site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
देश
Global Ime bankGlobal Ime bank
Nabil Bank Banner adNabil Bank Banner ad
...अनि ब्लेडले हात चिरेर लेखेँ– जय नेपाल
SkywellSkywell

नेपाली भाषा, साहित्य र संस्कृतिप्रति अथाह मोह छ उनमा । भाषाले नै सिङ्गो मुलुकका नेपालीलाई एक आपसमा गाँस्दछ । एक आपसमा सम्वन्ध बिस्तारको मूलसूत्र नै भाषा भएको उनको तर्क छ । त्यसैले त उनले प्रारम्भमा हिन्दी भाषामा एमए गरेर केही समय त्रिविविमा पढाए पनि पछि गएर उनले नेपाली भाषामा एमए गरे । अनि नेपाली भाषा साहित्य पढाउन थाले, नेपालीका विद्यार्थीलाई । 

नेपाली भाषाको कक्षा लिन थालेपछि उनलाई अगाध तृप्ती मिल्यो । आत्मसन्तुष्टिको भेल उर्लियो । यसो हुनुको कारण उनको हृदयले भन्दै थियो, ‘यो मेरो भाषा हो । हाम्रो भाषा हो । सारा नेपालीको साझा भाषा हो’ । 

नेपाली भाषा, साहित्य, संस्कृतिमा निथु्रक्क भिजेका डा. राजेन्द्र विमल (७२) सँग दुईसाताअघि जनकपुरधामको देवीचोकस्थित उनको निवासमा कुराकानी गर्दैगर्दा उनी भन्दैथिए, “नेपाली भाषालाई समृद्ध बनाउनु पर्छ, भाषालाई उचाईमा पु¥याउनु पर्छ भन्ने भावना ममा बाल्यकालदेखिनै अत्यत्नै प्रवलरुपमा गडेर रहेको थियो । म एउटा घटना सुनाउँछु । तपाईलाई रोचक लाग्न सक्छ....”

Royal Enfield Island Ad
KFC Island Ad
NIC Asia

डा. विमलका अनुसार उनी सानै थिए । यस्तै दस एघार वर्षका । त्यसबेला भारतीय स्वतन्त्रता सेनानीका नामहरु खुबै चल्थ्यो तराई तिर । भारत स्वतन्त्र भएको केही समय मात्रै भएको थियो । त्यसैले पनि भारतीय स्वतन्त्रता सेनानीहरुको नाम नेपालसम्म चर्चामा थियो । 
एक दिन राजेन्द्र विमल एउटा साथीको घरमा गएका थिए । त्यहीँ अर्को एकजना साथी पनि आइपुगे । उनको मावल भारतमा भएकोले ति साथी भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम र स्वतन्त्रता सेनानीहरुबाट अत्यधिक प्रभावित थिए । सोही साथीले डा. विमललाई सुनाएछन्, “हाम्रो देशमा त यस्तो यस्तो भयो । भगत सिंहले यस्तो गरे । फलानाले यस्तो र ढिस्कानाले यस्तो गरेका छन् ।”

त्यो साथीले आफ्नो मावललाई आफ्नै देश भनेर भगत सिंहको नाम लिएको देख्दा डा. विमल छक्क परे । उनको साथीले आफ्नो हातमा चिरेर ‘जय हिन्द’ लेखेको पनि देखाए ।

आफ्नो मुलुकको माटोमै लुटपुटिएका डा. विमललाई यसले उद्वेलित तुल्यायो । उनी भन्छन्, “मेरो साथीको त्यो रंगरुप देखेर मलाई औधि चित्त दुख्यो । मलाई पनि झोँक चल्यो । मैले त्यहीँ रहेको एउटा दारी काट्ने ब्लेड उठाएर आफ्नो देब्रे हातमा काटेर ‘जय नेपाल’ लेखेँ । अनि त्यो साथीलाई भनेँ, हेर म पनि भगत सिंह हुँ, नेपालको ।”

\"\"

यो भनिरहँदा उनी भावुक भए । आफ्नो माटो र मुलुकप्रतिको असीम प्रेम उनको आँखाबाट मात्रै होइन्, उनले बोलेको शब्दशब्दबाट छल्किरहेको थियो ।

