काठमाडौं । मुटुको चालमा गडबड आउने कारण धेरै छन् । पछिल्लो समय अस्पतालमा मुटुको चालमा आउने गडबडका समस्या लिएर आउने बिरामीको संख्या बढी देखिन्छ । 

मुटु रोगहरुध्ये मुटुको चालमा आउने गडबड एक प्रमुख समस्या समेत मानिन्छ । सामान्यतया एक स्वस्थ्य मानिसको मुटुको चाल एक मिनेटमा ५० पटकभन्दा माथि र एक सयपटक भन्दा तल धड्कन्छ । यो नियमित हुन्छ । एकै नास धड्कन्छ । तर एक सयभन्दा माथि र ५० भन्दा तल मुटुको चाल धड्केमा मुटुको चालमा गडबड भनिन्छ  । 

मुटुको चालमा गडबड जुनसुकै उमेर समूहका मानिसमा हुन्छ । अझ विशेष गरेर उमेर बढ्दै जाँदा मुटुको चालको गडबड झनै बढ्दै जान्छ । 

४० वर्षभन्दामुनिका उमेर समूहका मानिसमा मुटुको चालमा गडबड कमै देखिन्छ । तर ४० वर्ष काटेका मानिसमा एक लाखमा केहीमा देखिन्छ भने ८० वर्ष नाघेका मानिसमा एक सय जनामा आठ जनामा देखिन्छ । मुटुको चाल अनिमियत हुने उमेरसँग पनि सम्बन्ध रहेको हुन्छ ।  त्यसैगरी कतिपय बिरामीहरुमा चिन्ता लाग्ने, निद्रा नलाग्ने, मनमा कुरा खेल्ने र मुटु ढुकढुक हुने समस्या लिएर आउछन् ।

त्यस्ता बिरामीलाई मनोचिकित्सककहाँ पठाउने गरेका छौँ । मुटुको चाल के कारणले गडबड भएको छ त्यसको चेकजाँच गरिन्छ । कतिपय बिरामीलाई अलिक गम्भीर प्रकारको उपचारसमेत गर्नुपर्ने हुन्छ । 

सबै मुटुको चालमा आउने गडबडका बिरामीलाई उपचार चाहिँदैन । कतिपय बिरामीलाई परामर्श दिएर नै निको हुने गरेको छ भने कतिपयलाई थप उपचार समेत गर्नुपर्ने हुन्छ ।

सबै प्रकारको मुटुको रोगमा मुटुको चालमा गडबड देखिने गर्छ ।

कतिपय मानिसमा मुटुको चालमा आउने गडबड जन्मजात नै देखिने गरेको पाइन्छ भने कतिपयलाई उमेरअनुसार बढ्दै गएको समेत देखिन्छ । मुटुको चालको गडबडको समस्या यही कारणले हुन्छ भन्ने छैनन्  । मुटुको चाल छिटो भएमा औषधिको माध्यमबाट उपचार गरिन्छ । 

तर ढिलोलाई छिटो बनाउने औषधि त्यति प्रभावकारी छैनन् । त्यस्ता बिरामीलाई पेस मेकर राखिन्छ । 

मुटुको चाल एक मिनेटमा २५ देखि ३० मिनेट तल भएमा मानिस रिंगटा लागेर बेहोस हुन्छ । जुन मुटुको चाल ढिलो भयो यस्तो अवस्थामा पेस मेकर राखिन्छ । सामान्य भाषामा भन्नु पर्दा मुटुको रिदम बनाउनेलाई पेस मेकर भनिन्छ । मुटुको चालको गडबडमध्ये धेरैजसोमा पछिल्लो समय मुटुको चाल ढिलो हुने समस्या देखिएको छ । मुटुको चाल ढिलो भएर मान्छे बेहोस हुन्छ भने कतिपयमा होस नै नआइ मृत्युसमेत हुने खतरा हुन्छ ।

गंगालाल अस्पतालले पेस मेकर सेवा सुरु गर्दा सुरुमा एक लाख रुपैयाँ दिने गरिन्थ्यो । अहिले पनि त्योभन्दा अझ गुणस्तरको पेस मेकर सोही मूल्यमा दिने गरेको छ ।  गंगालालमा वर्षमा करिब ६ सय बिरामीले पेसमेकर राख्ने गरेका छन् । देशैभर करिब एक वर्षमा एक हजार हाराहारीमा बिरामीले पेस मेकर राख्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । 

कतिपय मुटुको चाल छिटो भएमा ईपीएस आरएफेको प्रयोग गरेर मुटुको चाल ठीक स्थानमा ल्याउन सकिन्छ । जुन सेवा गंगालालमा छ । 

मुटुको बनावट नर्मल छ भने चालमा समस्या खासै खतरा हुने अवस्था सिर्जना हुँदैन । तर जसको मुटुको रोग छ एकपटक हृदयघात भएको छ, जन्मजात मुटुको शल्यक्रिया गरेको छ, मुटुको भल्ब बिग्रेको छ । मुटुको मासु बिग्रेको छ, त्यस्ता बिरामीमा मुटुको चाल बढेर मृत्युसमेत हुने खतरा हुन्छ । अर्को रिँगटा लाग्ने, मुटु हल्लिन वा ढुकढुक हुने, बेहोस हुने, छाति दुख्ने जस्ता यस्ता लक्षण देखिए तुरुन्तै मुटु विशेषज्ञलाई देखाउनुपर्छ । तर यो समस्या फिजिसिएनले  छुट्याउन सक्दैन ।

यस्तो समस्याबाट बच्न तौल नियन्त्रणमा राख्ने, रातो मासुको सेवन सकेसम्म नगर्ने, नुनको मात्रा कम खाने, धुमपान र मद्यपानको सेवन नगर्ने, चिल्लो पिरो कम खाने, हरियो सागसब्जी बढी खाने गर्नुपर्छ । 

विशेष गरेर मुटु ढुकढुक गरेको अनुभव गर्ने मानिसले चिया कफी जस्ता खानेकुरा सकेसम्म कम खानुपर्छ । पहिला पहिला मुटुका बिरामीहरु अस्पतालसम्म आइ पुग्दैनथिए । उनीहरु धामीझाक्रीकहाँ जाने गर्थे तर अहिले पहिलाको तुलनामा मुटुको चालमा गडबड हुनासाथ अस्पताल आउने गरेका छन् । 

अन्त्यमा, कतिपय मानिसमा थाहा नहुँदा पेस मेकर महंगो हुन्छ भने उपचार लागि अस्पताल आउन डराउने गरेका छन् । त्यस्ता बिरामीहरुले गंगालाल र मनमोहनमा उपचारका लागि कम खर्चमा नै सेवा लिन सक्छन् । उनीहरु अन्य सामान्य मानिस जसरी जिवनयापन गर्न सक्छन् ।

(वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ  डा. केसीसँग बाह्रखरीकी सञ्जिता खनालले गरेको कुराकानीमा आधारित )