सोमराज पोखरेल ‘लुनाटिक’

‘मुख देखाउन पनि लाज लाग्ने गराइस् । अझ मुख छोप्चस् । हाम्लाई कहीँको नरहनि बनाइस् । दिउँसै कालोमोसो दलिस् । तलार्इं जन्माएर मैले ठूलो भूल गरिछु । कोख रित्तो भए पनि चित्त बुझाउँदी हुम् । यो के दिन देख्न परो ! लौन अब काँ जाम् ?’

आजभन्दा तीन दशकअगाडि गाउँमा एकजना दाजुले केचाहिँ बिराम गरेछन् कुन्नि, ती दाजुकी आमैले यसरी गाली गरेको सुनेको थिएँ । जब कुनै ठूलै बिराम गरिन्छ, तब मुख छोप्नुपर्ने रहेछ ! समाजलाई नपच्ने काम गरेपछि मुख छोप्नुपर्ने रहेछ । यो त नराम्रो चिज पो रैछ भन्ने त्यतिबेला बाल मानसपटमा छोएको थियो । वर्षौँसम्म पनि मलाई लाजले मुख छोप्न कहिल्यै नपरोस् जस्तो लाग्थ्यो । 

काठमाडौंको खाल्डोमा आएपछि भने धुलो र धुवाँले मलाई मुख छोप्न बाध्य बनायो । फेरि सवारी–साधनको धुवाँले जतिबेला पनि आफूलाई बान्ता नै गराउन खोज्ने । लामो रुटमा हिँड्यो कि छाद आउने, गाडीको धुवाँले । कतिपय मेरा अग्रज दाजु–दिदीहरू त मलाई काठमाडौंबाट घर गुल्मीसम्म लैजान र ल्याउन पनि अप्ठेरो नै मान्नुहुन्थ्यो । उहाँहरूको काँधमा टाउको अड्याएर सुत्नुपर्ने, नसुते फेरि बान्ता भइहाल्ने ! लामो यात्राको कष्टले उहाँहरूलाई पनि कम्ती कष्ट हुन्थेन । 

धुलो र धुवाँले बनाउने एलर्जी रोक्नै पनि मुख छोप्नुपर्ने बनायो । तर, समयले अहिले सबैलाई मुख छोप्ने बनाएको छ । इज्जत गुमाएपछिको मुख छोप्ने नभई रोगबाट मुक्त हुनका लागि मास्क लगाउनै पर्ने । 

मास्क अर्थात् मुखौटो । अहिले विश्वभर सबैभन्दा बढी प्रयोग कुनै पहिरन भएको छ भने त्यो मास्क नै होला । विश्व स्वास्थ्य संगठनले भनिरहेछ, ‘अरू जेसुकै गर, तर मास्क अनिवार्य लगाऊ’ । किनकि, कोरोना भाइरसको महामारी हुनबाट जोगाउने सबैभन्दा सशक्त अस्त्र मास्क नै भएको छ, यतिबेला । 

मास्कले कोरोना मात्र हैन, धेरै रोग सर्नबाट रोक्न मद्दत गर्छ । स्वास्थ्यका लागि मास्कको प्रयोग वरदान सावित भए पनि यसले सामाजिक कार्यमा भने निकै नै अप्ठेरो पार्दै आएको छ । सबै ठाउँमा मास्क सही भन्ने पनि नहुँदो रहेछ ! 

एकजना दाजुले केही दिनअघि आर्यघाटमा भोग्नुपरेको तितो अनुभव सुनाउँदा यसले पु¥याएको अप्ठेरो छर्लंगै भयो । आर्यघाटमा आफन्त, नातेदार, साथीभाइ र शुभेच्छुक को–को आयो भन्ने चर्चा निकै हुने गर्छ । त्यसको महत्त्व पनि छ । त्यो गम्भीर घडीका बेलामा सबैले पढ्ने भनेकै अनुहारको हाउभाउ नै हो । 

आर्यघाटमा खासखुस बोलिँदैन । कतिपय भाषा मुखले बोल्छ । कतिपय इसाराले बोलिन्छ र कतिपय त देखेरै पनि पुग्छ । तर, मुखै देख्न नपाएपछि कसरी गर्ने त्यो इसाराको संवाद ! निकै अप्ठेरो । ती दाजुलाई पर्नुसम्म अप्ठेरो परेछ । एउटा साथी भनेर इसारा गर्यो, अर्को परिदिन्छ र अरू पनि आफूसँग आएर झुक्किने । बित्ने त बितेर गइहाले । परिवारलाई सान्त्वना दिन भेला हुँदासमेत अप्ठेरो । 