साथीसँग चित्त दुखेर हातमा जय नेपाल लेखेका उनी घरमा आए । हातबाट रगत बगिरहेको थियो । घरमा कुटाई पनि खाए । केही दिन जरो पनि आयो घाउको तोडले । तर उनी सन्तुष्ट थिए, आफूले गरेको कामप्रति । राष्ट्रप्रेमका अगाडि घाउको पीडा गौण भइदिएको थियो । केही दिनपछि उनी घाउको उपचार गरेर ठीक भए । तर त्यो भावना र घटनाले उनलाई आज पनि ऊर्जा दिन्छ । यो घटना उनको मनमा गढेर बसेको छ । यसैले नेपाली भाषा, साहित्य र संस्कृतिको उत्थानका लागि उनलाई निरन्तर लागिरहन प्रेरित पनि गरेको छ । आजपनि उनी नेपाली भाषामै रमाईरहेका छन् ।

०००

डा. राजेन्द्र विमल जनकपुरको रैथाने बासिन्दा हुन् । कैयन पुस्तादेखि उनको परिवार जनकपुरमै बस्दै आएको हो । ७२ वर्ष अघि उनी यहीँ जन्मिए । आजको उप–महानगरपालिका भएको जनकपुर पहिले गाउँ थियो । जानकी मन्दिर, राम मन्दिरलगायत आठ दस वटा घर पक्की थिए । बाँकी फुसको छानो र माटोले बनेका घरहरु थिए । जनकपुरमा डिट्ठा गौरीनारायण गिरी, मन्दीप गिरी (डा. तुलसी गिरीका पिताजी) हरुको समय थियो त्यो । तिनैको जगजगी थियो जनकपुरमा ।
त्योबेला राजेन्द्र विमलको पढाई लेखाई त्यति व्यवस्थित हुन सकिरहेको थिएन् । आर्थिक अवस्था सवल तुल्याउन उनका पिताजी संघर्षरत थिए । 

यति भनिरहँदा उनको मुहारमा मुस्कान छायो । उनी त्यसबेलाका घटना स्मरण गर्दै भन्छन्, “मेरो भाग्य बलियो, म २००३ साल चैत्रमा म जन्मिएँ । २००४ सालमा जनकपुरमा सरस्वती हाइस्कूलको स्थापना भयो । जसरी प्रकृतिले एउटा बच्चाकालागि आमाको दुधको व्यवस्था गरिदिएको हुन्छ, त्यही परिस्थिति मेरोमा पनि लागु भयो । मैले पढ्ने समयमा स्कुल स्थापित भइसकेको थियो । म ९ कक्षामा पढ्दै गर्दा नै जनकपुरमा रामस्वरुप रामसागर कलेजको स्थापना भइसकेको थियो । मैले एसएलसी २०१८ सालमा गरेँ ।”

कलेजको स्थापना भएपनि कलेज अहिलेको ठाउँमा थिएन् । त्यतिबेला सरस्वती हाइस्कूलकै क्लासहरुमा कलेजको पढाई हुन्थ्यो । दिउँसो स्कूल र राति कलेजको कक्षा चल्थ्यो । भारतबाट प्रोफेसरहरु पढाउन आएका थिए ।

त्यसपछि मात्रै कुवा रामपुरमा रारा कलेज स्थानान्तर गरियो । त्यो पनि जस्ता पाताको घर टहरा बनाएर । कुरा सुनाउँदा सुनाउँदै उनी हाँसे । अनि भने, “कहिले काँही त पढ्दापढ्दै हुरी आएर टहराको छानो उडाउँथ्यो ।”
त्यो बेला उनी नाङ्गै खुट्टा कलेज जाने गरेको सम्झिन्छन् । हाफ पाइन्ट लगाएर कलेज जान्थे उनी । एकपटक उनलाई पनि केही सहपाठी साथीहरु जस्तै फूल पाइन्ट लगाएर कलेज जान मन लाग्यो । उनले आफ्ना पिताजीलाई भनेर फूल पाइन्ट सिलाए । 

उनी सम्झन्छन् त्यो क्षण, “तथाकथित पाइन्ट थियो त्यो । पाइन्ट लगाएर म कलेजमा पुगेपछि सबैले थपडी ठटाउन थाले । जिस्केर कट्टु लगाएर आयो कट्टु लगाएर आयोसम्म भने । किनभने फुल पाइन्टमा पनि माथी पाईजामामा जस्तै डोरी हालिएको थियो । बटन र जीपर थिएन । पाइन्ट के हो, कट्टु के हो ? मलाई केही पनि थाहा थिएन ।”

