि उनले मलाई दह्रो करेन्टको झट्का लगाउने गरी भने, “तपाईंको सरुवा यहीँ जुम्लामा भएको छ । तपाईं आइहाल्नु भयो, अब यहीँ बस्नुस् । वास्तवमा यो खबरले मलाई ठूलो झट्का दिएको थियो । मैले केही सोच्नै सकिनँ ।”

जे होस्, उनको पहिलो काम भरियालाई चामल उपलब्ध गराइदिनु थियो । त्यो काम गरे । मुगुका भरिया पनि दङ्ग पर्दै चामल बोकेर आफ्ना गाउँ फर्किए ।  

यता जुम्लाका सीडीओ उपाध्यायलाई काठमाडौं फर्किन नदिने प्रयत्नमा लागे । उपाध्याय आफूले काठमाडौं गएर सर्वेको रिपोर्ट बुझाउनै पर्ने अडान लिन थाले । निक्कै गलफत्तीपछि मात्रै सीडीओ उनलाई छोड्न राजी भए । भोलीपल्ट उनी काठमाडौं फर्किए ।

आफ्नो जीवनको उर्जाशील समय सडक, झोलुङगे पुल र भवन निर्माणमा खर्चिएका इ. मुकुन्दप्रसाद उपाध्याय पोखरेल सरकारी जागिरबाट अवकास भएपछि पनि झोलुङगे पुलको निर्माणमा जोडिएका थिए । उनी आज स्वीकार्छन्,  “त्यो समयमा निर्माण गरिएका झोलुङगे पुलहरुले त्यस इलाकाको सामाजिक आर्थिक विकासमा योगदान दिएको पक्कै हो ।”