कतिपयले आफूलाई कोट्याएरै फलानो हैन भनेर सोधेका घटना सुनाउनुभयो दाजुले । एक त कोरोनाबाट बच्नका लागि भौतिक दूरी अपनाउनै पर्नेछ, अर्कातिर आफू चिनिनु पनि पर्नेछ । फेरि, भोलि फलानो मलाई विपत् परेका बेलामा सहभागी भएको थिएन म किन जाने ? भन्ने मानसिकता नेपाली सोच छँदै छ । 

हुन पनि ‘बिहेका जन्ती र मर्दाका मलामी’को महत्त्व धेरै हुन्छ । जतिसुकै मापदण्ड भनिए पनि मलामी हुन नेपाली परिवेश बाध्यकारी हुन्छ । त्यसरी नै जन्ती जान पनि ऊ तयार हुनैपर्छ । 

नेपाली समाजमा मिलेर एकापसमा मैत्रीभाव दर्शाउने चलन राख्छ । तर, मास्कले स्वार्थी पो बनाइदियो कि ! कोरोनाले गर्दा यसै त भौतिक दूरी टाढा गराइदिएको छ, त्यसमा अझ मास्क लगाउँदा आँखामा आँखा जुधाउने र काँधमा काँध मिलाउने माहोललाई टाढा पारिदिएको छ ।

एकजना भाइ गत मंसिरमा तराईतिरको बिहेमा गएका थिए । सबैले एउटै पोसाक लगाएर मास्कसहित जाँदा बेहुला चिन्न कठिन भएर निकै समय ख्यालठट्टामा बितेको प्रसंग सुनाउँदै थिए । हाँसोको फोहरा छुटेपछि अब बेहुली नै अर्कैले उडाउने हो कि भन्ने डरले बेहुलाले ‘म यहाँ छु’ भनेर मास्क नै निकालेर चिच्याएका थिए रे ! 

मठ–मन्दिरमा पनि त्यस्तै समस्या परेको छ । एकातिर कोरोना छ, अर्कातिर हाम्रो दैनिक जीवन । दुवैलाई सँगसँगै अगाडि बढाउनु परेको छ । कोरोनासँग निरन्तर भागेर जीवन चल्दैन । जिउन कोरोनाको भयबाट डराउनु पनि परेको छ ।

एक मित्र भन्दै थिए, अब मास्कमा आफ्नो नाम लेखौँ टन्टै साफ ! मास्क लगाउनै परेपछि त्यसका विकल्प पनि खोज्ने पो हो कि ? एकजना दाजुका छोरालाई १७ वर्षपछि देखेकी एक महिलाले तिमी फलानो हैनौं ? भनेर सोधेपछि त्यहाँ सबै जिल खाएका थिए रे । १७ वर्षअघि गाईजात्राको दिन कृष्ण बनेका एक वर्षे बालक अहिले १८ वर्षका तन्नेरी भएका थिए । तर, ती महिलाले मास्कमा देखिएका ती तन्नेरीका आँखा हेरेरै चिनिछन् । त्यस्तो शक्ति सबैमा कहाँ हुन्छ र ! 

मास्कले अनेक बेथा त निम्त्याएको छ । समस्या छ । समस्यासँगै समाधान पनि आउँछ नि ! बेलायतमा कोरोनाको दोस्रो स्ट्रेन देखिएको छ । यसले हालै लगाउन थालिएका कोरोनाविरुद्धका खोपले समेत नभ्याउने वैज्ञानिकहरूले बताइरहँदा अझ सशक्त खोपको जरुरी देखिइसकेको छ । 

यस्तो बेलामा नेपालमा खोप आउने त कहिले हो पत्तो छैन, मास्क भने लगाइरहनुपर्ने निश्चितजस्तै भएको छ । यो निश्चितताले पर्मानेन्ट मास्कको व्यवस्था गर्नेतर्फ लाग्नुपर्ने हो कि ? सर्जिकल मास्क एक दिन ज्यादा लगाउन हुन्न रे । हरेक दिन १० रुप्पे तिर्न सकिएला र ! सर्जिकल मास्क त धुन पनि मिल्दैन । धुन मिल्ने भए त दुई–चार दिन तन्काउन सकिन्थ्यो कि ! तर, त्यो पनि भएन । हैट ! जहाँ गाह्रो त्यहीँ सारो भनेको त्यसै हैन रैछ ।

यसरी मास्क लगाइरहन परेपछि यसको विकल्प पनि खोजेर अगाडि बढ्ने पो हो कि ! लुनाटिकलाई यस्तो पो लागिरहेछ ।