यद्यपि पहिरनले उनको पढाईमा बाधा पु¥याएन । उनको ध्यान पढाईमा बढी थियो । त्यसबेला जनकपुरमा कमै मात्रै विद्यार्थी थिए, बीए पास गर्ने । त्यसै मध्येमा पर्दथे राजेन्द्र विमल ।

त्यसपछि उनी थप पढ्ने मनस्थिति बनाउन थाले । तर जानकी मन्दिरमा बसेर लेखापढी गर्दै आएका उनका पिताजीले आफूले धान्न नसक्नेभन्दै हात उठाए । त्यसैबेला कसैले उनलाई सुझाए, ‘तिमी हिन्दी विषय लिएर पढ । हिन्दी विषयको अध्ययनका लागि भारतीय दूतावासले स्कलरसीप दिन्छ’ ।

यही सोचेर उनी सन् १९६७ मा काठमाडौं आए । केही समय काठमाडौं बसे । तर स्कलरसीप पाएनन् । खानैलाई धौधौ पर्ने अवस्था आयो । त्यसैले उनले ट्युसन पढाउन सुरु गरे । यति गर्दापनि नसकिएपछि उनी एक वर्ष राजधानीमा बिताएर जनकपुर फर्किए ।
केही समय उप्रान्त फेरि काठमाडौंको बाटो समाए । हिन्दी विषय लिएर एमए पढ्न थाले । केही वर्षमा उनले एमए पनि गरे ।  

०००

वि.सं. २०२९ सालदेखि पद्मकन्या कलेजमा पढाउन सुरु गरेका डा. राजेन्द्र विमलले करिब चार दशक मुलुकका विभिन्न कलेजहरुमा पढाए । त्यस अगाडि उनले केही समय धनुषा जिल्लाको खजुरी स्कूलमा हेडमास्टर भई पढाएका थिए ।  पढाइका साथै जागिरको जोहोका लागि राजधानी भित्रिएका उनले पहिलो जागिर उद्योग बाणिज्य संघमा पाए । संघले व्यापार पत्रिकाको प्रकाशन गर्दथ्यो । उनी व्यापारको सम्पादक भए । त्यहाँ उनले एक वर्ष बिताए ।

सरदार रुद्रराज पाण्डे त्रिविविका उपकुलपति थिए । सरदार पाण्डेसँग उनको सम्वन्ध घनिष्ट थियो । उनले औधि माया गर्थे राजेन्द्र विमललाई । तिनताक उनलाई त्रिविविबाट प्रकाशित हुने बुलेटिनको सम्पादकको जिम्मेवारी दिइएको थियो । पछि त्यसलाई नामाकरण गरियोे, प्रेस एण्ड पब्लिसिटी ब्युरो । सरदार पाण्डेले नै विमललाई ब्युरोमा नियुक्त गरेका थिए । 

उनी भन्छन्, “त्रिविवि प्रेस एण्ड पब्लिसिटि व्युरोमा कमलप्रकाश मल्ल, डा. मजपुरिया, हर्षनारायण धौवडेलहरु समितिका सल्लाहकार हुुनुहुन्थ्यो । त्यसको केही समय पछि म पद्मकन्या कलेजमा हिन्दी विषयको लेक्चरर नियुक्त गरिएँ ।”
यहाँबाट प्राध्यापन पेशाको प्रारम्भ भइसकेको थियो । पद्मकन्या कलेजमा हिन्दी विषयको पनि पढाई हुन्थ्यो । डा. राजेन्द्र विमलको विचारमा त्यसबेला पद्मकन्यामा हिन्दी भाषाको क्लास हुनुमा भारतीय दुतावासको सहयोग अधिक रहेको आँकलन छ । अझै सहयोगभन्दा पनि दबाब बढी भएको उनको तर्क छ । 

केही वर्षपछि राजेन्द्र विमल विराटनगरको क्याम्पसमा सरुवा भए । तर विराटनगरमा हिन्दी भाषा पढ्ने विद्यार्थी खासै भेटेनन् उनले । हिन्दी भाषा पढ्ने विद्यार्थी खोज्नु पर्ने अवस्था थियो । 

उनले सम्झिए विराटनगरको त्यो प्रसंग । भने, “त्यतिबेलासम्म अलिअलि पैसा जम्मा गरिसकेको थिएँ । मलाई मेरो मनले भन्यो विदेशी भाषा वा हिन्दी भाषा पढाएर के गर्ने ? आखिर यो त भारतकै भाषा हो । मेरो मनले नेपाली भाषा पढ्न अह्रायो ।” 
उनलाई हिन्दी भाषा पढाउन मन लागेन । त्यसैले उनले फर्म भर्ने अन्तिम मितिमा नेपाली विषयकालागि एमएको फर्म भरे । यसरी उनले नेपाली भाषामा एमए गरे । एमए पास गरेर उनी नेपाली भाषा साहित्य पढाउन थाले ।

पछि उनी आफ्नै गाउँठाउँ, आफ्नै जन्मथलो फर्किए । जुन कलेजमा उनले पढेका थिए, त्यही कलेजमा उनी पढाउन आईपुगेका थिए । ०३४ सालमा जनकपुरको रामस्वरुप रामसागर क्याम्पसमा सरुवा भइआएका उनले यहीँ लामो समय अध्यापनमा खर्चिए । र, त्यहीँबाट सह प्राध्यापक पदबाट अवकाश लिए । 

डा. राजेन्द्र भन्छन्, “जब मैले नेपाली भाषा साहित्य पढाउन थालेँ, मलाई लाग्यो वास्तवमा म मेरो भाषा र साहित्य पढाउँदै छु । त्यसबेला मलाई आत्मगौरवको अनुभूति भयो । मानसिकरुपमा म तृप्त भएँ ।”

नेपाल र नेपाली भाषालाई उनी साझा भाषा मान्छन् । यस भाषाले पूर्व मेचीदेखि पश्चिम महाकालीसम्मका नेपालीहरुलाई एक सुत्रका गाँसेर राखेको उनको भनाई छ । यद्यपि आजसम्म नेपाली भाषालाई साझा भाषा बनाउन नसकेकोमा उनी दुःखि छन् । उनको विचारमा सुदूर पश्चिमको हुम्ला, जुम्ला र दुल्लुको लोक भाषा र साहित्य होस् वा पूर्वको भाषा साहित्य र लोक संस्कृति, अथवा तराई भेगको भाषा साहित्य र सांस्कृतिक विषय वस्तु, ति सबैलाई नेपाली भाषा साहित्य भित्र ल्याउन सक्नु पर्छ, राज्यले, सरोकारवाला संस्था र निकायले ।
उनका अनुसार तराईका विभिन्न भाषाका साहित्यलाई कुनै पनि माध्यमबाट नेपालीमा ल्याउन सक्नु पर्छ । यसरी भाषाका माध्यमबाट हामी हामीबीच एउटा गतिलो र आत्मिय सम्वन्ध गासिन्छ । 

\"\"

मैथिली भाषाका रचनालाई नेवारी भाषामा, नेवारी भाषाका रचनालाई मैथिली र भोजपुरीमा, तिनै रचनाहरुलाई तामाङ र अन्य भाषामा अनुवाद गर्न सक्नुपर्छ, सरोकारवाला संस्थाले । यसैले अपनत्व बढाउँछ । नेपाली भाषा साहित्य र संस्कृतिको जगेर्ना गर्छ । संरक्षण गर्छ । सम्वद्र्धन गर्छ । साथै, सबै नेपालीलाई एक आपसमा जोड्छ पनि । 

उनी भन्छन्, “कहिले काँही मेरो मन कुँढिन्छ । एउटै देशमा एक्काइस वटा नोवेल पुरस्कार पाउने मान्छे पनि छन् । तर हामीले एसिया स्तरमा पनि आफ्नो भाषा साहित्यलाई पु¥याउन सकेका छैनौं । हाम्रो विडम्बना !”

०००

बाल्यावस्थादेखि नै साहित्य लेखनमा रुची राख्ने डा. राजेन्द्र विमलले पठाएको एउटा रचना सन् १९५९मा पटनाबाट प्रकाशित हुने आर्यावर्त दैनिकमा प्रकाशित भयो । उनको यो पहिलो प्रकाशित रचना थियो । त्यस पछि उनले सन् ७२–७३ तिर ‘कचनारका पेड’ शीर्षकको कथा आर्यावर्त पत्रिकामै छापिएको थियो ।

यसरी १४–१५ वर्षको उमेरदेखि लेख्न थालेका राजेन्द्र विमलको साहित्य र गैर साहित्य गरि करिब दुई दर्जन पुस्तक प्रकाशित भइसकेको छ । उनले उहिल्यै दुईवटा उपन्यासिका लेखेका थिए, ‘रोएको जुन’ र ‘खहरे’ । यी दुबै पुस्तक प्रकाशित थिए । तर आज उनीसँग पनि छैन । 

उनले जनकपुरमा रहँदा पनि धेरै लेखे । वैदेही, पञ्चवाणि, जनक पत्रिकाहरुमा उनका रचना प्रशस्त छापिन्थे । २०४० साल पछि उनका रचना मधुपर्क मासिकमा प्रकाशित हुन थाल्यो । जसले उनलाई चर्चाको शिखरमा उकाल्यो ।
उनी भन्छन्, “निश्चय पनि मलाई नेपाली साहित्यमा स्थापित गर्ने पत्रिका मधुपर्क नै हो ।”

मधुपर्कमा प्रकाशित ‘पोष्टमार्टम’ शीर्षकको कथाले नाममा पाँच सयवटाभन्दा बढी चिठीको ओइरो लाग्यो । यो उनको कल्पनाभन्दा बाहिरको कुरा थियो । तर चिठीको ओइरो लागेको लागेकै थियो । फलतः उनको लेखनप्रतिको निरन्तरताले पनि गति समाएको समाएकै गर्यो । 

‘इतर ब्रह्माण्ड’ नाटक र दुई वटा कथा संग्रह पनि प्रकाशित गरिसकेका डा. विमल आफूले अरु पनि थप पुस्तक प्रकाशन गर्ने तयारी गरिरहेकोे उल्लेख गर्दै थिए ।   एउटी आमाले प्रशवपीडा अनुभव गरे जसरी सिर्जना गरिएको साहित्यलाई मात्र मान्न सकिने उनको तर्क छ । बाँकी साहित्य त निर्माण र उत्पादनको कोटीमा पर्ने उनको भनाई छ ।  

उनी भन्छन्, “यताबाट सिमेन्ट ल्यायो, बालुवा मिसायो र इँटा जोड्दै केही निर्माण गर्यो । यस्तो निर्माणलाई साहित्य भन्न सकिँदैन । अर्को, बजारले के खोजेको छ ? त्यो लेखेर दिनु मात्रै पनि साहित्य होइन् । त्यो त बजार अनुसारको उत्पादन मात्रै हो । सिर्जना त्यो हो, जुन निःश्वार्थ हुन्छ । एउटा साहित्यकारले वेदनामा रन्थनिए पछि मात्रै वास्तविक कृतिको सिर्जना गर्न सक्छ ।”

आफ्नो साहित्यलाई समकालीन लेखन मान्ने डा. राजेन्द्र विमल  भावना, विचार र व्यवहारले मात्रै कुनै पनि साहित्यकार ठूलो हुने बताउँछन् । यस पंक्तिकारसँग कुराकानी गर्ने क्रममै डा. विमलको घरमा आइपुगे, नेपालगंजका गजलकार खगेन्द्र गिरी कोपिला । 

करिब चार दशक लामो शिक्षण पेशाको यात्रामा उनले हजारौं विद्यार्थीलाई शिक्षित र दीक्षित तुल्याए । आफूसँग भएको ज्ञान र सीप बाँडे । उनलाई उनका कैयन विद्यार्थीहरुले आज पनि सम्मान गर्दै आएका छन् । श्रद्धा गर्दै आएका छन् ।  उनी भन्छन्, “मेरा कतिपय विद्यार्थीहरु पनि शिक्षण पेशामा छन् । म उनीहरुलाई आशिक दिन्छु, तिम्रो जुन किसिमको श्रद्धा मप्रति छ, त्यही श्रद्धा तिम्रा विद्यार्थीहरुको तिमीप्रति पनि होस् ।”

यस पछि उनी आफ्नो चिरपरिचित हाँसो हाँसे । उनको कथन र हाँसोमा अहिलेका विद्यार्थीहरुको शिक्षकप्रतिको दृष्टिकोण झल्किरहेको थियो । 
 

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक २२, २०७५  ०९:००
Sipradi LandingSipradi Landing
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
NTCNTC
national life insurance newnational life insurance new
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
City Express Money TransferCity Express Money Transfer
सम्पादकीय
न्यायालयको अवहेलनाको लक्ष्मणरेखा
न्यायालयको अवहेलनाको लक्ष्मणरेखा
SubisuSubisu
Hamro patroHamro patro